عروسک باربی چگونه به عنوان مشهورترین عروسک جهان شناخته شد؟

عروسک باربی طی سال‌های طولانی حیاتش بار‌ها و بار‌ها تغییر شکل داده تا خود را با دوره و زمانه و شرایط وفق دهد و از آغاز تا به امروز اتهامات زیادی نیز بر او وارد شده است. عروسکی که در ابتدا به این قصد ساخته شد که در دختربچه‌ها احساس توانمندی ایجاد کند و به آنان القا کند که «هر کاری می‌توانند بکنند» به دفعات بسیار به جنسیت‌زدگی محکوم شد و جنجال‌های متعددی بر سر القای فرم خاصی از بدن، انحصار مدل‌ها به ملیت و رنگ پوستی خاص، اثرات روانی منفی و غیر از آن به پا شد. با وجود این و به‌رغم تمام مخالفت‌ها، پس از بیش از نیم قرن، باربی شمایلی شناخته‌شده در سراسر جهان است و تاریخچه جذابی دارد.

پیش از باربی، عروسک‌های کودکان اغلب شبیه بچه و نوزاد ساخته می‌شدند، اما روث هندلر، طراح باربی متوجه شد که دخترش باربارا هنگام بازی با عروسک‌های کاغذی‌اش نقش‌های بزرگسالانه به آنان اختصاص می‌دهد. پس از این مشاهده روث هندلر در سفری به سوئیس به عروسکی آلمانی به نام بیلد لیلی برخورد که برخلاف عروسک‌های متعارف، زنی بود با پا‌های کشیده و مو‌های بور و چشم‌های درشت که طبق شخصیت یک کمیک‌بوک طراحی شده بود. هندلر با الهام از بیلد لیلی عروسک باربی را به نام دخترش باربارا و بعد‌ها نسخه مذکر آن را به نام پسرش، کن، طراحی و شرکت متل که همسرش الیوت هندلر از موسسانش بود آن را تولید کرد.

در ۹ مارس ۱۹۵۹، اولین عروسک باربی با لب‌های سرخ، خط چشم مشکی، ابرو‌های کمانی و دم اسبی قهوه‌ای یا بور مدل اودری هپبورنی در جشنواره بین‌المللی اسباب‌بازی نیویورک به‌نمایش درآمد و در همان سال اول تولید، بیش از ۳۰۰هزار عدد از آن به فروش رفت. در دهه ۱۹۶۰ که با ورود کندی به کاخ سفید آغاز شد و با آمدن نیکسون پایان یافت، ظاهر باربی نیز به تناسب تحولات سیاسی و اجتماعی آمریکا تغییر کرد و سبک شیک‌پوش و لباس‌های رنگارنگ ژاکلین کندی، بانوی اول آمریکا، جایگزین شکنندگی و مو‌های پف‌دار باربی قدیمی شد.

حتی برای اولین بار باربی با مو‌های قرمز، زانو‌های تاشو و چشمانی که باز و بسته می‌شدند به بازار آمد. همزمان با تغییرات ظاهری چشمگیر، تفاوت‌هایی اساسی نیز در سبک زندگی او پدیدار شد. با ظهور کن، این زوج وارد خانه رویایی خود شدند و باربی مشغول بچه‌داری شد. در همین دهه بود که اولین باربی سیاهپوست نیز تولید شد. اولین جنجال بزرگ در سال ۱۹۶۳ با معرفی باربی بچه‌دار به‌پا شد.

این باربی با دامن بلند صورتی و تعدادی لوازم جانبی از جمله عینکی با قاب پهن، گهواره بچه، تلفن، چند بطری آب گازدار و یک کتاب به بازار عرضه شد. متاسفانه عنوان این کتاب «چگونه لاغر شویم» بود و تنها یک صفحه و یک توصیه داشت: «غذا نخور.» واکنش‌های شدید در این باره مانع شرکت مَتل نشد تا مدل‌های بعدی را نیز به همراه همین کتاب و ترازویی که روی ۵۰ کیلوگرم ثابت مانده بود تولید نکند.

در دهه ۷۰ میلادی، در بینابین تظاهرات ضدجنگ بی‌ثباتی اقتصادی و جدال‌ها بر سر حقوق شهروندی، «باربی مالیبو» تولید شد، برای اولین بار عروسکی با لبخندی گشاده، پوست آفتاب‌سوخته و چشمانی که نه دیگر از گوشه چشم و عشوه‌گرانه، که مستقیم به روبه‌رو نگاه می‌کرد. باربی مالیبو نمایانگر شخصیتی قدرتمند و آزاده بود، در زمانی که شهروندان آمریکایی هر حسی داشتند جز همین یکی.

در دهه ۸۰ و زمانی که درنتیجه ده‌ها سال تلاش فعالان برابری حقوق زنان و مردان به همراه سیاست‌های اقتصادی لیبرال زنان بیشتری وارد دنیای کار شدند، باربی هم دیگر به شغل ازلی و ابدی خانه‌داری محدود نبود و در نقش‌های «دکتر باربی»، «باربی فضانورد»، «باربی خلبان» و دیگر شغل‌ها معرفی شد. اما همچنان اعتراض‌هایی به شرکت متل مبنی بر نداشتن تنوع نژادی باربی وارد می‌شد که این شرکت را بر آن داشت تا از سال ۱۹۸۰، باربی‌های آمریکای لاتینی و بعد‌ها مدل‌هایی برگرفته از کشور‌های سراسر جهان را تولید کند.

در همین دهه، باربی حتی به دنیای هنر هم رخنه کرد. بیلی‌بوی جواهرسازی مشهور و از بزرگ‌ترین مجموعه‌داران باربی جهان بود. زمانی که دوست او، اندی وارهول، اصرار کرد پرتره او را بکشد، بیلی‌بوی در پاسخ گفته بود که وارهول باید باربی را بکشد، چون «باربی خود من است.»

در دهه ۹۰ میلادی، اولین باربی «نامزد ریاست‌جمهوری» به بازار معرفی شد. اما به‌رغم این کار، نام باربی به اتهام جنسیت‌زدگی در سرخط خبر‌ها ظاهر شد. در سال ۱۹۹۲، شرکت متل از «باربی سخنگو» رونمایی کرد که سرانجام می‌توانست به میلیون‌ها دختربچه‌ای که ۴۰ سال با او حرف زده بودند پاسخ دهد. اما متاسفانه در میان ۲۷۰ جمله ضبط شده در این عروسک جملات نامناسبی، چون «من عاشق خریدم»، «ریاضی سخته» و «میشه یه روزی هر لباسی می‌خوام داشته باشم؟» بود که در پی انتقادات گسترده و حملات شدید عمومی شرکت متل وادار به حذف جمله‌های تحقیرآمیز شد.

در سال‌های ۲۰۰۰، باربی و کن به‌صورت رسمی اعلام جدایی کردند و باربی با چهره‌ای جوان‌تر و لباس‌هایی متفاوت‌تر از هر زمان وارد اسباب‌بازی‌فروشی‌ها شد. باربی جدید با کاپشن و شلوارک چرم و جوراب‌شلواری لانه زنبوری موجب اعتراض شدید برخی انجمن‌های مسیحی به تنانگی بیش از حد باربی شد. یک سال بعد، برای اولین بار باربی تتودار شد. نگرانی‌ها و مخالفت‌هایی که در پی آن آمد مبنی بر آن بود که ممکن است این کار کودکان را به داشتن تتو ترغیب کند. اعتراض مشتریان منجر به برچیدن این مدل از قفسه بعضی مغازه‌ها شد.

هرچند در سال ۲۰۱۱، مدل‌هایی با تتو‌های حتی بیشتر و پرنقش‌ونگارتر روی گردن و دست‌ها و شانه‌ها دوباره از اسباب‌بازی‌فروشی‌ها سر درآوردند. در سپتامبر ۲۰۰۳، عربستان سعودی فروش عروسک‌های باربی را به‌دلیل مغایرت با موازین اسلامی ممنوع اعلام کرد. کمیته امر به معروف و نهی از منکر این کشور اعلام کرد که «عروسک‌های باربی یهودی، با لباس‌های باز و اداها، وسایل و لوازم شرم‌آورشان نماد زوال کشور‌های غربی منحرفند.» در امارات‌متحده‌عربی عروسکی به نام «فلّه» به‌عنوان جایگزینی برای باربی تولید شد که علاوه بر کشور‌های مسلمان خاورمیانه، در برزیل و مصر و اندونزی و حتی آمریکا، محبوبیت یافت. در ایران نیز عروسک‌های دارا و سارا به همین منظور ارائه شدند که توفیق چندانی نیافتند.

دغدغه‌های امنیتی

«باربی فیلمبردار» در سال ۲۰۱۰ با دوربین فیلمبرداری پینهول تعبیه شده در سینه باربی تولید شد که به دارندگانش اجازه می‌داد کلیپ‌هایی ۳۰ دقیقه‌ای ضبط و سپس از طریق کابل USB به کامپیوتر منتقل کنند. چند ماه بعد، اف‌بی‌آی در یادداشتی محرمانه هشدار داد که امکان دارد این عروسک در جهت ساخت پورنوگرافی کودکان مورد سوءاستفاده قرار گیرد، گرچه هیچ‌گونه مستنداتی مبنی بر چنین استفاده‌ای از این عروسک‌ها گزارش نشده است.

در سال ۲۰۱۵ نیز، شرکت متل با استفاده از تکنولوژی‌ای شبیه «سیری» اپل «هلو باربی» را ساخت که با استفاده از فناوری تشخیص گفتار و هوش مصنوعی توانایی برقراری گفت‌وگوی دوطرفه را داشت. اما به گزارش مجله فوربس، در شرایط خدمات و محرمانگی آن ذکر شده بود که صدا‌های ضبط شده در اختیار شرکت‌های پیمانکار قرار خواهد گرفت که در تشخیص گفتار با متل همکاری می‌کردند و همچنین صدا‌ها و تصاویر ممکن است به منظور‌های پژوهشی و در راستای اهداف توسعه مورد استفاده قرار گیرند. با وجود اینکه متل به سرعت جوابیه‌ای به این نگرانی‌ها داد، اما محبوبیت «هلو باربی» به‌دلیل مسائل امنیتی به‌شدت خدشه‌دار شد.

باربی نمی‌تواند مهندس کامپیوتر باشد

در سال ۲۰۱۴، شرکت متل انتقاداتی را در رابطه با کتاب من می‌توانم مهندس کامپیوتر باشم، از مجموعه کتاب‌های من می‌توانم… باربی دریافت کرد، چراکه بر خلاف دیگر کتاب‌های این مجموعه که باربی را در کارهایش توانمند تصویر می‌کرد، او را در استفاده از کامپیوتر ناشی نشان می‌داد که پس از آنکه دو لپ‌تاپ را ویروسی کرده بود، برای تعمیر آن‌ها نیاز به کمک دو دوست مذکرش داشت. منتقدان این کتاب را جنسیت‌زده خواندند و متل کمی بعدتر آن را از سایت آمازون برداشت.

پس از آنکه شرکت متل از خدمات فنی بازخورد‌هایی منفی دریافت کرد، تصمیم گرفت تمرکز خود را از فراهم آوردن امکانات اینترنتی بردارد و به اصل خود باربی بپردازد. در نتیجه، باربی‌هایی با هفت رنگ پوست متفاوت، شامل سیاهپوست، زردپوست و دورگه و همچنین ۱۴ مدل موی مختلف با گزینه‌های متنوعی از کفش و لوازم جانبی تولید کرد. برای اولین بار، باربی از موهبت مچ متحرک برخوردار شد تا بتواند کفش تخت بپوشد. علاوه بر آن، شرکت متل با ارائه سه هیکل متفاوت ریزه‌میزه، قدبلند و تپل، که هر کدام قابلیت ترکیب با رنگ پوست، رنگ چشم و مدل‌های موی مختلف را دارد، تلاش کرد در جهت نزدیک شدن به تصویری واقعی از اندام زنانه گام بردارد.

«باربی هرگز بازتاب درستی از اندام زنانه نبوده و به احتمال قریب به یقین هرگز هم نخواهد بود.» این را نیکلای لَم، سازنده عروسک‌های لَمیلی می‌گوید. عروسک‌های لمیلی در سال ۲۰۱۴ با هیکل متوسط دختران ۱۹ساله آمریکایی و با شعار «متوسط زیباست» وارد بازار شدند. اسباب‌بازی‌های کودکان و تاثیرشان در شکل‌گیری تصور آنان از فرم بدن از فاکتور‌های مهم سلامتی کودک است و شرکت متل با وجود تلاش برای ارائه تصویری واقعی‌تر از اندام زنانه همچنان به‌دلیل تناسب غیرواقعی عروسک‌هایش و ارزش‌هایی که برای دختربچه‌ها تبلیغ می‌کند آماج حملات است.

مقاله‌ای در بی‌بی‌سی نشان داد که حتی باربی‌های «تپل» اگر به ابعاد واقعی انسان ساخته می‌شدند، معادل سایز ۳۴ تا ۳۸ می‌شدند. هرچند، کودکان چنان به اندام غیرواقعی باربی متعارف عادت داشتند که باربی‌های «تپل» را چاق خواندند. با این حال، به نظر می‌آید عروسک‌های آمریکایی به مرور گوناگونی بیشتری را، چه از نظر اندام و چه از نظر رنگ و نژاد و مذهب، می‌پذیرند و ترویج می‌کنند.