کمال‌الدین اصفهانی کیست؟
کمال‌الدین اسماعیل پسر جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، معروف به خلاق‌المعانی، شاعر ایرانی نیمهٔ نخست قرن هفتم هجری، و آخرین قصیده‌سرای بزرگ ایران در اوان حمله مغول است که در گیرودار هجوم‌ها و قتل‌عام‌های آنان از میان رفت. آرامگاه وی در اصفهان خیابان کمال داخل پارک کمال واقع است.
کمال‌الدین اسماعیل به استادی و مهارت درآوردن معانی دقیق شهرت وافر دارد؛ و اعتقاد ناقدان سخن بدو تا حدی بود که او را بر پدرش ترجیح نهاده و خلاق‌المعانی لقب داده‌اند. وی علاوه بر باریک‌اندیشی و دقت در خلق معانی در التزامات دشوار و تقید به آوردن ردیف‌های مشکل نیز شهرت دارد، چنان‌که بعضی از قصاید او را که به این التزامات و قیود سروده شده بعد از وی جواب نتوانستند گفت.
کمال الدین اسماعیل شاعری بسیار دانا و نغزگو و باهوش بود و چنان در ریختن معانی مستتر در شعر مهارت داشت که به خلاق‌المعانی اشتهار یافت. از ویژگی‌های شعر او معانی دقیق و ظریف مضمر و پنهان است که باید چند نوبت مطالعه و دقت نمود تا آن‌ها را دریافت. او شاعری مداح بود ولی در لابلای مدایح نکات حکمی و زیبایی قرار می‌داد که سرایش او را بارها زیبا و زیباتر می‌نمود.
کمال‌الدین اسماعیل در ادبیات ترکی عثمانی به‌خوبی شناخته‌شده‌است. در ادبیات عثمانی که کاملاً تحت تأثیر ادب فارسی بود از کمال الگوی بسیار مناسبی برداشت کرده بودند. در شعر عثمانی هم حتی بارها نام او آمده‌است. مثلاً نفعی شاعر دربار عثمانی از او چنین یاد کرده‌است:
Harfidir mecmu’a-i esrar-i divan-i Kemal
noktasidir muhr-e dag-i derun-i Enveri
به لفظ ترکی:
حرفی دیر مجموعهٔ اسراری دیوانی کمال
نقطه سی دیر مهری داغی درونی انوری
ترجمهٔ فارسی:
حرفش همی مجموعهٔ اسرار دیوان کمال است.
نقطه اش هم مهر داغ اندرون انوری ست
ویا در جایی دیگر خیالی دیگر شاعر عثمانی که در آنجا بسیار محبوب است و حتی او را حافظ عثمانی نامیده‌اند و در اشعارش سعی می‌کرد از کلمات فارسی کمتری استفاده کند در مورد شعر فارسی و شعر کمال بیتی دارد که نه تنها ارزش شعر فارسی بلکه منزلت کمال را در آسیای صغیر بخوبی نشان می‌دهد:
demen ki siir hemen Hafiz u Kemalindir
ezan okumadin mi dunyadan gidince bilal
به لفظ ترکی:
دمئن کی شعر همن حافظ و کمالین دیر
اذان اوکومادی می‌دنیا دان گیدینجه بلال
ترجمه فارسی:
هی نگویید که شعر از آن حافظ بود و کمال!
مگر نخواند کسی اذان ز پس مرگ بلال؟
Harfidir mecmu’a-i esrar-i divan-i Kemal
noktasidir muhr-e dag-i derun-i Enveri
به لفظ ترکی:
حرفی دیر مجموعهٔ اسراری دیوانی کمال
نقطه سی دیر مهری داغی درونی انوری
ترجمهٔ فارسی:
حرفش همی مجموعهٔ اسرار دیوان کمال است.
نقطه اش هم مهر داغ اندرون انوری ست
ویا در جایی دیگر خیالی دیگر شاعر عثمانی که در آنجا بسیار محبوب است و حتی او را حافظ عثمانی نامیده‌اند و در اشعارش سعی می‌کرد از کلمات فارسی کمتری استفاده کند در مورد شعر فارسی و شعر کمال بیتی دارد که نه تنها ارزش شعر فارسی بلکه منزلت کمال را در آسیای صغیر بخوبی نشان می‌دهد:
demen ki siir hemen Hafiz u Kemalindir
ezan okumadin mi dunyadan gidince bilal
به لفظ ترکی:
دمئن کی شعر همن حافظ و کمالین دیر
اذان اوکومادی می‌دنیا دان گیدینجه بلال
ترجمه فارسی:
هی نگویید که شعر از آن حافظ بود و کمال!
مگر نخواند کسی اذان ز پس مرگ بلال؟