تاریخچه روانشناسی بالینی در ایران و جهان
هم زمان با شکل گیری نخستین «چرا؟» پیرامون جهان هستی، سوالاتی در رابطه با درک رفتار انسان ها در ذهن افراد شکل گرفت؛ از این رو می توان تاریخچه روانشناسی را به نحوی متقارن با آغاز تفکرات فلسفی در یونـان باستان دانست. در مقابل تاریخچه روانشناسی بالینی بسیار کوتاه تر است و محدود به یک قرن اخیر می شود. علت را می توان در این واقعیت جست و جو کرد که علم روانشناسی از زمان آغاز تا قرن هیجدهم بخشی از فلسفه به شمار می آمد و از آن با عناوینی چون فلسفه ذهنی، خودشناسی و روح‌شناسی نام می بردند.
دستاورد های علم روانشناسی را از زمان آغاز پیدایش سوالاتی پیرامون شناخت روان و درک رفتار انسان ها (چیزی در حدود ۲۴ قرن پیش) تا قرن هیجدهم میلادی نمی توان هم سطح با دستاورد فلسفه دانست. بر همین اساس برای بررسی تاریخچه رشته روانشناسی بالینی در سطح جهان می بایست به مسیر ترقی علم روانشناسی در یک قرن گذشته توجه داشته باشیم. یعنی درست از زمانی که به عنوان یک دانش مستقل و مجزا از علم فلسفه جدا شد. پیشرفت های روانشناسی طی صد سال گذشته به حدی زیاد بوده است که در حال حاضر در کشور آمریکا 20 الی ۳۰ بخش تخصصی در زیر مجموعه آن قرار دارد. اما عاملی که باعث می شود تمرکز بیشتری روی تاریخچه روانشناسی بالینی داشته باشیم این است که در بین تمامی این بخش های تخصصی، هیچ یک از رشته های روان شناسی به اندازه روان شناسی بالینی پیشرفت نکرده است و تعداد افرادی که در زمینه های مشاوره روانشناسی و روانشناسی بالینی به تحقیق یا فعالیت می پردازند، به مراتب بیشتر از سایر رشته های روانشناسی است.
نخستین جرقه های پیدایش ریشه های روان شناسی بالینی نوین در جهان
برای یافتن نقطه آغاز تاریخچه روانشناسی بالینی جهان باید موانع رشد و گسترش این دانش را قرن های گذشته بشناسیم. زیرا با برطرف شدن این موانع نخستین نشانه های پیدایش روان شناسی بالینی نوین در جهان ظاهر شد.
برشمردن دانش روانشناسی به عنوان یکی از زیرگروه های فلسفه سبب شد تا انسان ها در عصر های مختلف سیاست های اشتباهی را برای شناخت، تشخیص و درمان اختلالات روانی به کار ببندند. دانشمندان و فلاسفه طی ۲۲ قرن تلاش کردند تا با استفاده از تفکر و روش های فلسفی، دانش روانشناسی را توسعه دهند. تاریخچه رشته روانشناسی بالینی جهان با از میان رفتن این طرز تفکر پیوستگی و هم زمانی معناداری دارد.
در یکی دو قرن گذشته فیزیولوژی سهم عمده ای در ساختن روان شناسی جدید داشت و روش تجربی جایگزین بسیاری از روش های غلط قدیمی شد. نقطه آغاز تاریخچه روانشناسی بالینی در جهان را می توان در جنبش های اصلاحی قرن نوزدهم جستجو کرد که در نهایت به بهبود مراقبت هایی انجامید که از بیماران روانی به عمل می آمد. اقدامات فیلیپ پینل (Philippe Pinel) در برابر ظلم و رفتارهای وحشیانه معمول در بیمارستان های روانی فرانسه در قرن نوزدهم، نقطه عطفی در تحول و پیشرفت روان پزشکی، بهداشت روانی و در نهایت آغاز تاریخچه روان شناسی بالینی محسوب می شود.
تاریخچه روانشناسی بالینی از زمان پیدایش تا استقلال به عنوان شاخهای از علم روانشناسی
پس از این که فیزیولوژی و روش های تجربی به علم روانشناسی راه پیدا کرد، روند توسعه این دانش سرعت بیشتری به خود گرفت. در ادامه اقدامات فیلیپ پینل، یکی دیگر از موثرترین گام ها در توسعه تاریخچه روانشناسی بالینی توسط اسکیرول (Esquirol) و در سال ۱۸۳۸ برداشته شد. او نخستین کسی بود که میان افراد سایکوز و افراد دارای عقب ماندگی هوشی تفاوت قائل شد. هم زمان با این تعریف ایتار (Itard) تلاش کرد یک فرد عقب مانده هوشی را تعلیم دهد و برای مدت ۵ سال این روند را ادامه داد اما به توفیق چندانی دست نیافت. تأثیری که اقدامات ایتار بر تاریخچه رشته روانشناسی بالینی گذاشت این بود که در سال ۱۸۴۸ یکی از شاگردان او به نام ادوارد سگین (Segeein) به آمریکا رفت و نخستین آموزشگاه های مربوط به افراد عقب مانده هوشی را در این کشور راه اندازی کرد.
کشفیات داروین پیرامون «تکامل» که در سال ۱۸۵۹ در کتاب «منشاء انواع» منتشر شد، تأثیرات گسترده ای بر علوم مختلف گذاشت. تاریخچه روانشناسی بالینی نیز بر اساس یافته های جدید چارلز داروین دستخوش تحولات بسیاری شد و برای نخستین بار بحث «ارثی بودن بلوغ» توسط دانشمند بزرگ انگلیسی گالتن (Galton) در سال ۱۸۶۹ مطرح شد. پس از او ویلهم وونت آلمانی در سال ۱۸۷۹ اولین لابراتوار رسمی را در دانشگاه لایپزیک تاسیس کرد و برای نخستین بار در طول تاریخچه رشته روانشناسی بالینی علاقه علمی و فعالیت های آکادمیک در بین دانشمندان آن زمان آغاز شد.
در این مقطع کتاب های ارزشمندی مانند «عناصر سایکوفیزیک» از تئودور فخنر، «روانشناسی فیزیولوژیک» از وونت و «نبوغ ارثی» از گالتن به انتشار رسید اما نخستین کتاب تخصصی تاریخ روانشناسی بالینی را می توان «اصول روانشناسی» اثر ویلیام جمیز در سال ۱۸۹۰ دانست و در نهایت تولد روان شناسی بالینی توسط لاتیز ویتمر (witmer) در سال ۱۸۹۶ اعلام گردید. تاریخچه روانشناسی بالینی در جهان اتفاقات زیادی را به سرعت پشت سر گذاشت تا این که در سال ۱۹۹۱ روانشناسی بالینی توسط رزنیک به این صورت تعریف شد: «روانشناسی بالینی شاخهای از روانشناسی است که به درک، پیش بینی و درمان نابهنجاری، ناتوانی و آشفتگیهای شناختی، هیجانی، زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و رفتاری و درمان فردی کمک میکند و در گستره وسیعی از جمعیتهای در جستجوی درمان کاربرد دارد.»
تاریخچه روانشناسی بالینی در ایران
تاریخچه روانشناسی بالینی در ایران قدمت چندان زیادی ندارد و در واقع هنگامی که محیط دانشگاهی جهان در میانه راه توسعه این رشته بود، برای نخستین بار در سال ۱۳۴۴ شمسی واژه روانشناسی بالینی وارد محیط آکادمیک ایران شد. و نخستین کتاب تخصصی در این حوزه را سعید شاملو در سال ۱۳۴۵ منتشر نمود. با این که رشته روانشناسی بالینی در سال ۱۳۵۰ در گروه روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران واقع در بیمارستان روزبه شروع به کار کرد اما پیش از آن اقدامات مؤثری در تاریخچه روانشناسی بالینی در ایران انجام شد.
تأسیس نخستین مرکز تشخیص و درمان اختلالات کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۲و راه اندازی کلینیک روان شناسی در سال ۱۳۴۶ و در دانشگاه تهران تحت عنوان مرکز مشاوره و راهنمایی را می توان در زمره این فعالیت ها دانست. در این مرکز برای اولین بار در تاریخ روانشناسی بالینی در ایران کار سیستمی مرکب از یک روان شناس بالینی، یک روانپزشک و یک مددکار اجتماعی با بررسی مسائل روانی دانشجویان آغاز گردید.
کلام آخر
تاریخچه روانشناسی بالینی کوتاه است اما در عین حال یکی از پرکاربرد ترین رشته های روانشناسی که در آن از روش های متعددی برای تشخیص انواع اختلالات روانی در افراد استفاده می کنند. یک روان شناس بالینی ممکن است در محیط هایی غیر از محیط درمانی مانند مدارس، زندان ها، دانشگاه ها، پرورشگاه ها و غیره فعالیت کند. مرکز مشاوره آنلاین روانشناسی گپچه، یکی از مراکزی است که خدمات مشاوره روانشناسی و روانشناسی بالینی و درمان فردی و غیره.. را به صورت آنلاین ارائه می کند.
منبع: gapche.ir ، verywellmind.com
