خدمات تمدن باستانی چین : اختراع کاغذ

کاغذ ورقه‌ای نازک، صاف، مسطح، و مات که عمومآ از الیاف گیاهی (لیفی) ساخته می‌شود، کاغذ نامیده می‌شود. کاغذ در زندگی اجتماعی بشر مصارف متعددی دارد، ولی بیشتر برای نوشتن و چاپ بر روی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگرچه از اواخر قرن بیستم پیشرفت‌های شگرفی در ذخیره الکترونیکی اطلاعات به عمل آمده است، ولی شکی نیست کاغذ به‌علت ارزانی و راحتی نسبی در سطح وسیع مورد استفاده قرار گرفته و خواهد گرفت. بسیاری از ذخایر اطلاعاتی موجود و سایر وجوه فرهنگی میراث ما به شکل چاپ روی کاغذ است، از این‌رو، لازم است که از آنها مراقبت به عمل آید و نگهداری و محافظت شوند.

تاریخچه

بنابر مدارک موجود، نخستین بار کاغذ را شخصی به‌نام تسای لون (؟ تا ۱۱۸م.) در حدود در چین اختراع کرد. فن کاغذسازی او به مدت چند قرن در چین مورد استفاده بود و به‌تدریج تکمیل شد. کاغذهای چینی در آن دوران مخلوطی از پوست درخت و کنف بودند. این مواد را تا جایی که امکان داشت ریز می‌کردند و با آب زیاد مخلوط می‌ساختند. بدین ترتیب خمیر کاغذ بدست می‌آمد. ماده خمیر مانند را بر روی تورهای قاب شده‌ای پهن می‌کردند تا آب خود را از دست داده و آرام آرام خشک شوند، حاصل کار یک برگ کاغذ بود.

در ۶۱۰م. کاغذسازی چینی به ژاپن راه یافت. در قرن اول اسلامی (حدود ۸۸ق./۷۱۰م.) مسلمانان راز و رمز کاغذسازی را از چینی ها آموختند و کاغذسازی به قلمرو اسلامی رسید و به سرعت توسعه یافت. کاغذهای اسلامی با نام شهرها و گاه اشخاص شهرت داشتند. ابن ندیم در الفهرست از انواع کاغذهایی نام می‌برد که در بلاد اسلامی ساخته می‌شدند، از آن جمله‌اند: کاغذ بغدادی، کاغذ سمرقندی، کاغذ برمکی، کاغذ نوحی، و جز آن. او می‌نویسد کاغذ خراسانی از کتان ساخته می‌شود. ظاهرآ فضل بن یحیی برمکی(۱۵۰-۱۸۷ق.) نخستین کسی است که کارخانه کاغذسازی در بغداد و بلاد اسلام تأسیس می‌کند. مشهورترین کارخانه کاغذسازی ایران در خونج یا خونا بود که خرابه‌های آن در نزدیکی شهر خلخال است و در زمان یاقوت حموی (۵۷۴-۶۲۶ق.)، به کاغذ کتان شهرت داشته است.

کاغذ در قرن دهم میلادی از جهان اسلام به مصر و بعد توسط اعراب مسلمان (مورها) به اسپانیا رفت. از این راه بود که اروپاییان با فن کاغذسازی آشنا شدند. حدود ۱۲۷۶م. نخستین کارخانه کاغذسازی در ایتالیا و سپس در نیمه قرن ۱۴ در فرانسه تأسیس شد. با اختراع صنعت چاپ در نیمه قرن ۱۵ تقاضا برای کاغذ افزایش یافت. در ۱۶۹۰ نخستین کارخانه کاغذسازی در ایالات متحده در جرمنتاون ساخته شد. در اواخر قرن ۱۸، در فرانسه، نیکولا روبر ماشین کاغذسازی را اختراع کرد و دو برادر انگلیسی به‌نام‌های هنری و سیلی فوردرینیر آن را تکمیل کردند. نکته در خور اهمیت آن است که شیوه کاغذسازی دستی عینآ همان است که در ماشین‌های کاغذسازی به‌کار گرفته می‌شد.

تولید کاغذ

فرایند تولید کاغذ از این قرار است: الیاف سلولزی را در آب می‌گذارند تا رطوبت را جذب کنند و متورم و نرم شوند؛ بعد آنها را روی یک شبکه سیمی ظریف پهن می‌کنند تا آب موجود در الیاف گرفته شود و رشته‌های مرطوب بر سطح شبکه فرو نشینند و یک تخته شوند. الیاف با از دست دادن آب به هم نزدیک می‌شوند و در نقاطی که الیاف روی هم قرار می‌گیرند نوعی اتصال شیمیایی از نوع هیدروژنی شکل می‌گیرد و آنها را به هم متصل می‌کند. این ارتباط و خود اتصالی، کلید اصلی تولید یک برگ کاغذ چسبنده و سخت و محکم است. در این حالت به هیچ گونه چسب اضافی نیاز نیست و کاغذ پس از خارج شدن آب از الیاف سلولزی و خشک شدن آنها ساخته می‌شود.

(China Radio International.CRI)