اطلاعات عمومی درباره ساز دهل

یکی از سازهای کوبه ای فوق العاده ی زیبای موسیقی، دهل نام دارد. دهل سازی است دوار، بزرگ و از نوع دو طرفه که با استفاده از یک چوب بزرگ به نام ” چوگان ” یا Chogan و همچنین یک چوب کوچک به نام ” ترکه ” یا Tarkeh نواخته می شود. دو طرفه بودن ساز دهل، سبب شده است تا این ساز کوبه ای، سازی دو رویه نیز باشد! دو رویه‌ ای که هر دو طرف آن، پوستی از گاو و یا گاومیش دارد.

دقت داشته باشید در بسیاری از فرهنگنامه ها، دهل را طبل دانسته اند! البته در متن‌ های مختلف نام دهل به صورت داول، تاول و داوول نیز آمده‌ است. توجه داشته باشید ساز کوبه ای دهل کاملا محلی است و در مناطق مختلف سرزمین ایران دارای اندازه های متفاوتی است! بد نیست بدانید بزرگ ترین نمونه های دهل را می توان در مناطق کویری یزد، نایین و همچنین کاشان یافت که به صورت انحصاری در آیین مذهبی عاشورا مورد استفاده قرار می گیرد؛ و این ساز برای مردمان آن منطقه مقدس است!

سازهای دهل رایج در منطقه ی کردستان اندازه ی متوسطی دارند و همچنین نمونه ی ساز دهل بختیاری نیز کوچک تر از آن است!

ساز دهل از استوانه ی کوتاهی از جنس چوب که قطر دایره آن حدود یک متر و ارتفاع آن چیزی در حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر است، تشکیل شده است؛ بر دو سطح دایره ای شکل جانبی ساز دهل، پوست کشیده شده است. همانطور که در بالا نیز بدان اشاره شد پوستی از گاو و یا گاومیش! همچنین بر دو نقطه از بدنه ی استوانه، دو انتهای تسمه ثابت شده است.

نحوه ی نواختن ساز دهل بدین صورت است که فرد نوازنده، ساز دهل را با ریسمانی که از شانه‌ ها می‌ گذرد به خود می آویزد؛ به این ترتیب که ساز دهل در جلوی سینه و شکم فرد نوازنده به صورتی قرار می گیرد که سطوح پوست دار در جوانب راست و چپ واقع شوند! سپس با استفاده از دو مضراب مختلف آن را می‌ نوازد.

البته دقت داشته باشید گاهی نیز این ساز را به جای استفاده از چوگان و ترکه، با دست می نوازند! به ویژه اگر چه اجرا در یک مکان سر بسته باشد. البته در نواحی جنوبی سرزمین ایران همچون مناطق هرمزگان و اطراف آن، ساز دهل را بدون توجه به سر بسته بودن و یا نبودن محل اجرا، با دو دست می‌ نوازند. علاوه بر این، در ناحیه ی سیستان و بلوچستان و همچنین خراسان نیز ساز دهل را به کمک یک دست که به دو انگشت آن دو قطعه چوب بلند به طول چیزی در حدود ده سانتیمتر بسته شده است و در دست دیگر به کمک یک چوب قوس دار مخصوص، می نوازند.

توجه داشته باشید ساز دهل به طور معمول در کنار دو ساز دیگری چون سرنا و کرنا مورد استفاده قرار می گیرد. لازم است بدانید استفاده از ساز دهل به ویژه در مراسم عروسی و شادی، بسیار مرسوم می باشد و شور و نشاطی که در فرد شنونده ایجاد می شود، بی نظیر است!