بیماری شقاق یا فیشر چیست؟

پارگی و خراشیدگی و ترک abrasion و زخم در مخرج را شقاق یا فیشر آنال گویند. این پارگی سبب اسپاسم (انقباض) اسفنگتر داخلی مخرج می شود و این یکی خود سبب درد و افزایش عمق پارگی بر اثر کاهش خونرسانی به مخرج شده و زخم شدید می شود.

شقاق در واقع همان زخم شدن لبه داخلی مقعد می باشد. شقاق مقعد  وضعیتی بسیار دردناک بوده که حاصل زخم سطحی یا پارگی در ناحیه پوشش سلولی مقعد است. شقاق به صورت یک خط طولی است که در نیمه تحتانی کانال مقعد در ناحیه زیر خط دندانه‌ای  ایجاد می‌شود و چون این ناحیه گیرنده‌های حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق‌العاده دردناک ایجاد می‌کند.

شقاق مقعدی از نوزادی تا پیری دیده شده و بسیار شایع است

یکی از شایع ترین بیماریهای ناحیه مقعد زخم مقعد یا اصطلاح خارجی آن که این روزها اکثراً با آن آشنا هستند فیسور آنال یا فیشر آنال یا شقاق می باشد. در واقع در اصطلاحات رایج به آن زخم مقعد یا شقاق مقعد می گویند.

چرا به شقاق مبتلا می شویم؟

معمولا یبوست و اسهال طولانی و زور زدن straining زیاد در موقع دفع مدفوع ، زایمان و استفاده طولانی مدت از ملین ها عامل پیدایش فیشر مقعدی یا همان شقاق مقعدی است ، گاهی فشار داخل کانال مخرج بعلت افزایش فعالیت (تونیسیته) سیستم اسفنکتریک ( سیستم کنترل دفع مدفوع) بالا بوده و در نتیجه خون رسانی به پوست و مخاط مخرج مختل شده و شقاق ایجاد می شود اختلالات روحی و روانی نیز سبب افزایش تونوسیته سیستم اسفنکتریک شده و گاهی سبب فیشر می گردد.

علل ناشناخته بیماری شقاق یا فیشر

گاهی در هر حال علتی واضح برای شقاق پیدا نمی شود.

شروع شقاق مقعد یا فیشر مقعدی ( آنال )

همانطور که گفته شد در بیماری فیشر و شقاق مقعدی هم ردپای اول، یبوست شدید یا اسهال، که ۹۰% موارد یبوست(Constipation) شدید بوده دیده می شود همچنین به دلیل تداوم یبوست که ناشی از عدم تحرک و عدم کارکرد درست دستگاه گوارش می باشد مدفوع خشک، به قسمت پایین مقعد رسیده که حین دفع باعث خراش می شود که بار اول این خراش بهبود پیدا می کند ولی وقتی تداوم پیدا کرده و تکرار شود این زخم به طور مزمن باقی مانده و آهسته آهسته شروع به دفع کردن با سوزش و گاهی خون ریزی می شود.

هر چقدر که از زمانش می گذرد زخم پیشرفته تر شده و عضله اسفنکر داخل مقعد که نقش کنترلی را دارد برای مقابله با درد شروع به اسپاسم می کند و خودش یک عارضه ای را به وجود خواهد آورد که به عنوان تنگی مقعد از آن یاد می شود و اگر درمان این بیماری بدون باز کردن این تنگه باشد با شکست مواجه می شود.

اشتباهات رایج مردم در برابر بیماری فیشر

اکثر مردم جامعه که دچار بیماری مقعدی می شوند ، اکثرا به اشتباه فکر می کنند که دچار بیماری هموروئید(Hemorrhoids) یا بواسیر شده اند به این دلیل هر بیماری که به ما مراجعه می نماید ، می گوید که ما هموروئید یا بواسیر داریم ولی وقتی این بیماران را معاینه می شوند بیش از ۸۰ تا ۹۰% دچار بیماری شقاق و یا فیشر هستند.

افراد با هر سطح سواد و تحصیلی که باشند بلا استثناء اولین نکته ای که بعد این مشکل پیدا می کنند فکر می کنند که این بیماری هموروئید یا بواسیر می باشد و متاسفانه بدتر از همه چون خجالت می کشند در ابتدا به هیچ کسی نمی گویند و خودشان شروع به دنبال راه درمان و استفاده از داروهایی مانند پماد می نمایند که در برخی از اوقات هم شاید درمان شوند اما در برخی از موارد منجر به بدتر شدن می شود. کم کم که بیماریشان شدید تر شد شروع به اطلاع گیری از اطرافیان، دوستان و آشنایان که ببینند آنها هم دچار شده اند یا خیر؟

بعد شروع به گرفتن پند و توصیه درمانی و بهداشتی از کسانی که این بیماری را داشته اند می نمایند. که خود این داستان منجر به بدتر شدن بیماری می شود. در صورتی که شقاقی که می توانست در همان مراحل ابتدایی با مراجعه به پزشک در وحله اول با یک شل کننده مدفوع و یک پماد چرب کننده مقعد درمان شود حالا به یک بیماری طاقت فرسا تبدیل شده که وقتی بیمار مراجعه می کند می گوید ما انواع و اقسام دردها مثل کلیه درد یا درد دندان را کشیده ایم ولی این درد واقعاً یک درد وحشتناکتری می باشد.

وقتی اسم غذا یا دستشویی رفتن می آید مو بر تنشان سیخ می شود چون واقعا این بیماری بسیار دردناک می باشد. در آن لحظه که مدفوع میخواهد خارج شود و اسفنکر مقعد اسپاسم کرده، بسیار درد تیز و برنده دارد!

وقتی که مدفوع تمام می شود و بیرون می آید تازه سوزش شروع می شود که این بستگی به زخم دارد که از نیم ساعت تا چند ساعت در مواردی خیلی پیشرفته حتی ۲۴ ساعت می باشد و باعث می شود که فرد از کار روز مره نا توان بماند.!

راه های جلوگیری از فیشر یا شقاق

وقتی بیماری شقاق یا فیشر آنال درمان نمی شود به مرور از طریق همان زخم میکروب مینشیند و باعث یک بیماری دیگر به اسم آبسه مقعدی و نهایتاً فیستول می شود. به همین دلیل است که باید سعی کنیم در مورد این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنیم.

گفته شد که تمام اینها برمی گردد به یک مدفوع خشک که می توان با یک تغذیه سالم شامل مصرف آب فراوان، میوه جات و سبزیجات، روغن زیتون، فیبرهای غذایی و فعالیت مناسب به سادگی از این بیماری جلوگیری کرد و اگر دچارش شدیم حتماً سریع به پزشک مراجعه نمائیم و از خود درمانی و دیگر درمانی توسط افراد نا وارد جدا خودداری نموده و به پزشک مرتبط مراجعه نمائیم که مبادا بیماری عود نماید. اما واقعاً مواردی هست که وقتی دو بار یا ۳ بار یا حتی چند بار اتفاق می افتد واقعاً با دارو جواب نمی دهد و حتماً نیاز به جراحی دارد.

علائم شقاق چیست؟

درد مخرج و خونریزی علائم اصلی فیشر می باشد ، درد مهمترین عامل تشخیصی شقاق می باشد که این درد در زمان دفع تشدید شده و دوره ای نیز می باشد یعنی دوره های پی در پی تسکین و عود داشته و درد در هر دوره شدیدتر و طولانی تر می شود تا اینکه دائمی شود . به دلیل تشدید درد در زمان دفع بیمار حتی المقدور از دفع مدفوع امتناع می کند و لذا یبوست تشدید شده و آن نیز سبب شدید تر شدن زخم شده و چرخه معیوب ایجاد می شود.

اگر از شروع اولین درد ۶-۳ هفته گذشته باشد آنرا شقاق حاد واگر بیشتر باشد آنرا شقاق مزمن گویند و شقاق مزمن اغلب یک حاشیه برجسته در اطراف خود دارد . شقاق حاد معمولا با درمان طبی و دارو درمان می شود ولی شقاق مزمن اغلب نیازمند جراحی (لیزری یا استاندارد) است

خونریزی

دفع خون روشن در زمان دفع یا بعد از آن از دیگر علائم شقاق است. با دفع مدفوع سیاهرنگ باید علل دیگری را جستجو نمود. ترشحات چرکی می تواند بعلت عفونت ثانویه فیشر یا شقاق ایجاد شود.

گاهی در حاشیه های برجسته شقاق فیستول کوچکی سبب دفع ترشحات چرکی می شود و گاهی خارش مخرج ایجاد می شود ولی وجود آن برای تشخیص ضرورت ندارد گاهی بواسیر( هموروئید ) بطور همزمان با شقاق وجود دارد و وجود توام آنها دلیلی برای اقدام جراحی( لیزری با استاندارد) حتی در شقاق حاد می باشد، شقاق در ذات خود سرطان زا نبوده ولی به صورت خاصی می باشد و در بالای ۴۰ سالگی باید وجود همزمان آنها را در نظر داشت.

درمان شقاق مقعد چیست؟

درمان طبی شقاق حاد در۵۰% موارد و شقاق مزمن در ۱۰% موارد با درمان داروئی بهبود می یابد. بطور کلی در شقاق حاد درمان داروئی و در شقاق مزمن درمان جراحی ارجح تر است.

درمان شقاق چند اصل مهم دارد درمان یبوست- کنترل درد- لگن آب گرم، درمان داروئی شقاق را با استفاده از رژیم پر فیبر، آب فراوان و تحرک بیشتر(ورزش بیشتر) درمان و در صورت لزوم از ملین استفاده کنید درد با استفاده از کرم های بی حس کننده زایلوکائین محتوی ضد التهاب مثل کورتیزون خاصه در زمان دفع تسکین داده می شود.

روش انجام جراحی فیشر آنال

یک جراحی بسیار ساده می باشد که از صدها سال قبل هم انجام می شد که شامل شل کردن همان عضله ای که اسپاسم کرده و برداشتن زخم. که این کار هم با چاقو قابل انجام می باشد و اخیراً در چند سال اخیر با لیزر و بی حسی موضعی که فوق العاده کار راحتی می باشد و بدون بستری و بیهوشی در کلینیک قابل انجام است.

دقیقاً زیر ناحیه ای که زخم می باشد تزریق لیدوکائین انجام می شود و بعد از این که مریض کاملاً بی حس شد به وسیله لیزر یا چاقو زخم برداشته می شود و آن عضله ای اسفنکر داخل مقعد بین ۱۰ تا ۲۰% شل می شود با این کار بیمار از فردای جراحی به راحتی می تواند دستشویی کرده و ظرف چند هفته آرام آرام زخمش خوب شود

هر چند در درمان با چاقو نیاز به بستری شدن در بیمارستان، بیهوشی و استفاده از تامپون برای جلوگیری از خون ریزی بوده و همچنین یک الی دو هفته استراحت در منزل برای تحمل درد نیاز می باشد.

این در حالی است که در درمان با لیزر نیازی به این کارها نبوده و با بی حسی که در حین عمل انچام می شود روز بعد بیمار احساس درد نداشته و از آن روز به بعد هم درد بسیار بسیار کمی خواهد داشت که آن هم با مصرف داروهای مسکن ،

آنتی بیوتیک و پماد درمان می شود. درمان هم به صورت درمان قطعی می باشد، در ۹۵% موارد در روش جراحی چه با لیزر چه با چاقو درمان قاطع است. این فکر و ذهنیت اشتباه که خیلی ها می گویند که چندین بار انجام دادیم اما خوب نشده کاملاً اشتباه است اگر این کار را یک فرد تجربه دار و کسی که بارها این کار را انجام داده باشد انجام دهند درمان کافی و بیماری بدون برگشت خواهد بود.

یک ذهنیت غلط دیگر هم وجود دارد که که می گویند کسی عمل نمایدو دچار بی اختیاری نسبت به گاز یا مدفوع شده که این هم از یک ذهنیت غلط می باشد.

همچنین در مصاحبه ای که با دکتر انجام شد این نکته را ذکر نمودند “بنده حدود ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه کاری جراحی دارم شاید ۱ یا ۲ بار مریضی را دیدم که دچار این عارضه شده بودند و آن هم به این دلیل که جراحی به وسیله جراح انجام نشده و جراحی توسط پزشکان عمومی انجام شده بود. ولی واقعاً یک جراح در طی دوران طبابت به اندازه کافی این کار را انجام می دهد و می داند که به چه انداره باید رفع شود.

این موضوع خیلی نادر بوده و به ندرت در گزارش های پزشکی بیان شده ولی باز هم به گونه ای نیست که در هر بیماری وارد مطب می شود بگوید دچار بی اختیاری شده ام! آیا امکان دارد کسی که مشکل درد دارد و این دردها را به سختی تحمل کند و پزشکی این بیمار رو از چاله به چاه بیندازد؟!

دردش رو خوب کرده ولی از فردا مجبور باشد که پوشک ببندد که این موضوع اصلاً بخشودنی نیست. در هر صورت توصیه اصلی این می باشد که حتماً به تغذیه و ورزش اهمیت دهیم و وقتی دچار شدیم به یک متخصص مراجعه کنیم که به عوارض بعدی این بیماری دچار نشویم”

دستورات بعد از عمل فیشر مقعدی یا شقاق:

۱-رژیم پرفیبر

۲- استفاده از ملین در صورت لزوم

۳- مسکن

۴- آنتی بیوتیک(Antibiotics)

۵- پیاده روی و استحمام و نیز رانندگی بلامانع است