نبردهای مهرداد ششم

سقوط دولت پونت

رم برای استیلا به آسیای صغیر و جنوب شرق اروپا هنوز مشکلاتی را بر سر راه داشت. یکی از این مشکلاتش دولت پونت بود. این دولت که از تجزیه امپراتوری کهن ایجاد شده بود با پادشاهی فردی به نام مهرداد ششم که نیمه ایرانی و یونانی بود ، پس از عقد پیمان با پادشاه ارمنستان در سال ۸۸ ق.م به نیرویهای رم در آسیای صغیر حمله برد.

در این نبرد سخت ۸۰ هزار رمی به قتل رسیدند. وی که جسارتی در حد هانیبال کارتاژی دشت در ۸۷ ق.م یونانی ها را به تمرد از رم تشویق کرد اما بدشانسی بزرگ او وجود سرداری بزرگ به نام سولا، دیکتاتور بزرگ رم، بود که همان سال در نبرد کرونه اکثر شهرهای یونانی را فتح کرد و پس از فتح مقدونیه در ۸۵ ق.م وارد آسیای صغیر شد. مهرداد که نبرد با او را بی فایده می دید با پرداخت خسارت و عقب نشینی از سرزمین های متصرفه موقتاً اسلحه را زمین گذاشت اما مترصد زدن ضربه به رم بود.

دولت های پونت و ارمنستان تقریباً بخش بزرگ ترکیه امروزی، قفقاز و اطراف دریای سیاه را در اختیار داشتنند و این نزدیکی آنها به امپراتوری رم برای سنا نیز نگران کننده بود. جنگ های داخلی رم، جنگ با غلامان (اسپارتاکوس) و جنگ با دزدان دریایی سبب شد امپراتوری رم طی سال های ۸۳ تا ۶۷ ق.م ضعیف شود.در این مدت تیگران، پادشاه ارمنستان، و مهرداد پادشاه پونت به سرعت در حال تصرف مناطق جدید در غرب آسیای صغیر و سوریه بودند. در این زمان تیگران و مهرداد که پدرزن تیگران بود، حتی برای ایران نیز خطرناک شده بودند.

سنای رم حدود ۷۰ ق.م، لوکولوس را مامور سرکوب مهرداد کرد. این پادشاه جنگ طلب در مقابل نیروهای رم شکست خورده و به ارمنستان پناهنده شد. لوکولوس با حمله به ارمنستان با نیروی لژیون خود سپاه عظیم پادشاه ارمنستان را از هم پاشید و پس از پایتخت این کشور، تیگران را مجبور به عقد قرارداد صلح و عدم حمایت از مهرداد کرد.

مهرداد ۶۳ ق.م نقشه خطرناکی برای حمله به رم کشید که به دلیل خیانت پسرش نیمه تمام ماند. هدف او انتقال ده ها هزار سرباز از دره دانوب به سمت رم بود. وی قصد داشت با کمک مردم جنوب اروپا اتحادیه ای قوی، علیه رمی ها تشکیل دهد. خیانت پسرش به او سبب ناامیدی وی و خودکشی در سال ۶۳ ق.م شد، مرگ او سبب راحتی خیال رم از یک ماجراجوی قوی دیگر شد.

روایت سرپرسی سایکس از نبردهای مهرداد ششم و رم

سرپرسی سایکس در کتاب تاریخ ایران خود درباره پادشاه قدرتمند پونت می نویسد: وی در خود قوتی حس کرد که پنجه در پنجه دولت غربی رم بیفکند. چون لشکری به کفایت تحت اختیار رمی ها نبود، به پرکاموس هجوم برد و مردم مناطق مذکور را تا ۵ سال از مالیات معاف کرد. از طرف دیگر مردم ایتالیایی ساکن حوزه آسیا را قتل عام کرد و نیروی دریای او دلوس و پیرائوس را ضبط کرد و آتن و بیشتر شهرهای یونان هم به او اقتدا کردند. اوضاع مهرداد تا قبل از ورود سولا خوب بود اما عاقبت ورود سردار رمی سبب شکست مهرداد شد.

سولا با سی هزار لشکر در اپیروس پیاده شد و به طرف آتن پیش رفت. آتن در ۸۶ ق.م تصرف شد و سولا که در این زمان ۱۵ هزار نیرو در فرمان داشت، مهرداد را با یک صد هزار سرباز در کارونیه (کرونه) ملاقات کرد و شکست سختی به مهرداد وارد شد.
مردم پونت در این نبرد به نسبت ۷ به ۱ بر حریف برتری داشتند اما  نظم فالانژهای رمی و سابقه رزمی آنها را در کنار قدرت فرماندهی سولا سبب شد سپاهیان مهرداد نتوانند از برتری خود استفاده کنند.

به گفته سرپرسی سایکس، مهرداد در ۷۵ ق.م دیگر بار به دنبال مرگ سولا و آغاز قیام غلامان به رهبری اسپارتاکوس دست به شمشیر بده و بی تی نی حمله برد. لیکن وقتی لوکولوس، سردار رم، به میدان آمد، سپاه پونت محصور و متحمل شکستی سخت شد و نیروی دریایی مهرداد نیز که در اثر طوفان از کار افتاده بود راهی جز پناهندگی به ارمنستان برای او نگذاشت.

چنان که گفته شد تیگران فرمانروای ارمنستان نیز از دعوت مهرداد (پدرزنش) به رمی ها خودداری کرد و جمله حقارت آمیز و معروفی را درباره سپاه رمی گفت: این رمی ها اگر به عنوان سفیر آمده اند که بسیار زیادند و اگر برای جنگ آمده اند نیز بسیار کم اند. اما گذشت زمان نشان داد نبرد با لژیونرهای رمی کاری بسیار دشوار و سخت است و تیگران همانند پدرزن خود در سال ۶۹ ق.م مقهور انضباط رمی ها شد و تنها ترس لوکولوس سردار رمی ها از ورود به کوه های آرارات سبب شد ارمنستان کاملاً تسخیر نشود اما پمپی سردار دیگر رمی که فاتح بزرگترین میادین نبرد دشمنان رم بود، این بار مامور خاتمه دادن به غائله مهرداد شد.

سرپرسی سایکس می گوید: پمپی به فوریت حرکت کرد و زمانی که به خشکی رسید مشاهده کرد پونت در تصرف مهرداد است و لوکولوس هنوز د رکوهسان های هالیس علیا به سر می برد و گلابریو جانشین او نیز تاکنون اقدامی در جهت اجرای ماموریت خود نکرده و عملیات جنگی به حال وقفه در آمده و سه لژیون در کلیکیه بیکار هستند.این رمی بزرگ با جدیت و پشتکار غریبی روح تازه ای در جنگ دمید و شهرت نام او سبب شد تا بسیاری از سربازان کارآزموده که دست از جنگ کشیده بودند زیر بیرق او جمع شوند.

در بهار ۶۶ ق.م پمپی حملات خود را آغاز کرد و چون مهرداد از مواجه مستقیم با وی پرهیز داشت به جنگ و گریز با وی می پرداخت تا آن که با رسیدن قوای کمکی رم نیروهای مهرداد از سه طرف محاصره شد و به کلی منهدم شدند.

مهرداد در ۶۳ ق.م پس از جلوگیری تیگران از ورود مجدد او به ارمنستان و خیانت پسرش دست به خودکشی زد. ارمنستان نیز تحت فشار ارتش رم، سوریه و شرق مدیترانه را تخلیه کرد و عملاً رم تمام دشمنان آسیایی خود را درهم کوبید.

نتیجه این جنگ

نبردهای مهرداد ششم و رم اثرات زیادی در جغرافیایی سیاسی جهان متمدن آن زمان داشت:

۱-ارتش رم از دست فرمانروایی جسور، بی رحم و جنگجو که می توانست به مانند هانیبال توسعه این امپراتوری را با مشکل مواجه کند، خلاص شد.

۲- ضربات پیاپی لژیون های رمی به پادشاهی پونت باعث رعب و وحشت درکلیه ممالک آسیای صغیر شد و به این ترتیب شکست مهرداد دولت های کوچک منطقه را واداشت همگی سروری رم را بپذیرند.

۳- دولت ایرانی پارت که تازه در حال قدرت گرفتن بود به دنبال نبردهای رم و ارمنستان و پونت دو برد بزرگ کرد: اول اینکه این نبردها خطر ارتش رم را سالها برای نبرد جدید در شرق مرتفع کرد و دوم آنکه ایران از نظر و قدرت بزرگ منطقه ای شمال خود راحت شد. حال آنکه به ویژه ارمنستان می توانست دولت پارت (اشکانی) را با مشکل مواجه کند. گو این که فرهاد سوم نیز دیداری با پمپی داشت که نوعی هماهنگی برای مبارزه با ارمنستان بود.

۴- این نبردها سبب شد تا دولت های شرقی ارمنستان و پونت به شدت تضعیف شده و یکی از آنها محو شود و سوریه به دست رم بیوفتد. سرداران رمی اکنون مالک مطلق العنان آسیای نزدیک، شمال آفریقا، جنوب اروپا، بالکان، ایتالیا، فرانسه و اسپانیا و سواحل و جزایر مدیترانه بودند و ۱۰ سال فرصت داشتند با ورود به بین النهرین تکلیف خود را با دولت ایرانی اشکانی نیز مشخص کنند.