ماجرای اولین اتوبان ایران و گرفتن «باج» از رانندگان!
اولین اتوبان ایران چه زمانی ساخته شد؟ چه کسی بود که مردم ایران به عوارضِ راه می‌گفتند باجِ راه؟ زیاد دور نیست؛در دهه ۴۰ شمسی اتوبان تهران-کرج ، نخستین مواجهه ایرانی‌ها با اتوبان و ایستگاه عوارضی بود و مبلغ عوارض هم یک تومان بود!
داستان اتوبان تهران-کرج در دهه ۴۰ شمسی از آنجا شروع شد که تعداد خودروها و میزان ترافیک به‌ویژه در تهران رو به افزایش گذاشته بود و خروجی غربی پایتخت دیگر ظرفیت ترافیکی کافی نداشت و این‌طوری شد: «کرج نیز یک منطقه خوش آب‌وهوا محسوب می‌شد که می‌توانست تفرج‌گاه مناسبی برای مردم به‌حساب آید. همچنین این منطقه راه ارتباطی با شمال کشور و شهرهایی ازجمله قزوین محسوب می‌شد. پیش از این، جاده دیگری از تهران به کرج ساخته شده بود اما با گسترش استفاده از اتومبیل جاده متصل به کرج تحمل بار ترافیکی را نداشت…
در سال ۱۳۴۱ شمسی در آبان ماه دولت وقت نیز تصمیم گرفت تا برای کنترل بار ترافیکی، راه مناسبی برای اتصال تهران و کرج بسازد، راهی که امروزه با عنوان اتوبان تهران-کرج و آن‌زمان با نام شاهراه تهران-کرج از آن نیز یاد می‌شد… مقرر شد تا شرکت سازنده پس از پایان ساخت، هزینه‌های انجام شده را از محل وصول عوارض جبران سازد».
وقتی هم که ۵ سال بعد، اولین اتوبان ایران افتتاح شد، لازم بود تا به رانندگان اطلاع‌رسانی عمومی شود که در اتوبان چگونه باید رانندگی کنند و باید عوارض هم پرداخت که به آن باج راه می‌گفتند.
ایستگاه عوارض یا پاسگاه عوارض؟!
فقط مردم عادی نبودند که به عوارض راه می‌گفتند باج راه؛ نشریات و حتی اسناد دولتی هم همین واژه را استفاده کرده و عیب هم نبوده انگار! یک‌نمونه اینکه چند ماه پیش از افتتاح رسمی اتوبان روزنامه اطلاعات نوشت: «کار ساختمان اتوبان کرج تمام شده و پل نیمه تمام آن در محل تلاقی شاهراه جدید با جاده قدیم ساخته شد و مأموران اکنون مشغول سیم‌کشی و نرده‌کشی و خط‌کشی اطراف و وسط جاده هستند تا کمیسیون راه… رقم باج راه را تصویب کند و از این شاهراه اجازه عبور داده شود.
در حال حاضر اتومبیل‌ها از شاهراه، رایگان عبور می‌کنند و کسی از آنها حق عبور مطالبه نمی‌کند ولی مأموران مشغول ساختن پاسگاه‌های عوارض هستند که در اول و آخر شاهراه نصب کنند و پس از تصویب کمیسیون، رانندگان با پرداخت باج راه در شاهراه حرکت کنند… برای اینکه راه ارتباطی ساکنین دو طرف اتوبان قطع نشود، تعداد ۲۰ پل هوایی و زیرزمینی و راه انشعابی ساخته شده است».
اتوبان ۶۰ میلیون تومانی
بنا به نوشته نشریاتِ آن‌زمان، بودجه ساخت این اتوبان ۴۱ کیلومتری حدود ۶۰ میلیون تومان شده بود. و البته پیش از افتتاح لازم بود برای آشنایی رانندگان با پدیده نوظهور اتوبان این کار را انجام دهند: «وزارت راه دستورالعمل رانندگی در اتوبان را با رسم شکل در روزنامه‌ها آن زمان منتشر کرد. مثلاً در بخشی از این دستورالعمل نوشته شده: در اتوبان کلیه خیابان‌ها و راه‌های فرعی یا از بالا یا از زیر اتوبان عبور داده شده‌اند و با این ترتیب شما با خیال راحت بدون اینکه با راهی تقاطع هم‌سطح داشته باشید، باید حرکت کنید. هیچ‌گاه به جز تقاطع که مشخص شده به اتوبان وارد نشده یا از آن خارج نشوید… هیچ‌گاه در اتوبان با سرعت بسیار کم حرکت نکنید که باعث جمع‌شدن وسایل نقلیه در پشت سر شما شود…
این راه جهت عبور ماشین‌های سواری اختصاص خواهد داشت و طبق مصوبه مجلس برای عبور هر یک اتومبیل مبلغ ۱۰ ریال اخذ می‌شود؛ مبالغ مذکور از طرف مأموران وزارت دارایی که در کیوسک‌ها مستقر هستند وصول خواهد شد».
قدیمی‌ها هنوز یادشان هست روزهایی که عوارض راه را باج می‌نامیدند؛ البته واژه باج که از گذشته برای پرداخت هر نوع حق عبور در راه‌های ایران به‌کار می‌رفت و رایج بود برای اتوبان‌ها زیاد دوام نیاورد و از دهه ۵۰ شمسی بالاخره باج راه شد: عوارض راه.
