دانلود کتاب شهر تاریخی بیشاپور
بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در کازرون و دراستان فارس است که در زمان ساسانیان ساخته شده‌است و امروزه تنها ویرانه‌هایی از آن برجای مانده‌است. بیشاپور با دویست هکتار وسعت، از شهرهای مهم آن زمان بوده‌است و اهمیت ارتباطی داشته‌است. این شهر از قدیمی‌ترین شهرهایی است که تاریخچه ساخت آن بصورت مکتوب در سنگ نوشته ای موجود است. بیشاپور در شمال غرب شهر کازرون قرار گرفته و از شهرهای خوش آب و هوا و دارای طراحی و مهندسی ویژه آن روزگار بوده‌است. در کتابهای تاریخی، نام این شهر با عنوانهای بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و «به اندیوشاپور» ضبط شده‌است. شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیرخوره بوده‌است.[۴] بیشاپور تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده‌است و پس از آن ویران شده‌است. بیشاپور گنجینه‌ای از آثار ارزشمند ساسانی مانند معبد آناهیتا است.
سبک معماری بنا شیوه پارتی است.[۵]
شکل گیری بیشاپور
بیشاپور به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده‌است. پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهری بنا کنند. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را بر این شهر نهاد. معماری از اهالی سوریه قدیم به نام اِپسای برای ساخت شهر تازه انتخاب شد.[۴]
ویرانه‌های بیشاپور
شهر بیشابور با روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده بود در زمینی مستطیل به گونه‌ای طراحی شد که چهار دروازه و دو خیابان آن، یکدیگر را قطع می‌کردند.[۶] یکی از خیابانها در جهت شمال به جنوب و دیگری شرق به غرب است و هر کدام در انتها به یکی از دروازه‌های شهر منتهی می‌شده‌اند. دروازه غربی، ورودی اصلی شهر بوده‌است.
شهر بیشاپور از دو بخش اصلی تشکیل شده‌است:
- ارگ سلطنتی شامل آثار شاخصی مانند معبد آناهیتا، تالار تشریفات شاپور، ایوان موزائیک، کاخ به والرین.
- منطقه عامه نشین شامل خانه‌های مسکونی، گرمابه، کاروانسرا و بازار.
بیشاپور توسط کوه، رودخانه، دیواره‌های قلعه و خندق محافظت می‌شده‌است.
موقعیت جغرافیایی و حفاری
بیشاپور در کنار دره چوگان واقع است؛ و فاصله آن تا شهر کازرون ۱۵ کیلومتر است. بیشاپور در کنار رود شاپور قرار گرفته‌است.
در بین سالهای ۱۳۱۹ – ۱۳۱۴ هجری شمسی برای اولین بار ژرژ سال و دکتر گیرشمن نمایندگان اعزامی از موزه لوور پاریس ، اقدام به عملیات کاوش باستان شناسی در این شهر تاریخی نمودند و بنای رفیع و چهار گوشی را که با سنگهای « دوجداره » ساخته شده بود ، آتشگاه نامیدند و تالار عظیم و سر پوشیده وسیعی را به نام کاخ اختصاصی و مکان دیگری را به نام جایگاه نذورات و یک ایوان مزین به موزاییک را به دنیای باستان شناسی و تاریخ معرفی کردند . این حفاری ها ادامه نیافت و برای مدت ۳۰ سال متوقف گردید .
سرانجام اداره کل باستان شناسی و فرهنگ عامه تصمیم گرفت با اعزام یک گروه باستان شناسی ایرانی به سر پرستی دکتر سرفراز عملیات کاوش در بیشاپور را به منظور روشن ساختن چگونگی حفاری های گذشته و ظاهر ساختن اسکلت این شهر آغاز نماید . در بهمن ماه ۱۳۴۷ هیات باستان شناسی در شهر شاپور مستقر گردید و شروع به کار کرد . این عملیات حدود ۱۰ سال به طول انجامید که با همت و تلاش شبانه روزی هیات باستان شناسی به ویژه استاد گرانقدر آقای دکتر سرفراز ، برج و باروی شهر ، معبد آناهیتا ، کاخ شاپور ، مسجد دوره اسلامی ، ستونهای یادبود و برخی آثار ارزشمند دیگر سر از خاک بیرون آورد. عملیات این گروه نیز در سال ۱۳۵۷ متوقف گردید .
مجددا در بهمن سال ۱۳۷۵ عملیات حفاری این شهر به سر پرستی دکتر سرفراز آغاز گردید اما در اردیبهشت ۱۳۷۶ متوقف ماند .پس از آن چند فصل حفاری توسط آقایان مهندس مهریار و نوروزی صورت گرفت و از سال ۱۳۸۲ مهندس امیری بعنوان مسئول پروژه بیشاپور تعیین شده است .
گرامیداشت ثبت ملی شهر تاریخی بیشاپور
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس، در مراسم روز جمعه ۲۴ شهریور ماه سال جاری که با حضور جمعی از علاقه‌مندان و کارکنان اداره میراث فرهنگی کازرون در محل این شهر تاریخی برگزار شد، محمد رضا معینی مسئول میراث فرهنگی شهرستان کازرون با اشاره به نگاه‌های ویژه اداره کل میراث فرهنگی فارس به شهرستان کازرون، تصریح کرد: امیدواریم به زودی شاهد ثبت شهر تاریخی بیشاپور در فهرست میراث جهانی باشیم. گفتنی است، شهر تاریخی بیشاپور در تاریخ ۲۴ شهریور ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، به شماره ۲۴ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.
یک نکته
اداره راه و ترابری استان فارس در نظر داشت جاده شاهپور به نورآباد ممسنی را که شهر تاریخی بیشاپور را به ۲ نیم می‌کند تعریض کند اما با اعتراض سازمان میراث فرهنگی، سرانجام عبور ماشینهای سنگین از این محل ممنوع شد و هرگونه عملیات راهسازی منوط به نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گردید.[۷]
بیشاپور
ویرانه‌های بیشاپور در سال ۱۸۱۸
امروزه پس از شصت و چهار سال که از آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در بیشاپور می‌گذرد بسیاری از بناهای برپای آن زمان فروریخته و ته رنگ معماری آن در زیر آوار فروریخته بناها مدفون مانده است از اینرو کمتر می‌توان سیمای آن روز شهر رادید آن روز شهر را دید و از هیئت عمومی بناهای نیمه بر پای آن مبهوت ماند.[۸] کاخ شهر بیشاپور در ورودی شهر از طریق دروازه شرقی به صورت انبوهی از ساخت و سازهای معمارانه برپا شده که مطلوب شهرهای امپراطوران رومی بوده است.[۹]
شهرسازی
فاصله زمانی بنیاد بیشاپور با بنیاد فیروز آباد کمتر از یک ربع قرن است. بنیادی که پسر بوجود آورده با بنیادی که پدر خلق کرده هیچ شباهتی ندارد. شهرکی که شاپور دستور ساخته آن را داده حتی ملهم از هلنی نیست، و با فرض یک بازگشت در شهرسازی که پارس در زمان سلوکی‌ها شناخته، این امر را خواهیم پذیرفت که بیشاپور یک شهر یونانی نیست زیرا تعادل آن توازی آن و گزینش شرایط طبیعی برای مقر شهر و آکروپل آن، محورهای مبتنی بر خط صاف و زوایای قایمه موید روحیهٔ رومی است.[۱۰]
آکروپل
همهٔ محوطه‌ها برای خود آکروپل دفاعی نمی‌ساختند ساختن چنین آکروپل کار حکومت خواص و نیز حکومت سلطنتی است در حالی که حکومت‌های مردم سالاری یا دموکراسی ترجیح می‌دهند در دشت زندگی کنند.[۱۱]
به نظر می‌رسد که سازندگان آکروپل با اصول دژسازی که ایران از زمان‌های قبل به آن عمل می‌کرده بیگانه نبوده و آنها را پذیرفته‌اند.[۱۲]
نقش برجستهای بیشاپور
موضوع نقش برجسته‌ها همیشه روی یک سطح آزاد و آرمانی ظاهر و گسترده شده است. به نحوی که این نثر تاریخی هرگز دارای آن فحوای کلامی نیست که بیانگر آثار یا چشم‌اندازهایی باشدکه پیروزی‌ها در آنها به دست آمده است.[۱۳]
بین پنج موضوع پنج نقش برجسته شاپور نوعی موازات و همسانی شامل صحنه‌هایی است که بیانگر یک نوع اعمال است. پراکندگی این صحنه‌ها در محوطه‌هایی است که گاهی بسیار دور از یکدیگر قرار دارند ولی این دور بودن موجب ایجاد تنوع حالات در افراد و صحنه‌ها نمی‌شود مانند حالات فیلیپ عرب.[۱۳]
آثار باستانی
منطقه باستانی بیشاپور مشتمل بر سه بخش اصلی است:
- شهر بیشابور
- قلعه (دختر) با نقش برجسته‌های ساسانی.
- دره رودخانه بیشاپور.[۱۴]
در این ناحیه آثار دیگری مانند قلعه دختر، قلعه پسر و نقش‌های تنگ چوگان قابل اشاره هستند.
برخی تک اثرهای به جای مانده از شهر باستانی بیشاپور عبارت‌اند از:
- معبد آناهیتا
- کاخ والرین
- ایوان موزائیک
- ستونهای سنگ یادبود بیشاپور
نقش برجستهٔ دارابگرد
اسب پادشاه حیوان بزرگی است که به سنگینی روی چهار پای خود ایستاده است. نقش برجسته دارابگرد برخلاف سایر نقش برجسته‌های شاپوری، تنها نقش برجسته ایست که حیوان را در حالی نشان می‌دهد که دو پای جلویی خود را به صورت صاف و مستقیم روی زمین نهاده است. در جاهای دیگر قاعده چنین است که یکی از پاهای جلویی از زمین بلند شده است. بر پیشامی این اسب نیز یک کاکل قرار دارد.[۱۵] سیریادس
از بین رفتن سلسله پادشاهی سورها به مدت یک سوم قرن اغتشاش عمیقی را در امپراتوری روم به دنبال داشت که با کودتای نظامی و با جنگهای ناگوار پارسی‌ها و بربرها و همچنین شیوع طاعون ضعیف تر شده بود.[۱۶]
در سال ۲۳۹ هترا شهر قلعه‌ای به دست پارسیان افتاد منابع برای نسبت دادن این پیروزی به اردشیر یا شاپور توافق ندارد که این امر قابل درک است زیرا هر دو نفر اینها در قدرت سلطنت شریک بودند.[۱۷]
پانویس
۱ Nyberg، Henrik Samuel. A Manual of Pahlavi II-Dictionary. ۱۹۷۴.
۲ قریب، بدرالزمان. فرهنگ سغدی – فارسی – انگلیسی. فرهنگان.https://archive.org/stream/SogdianDictionary/GharibSogdianDictionnary#page/n495/mode/2up.
۳ شهرستان‌های ایرانشهر.
kazeroon.net-4 بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
۵ سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۹۲–۹۳
۶ بزرگ‌ترین آتشکده عصر ساسانی، دیوارهای ۱۴ متری داشت روزنامه هموطن سلام تاریخ ۱۹ بهمن ۱۳۸۳، بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶۶.
۷ شهر تاریخی بیشاپور با یک تابلوی کوچک نجات می‌یابد اخبار میراث فرهنگی سایت آفتاب، ۲۱ دی ۱۳۸۳، بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶۶.
۸ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۸.
۹ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۹.
۱۰ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۴۱.
۱۱ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۵۹.
۱۲ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۶۰.
۱۳ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۷۱.
۱۴ بیشاپور از Livius Articles on Ancient History بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
۱۵ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۱۳۱.
۱۶ گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۱۵۵.
دیگر منابع:
- گیرشمن، رومن. بیشاپور. میراث فرهنگی کشور، صفحه۱۵۷.
- آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، رضا طاهری، نشر فروهرمنابع
- بیشابور در ویکی‌پدیای انگلیسی en:Bishapur بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
- «تاریخچه شهر تاریخی بیشاپور» [۲] از [۳] بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
- «بیشاپور شهری باستانی با تاریخ مکتوب». از سایت آفتاب [۴] بازدید ۱۴ تیر ۱۳۸۶.
- کازرون [۵]
- همشهری آنلاین [۶]
- خبر فارسی [۷]
- تاریخ ما [۸]
- پایگاه پژوهشی بیشاپور [۹]
