تن زخمی زیباترین دریاچه آب شیرین ایران؛گردشگری کام«گهر»را تلخ کرد
سایت «تاریخ ما» – گروه استان‌ها: منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه یکی از مناطق منحصربه‌فرد و پرجاذبه طبیعی غرب کشور است که به لحاظ برخورداری از شرایط زیست‌محیطی و ویژگی‌های زمین‌شناسی زیستگاه مناسب و مستعدی برای رشد و تکثیر وحوش به‌خصوص پستانداران محسوب می‌شود.
آلپ ایران را بشناسیم
اشترانکوه به دلیل واقع‌شدن در قلب سلسله جبال زاگرس دارای قلل سرد مرتفع بالای سه هزار و ۵۰۰ متر از سطح دریا و همچنین دره‌های نسبتاً گرم است. اشترانکوه رشته‌کوهی به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر است که در جهت شمال غربی-جنوب شرقی امتداد دارد.
یخچال‌های طبیعی و دائمی این رشته‌کوه که یکی از زیباترین کوه‌های کشور به شمار می‌رود، در تمام سال از برف و یخ پوشیده است. اشترانکوه در جنوب شهر دورود و ازنا قرار دارد و به «آلپ ایران» نیز معروف است؛ البته این نام تنها به خاطر بلند بودن آن به آن تعلق نگرفته است بلکه به دلیل شیب تند کوه‌هایش و دره‌های جوان و «وی» شکل و یخچال‌های طبیعی است. ارتفاع بلندترین قله آن سن بران ۴۱۵۰ است.
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این منطقه حفاظت‌شده وجود زیباترین دریاچه آب شیرین ایران است که سالانه گردشگرانی زیادی را میزبانی می‌کند و البته ظرفیت‌های موجود در منطقه پذیرای این حجم گردشگر نیست.
دریاچه گهر که به «نگین اشترانکوه» معروف است یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود و با ارتفاع ۲۳۶۰ متر از سطح دریا در میان منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه واقع‌شده است.
جاده‌ای که راه نابودی «نگین اشترانکوه» را باز کرد
این دریاچه به سبب نداشتن راه ماشین‌رو تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دورمانده است که طی سال‌های گذشته همواره احداث جاده برای دسترسی به این جاذبه محل مناقشه مسئولان و فعالان محیط‌زیست بوده است.
جاده‌ای که به گفته مسئولان در سال ۷۴ برای تردد عشایر منطقه احداث‌شده، طی سال‌های اخیر بارها بهسازی و ترمیم‌شده و حالا مسیر تردد به سمت یگانه «گهر» آلپ ایران را تسهیل کرده است. مسئولان معتقدند بهسازی این جاده و ترددهای متعدد از آن منجر به فرسایش در بالادست دریاچه گهر شده است و ریزش سنگریزه و خاک به سمت پایین و دریاچه گهر منجر به پر شدن بستر آن شده است.
سنگریزه‌هایی از بالادست به‌تدریج وارد دریاچه می‌شود و بستر آن را پر می‌کند
فرماندار دورود در این رابطه گفت: دریاچه گهر با تهدیدهای متعددی مواجه است؛ تردد از بالادست دریاچه یکی از مهم‌ترین تهدیدها است و علت خشک شدن دریاچه دوم گهر همین تردد از بالادست است.
علی کورانی فر با اشاره به اینکه سنگریزه‌هایی از بالادست به‌تدریج وارد دریاچه می‌شود و بستر آن را پر می‌کند، گفت: جنگل‌های حوزه دریاچه گهر هم نصف شده است، بسیاری درخت‌ها را برای پخت غذا و تهیه هیزم می‌شکنند، در حال حاضر همین دریاچه فعلی گهر هم در حال تقسیم شدن است.
مصائبی که تمامی ندارد
اما مصائب زیباترین دریاچه آب شیرین ایران به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ حضور گردشگران بسیار در منطقه‌ای که پناهگاه حیات‌وحش بوده و ذخیره‌گاه ژنتیکی ارزشمندی برای زاگرس محسوب می‌شود، منجر به وقوع تخریب‌های متعدد در این منطقه شده است.
سالانه بیش از ۷۰ هزار گردشگر و طبیعت گرد در «گهر» حضور می‌یابند و این حجم از گردشگر قطعاً تخریب‌های متعددی را در منطقه به دنبال خواهند داشت که تولید زباله و رهاسازی مواد شوینده در اطراف دریاچه تنها موارد کوچکی از این تخریب‌ها است.
از سوی دیگر عدم تثبیت سنگریزه‌ها و خاک در بالادست دریاچه گهر منجر به حرکت آن‌ها به سمت پایین شده است، سنگریزه‌هایی که دریاچه بالایی منطقه را پرکرده و از این دریاچه که گفته می‌شود روزگاری به وسعت دریاچه اصلی گهر بوده، چیز جز یک باتلاق باقی نمانده است.
حالا معضل فرسایش‌های متعدد در بالادست دریاچه گهر، حیات دریاچه اصلی را نیز تهدید می‌کند تا ورود سنگریزه و خاک حاصل از فرسایش و سیلاب از بالادست و کنارهای دریاچه گهر منجر به پر شدن بستر دریاچه شود و مرگ تدریجی یگانه «گهر» آلپ ایران را رقم بزند.
وقتی کلانتری دریاچه گهر را با مرداب انزلی مقایسه می‌کند!
اما رئیس سازمان محیط‌زیست تحلیل دیگری از وضعیت دریاچه گهر دارد؛ عیسی کلانتری ضمن مقایسه دریاچه گهر با تالاب انزلی می‌گوید: در مورد دریاچه گهر فقط این نیست که رسوب وارد آن شود، شرایط بی‌هوازی در آب‌ها و کاهش اکسیژن که تولید مواد آلی می‌کند، مثل تالاب انزلی و دریاچه زری وار که آن ها همه رسوب نیستند، بخش عمده ای در درون تالاب ایجاد شده، باید مانع از این شویم تا دریاچه را حفظ کنیم. باید اکسیژن حلال را اضافه کنیم.
دریاچه گهر
اما این مقایسه چقدر صحیح است و اساساً پایه علمی دارد یا خیر؟ مقایسه دریاچه آب شیرین گهر محصورشده میان قلل اشترانکوه در ارتفاع ۳۵۰۰ متری از سطح دریا چقدر به تالاب انزلی با پوشش وسیع نیلوفر آبی و گیاه آزولا، شباهت دارد!؟
مرداب انزلی
برای بررسی نظر رئیس سازمان محیط‌زیست به سراغ یک کارشناس محیط‌زیست رفتیم و پاسخ سؤال خود را از او جویا شدیم.
نظر رئیس سازمان محیط‌زیست اساساً غلط است و پایه علمی ندارد
مجید دریکوند کارشناس و فعال زیست‌محیطی در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار «تاریخ ما» بابیان اینکه گفتن چنین چیزی اساساً غلط است، از بیخ و بن هم غلط است، تصریح کرد: هیچ‌وقت طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته تحقیق مدون و علمی و پژوهشی که پایه مباحث علمی باشد و یا پژوهشی که بر اساس مدل‌های علمی تائید شده در دنیا صورت گرفته باشد در مورد دریاچه گهر نداشته‌ایم؛ در مورد هیچ‌یک از اکوسیستم‌ها، اقلیم، مناطق حفاظت‌شده، جمعیت حیات‌وحش، منابع گیاهی و … چنین تحقیق و پژوهشی که پایه نظرات و مباحث علمی باشد نداشته‌ایم.
گزارش‌های غلطی که از استان به کلانتری می‌رسد
وی یادآور شد: چون مطلب علمی نداریم این حرف رئیس سازمان محیط‌زیست نمی‌تواند پایه و اساس داشته باشد؛ این‌یک نظر شخصی است که ممکن است بر اساس گزارش‌هایی که از استان به ایشان می‌رسد ارائه شود.
این کارشناس محیط‌زیست با تأکید بر اینکه در تالاب یا مرداب انزلی به این خاطر دچار مشکلیم که گیاه مهاجمی به نام آزولا وارد آن شده که ۶۰ تا ۷۰ درصد دریاچه را گرفته است، افزود: این گیاه پیش از انقلاب وارد اکوسیستم منطقه شده است، این اقدام آگاهانه برای پرورش گیاه برای تهیه خوراک دام بوده است و حتی دستگاه‌هایی که برای برداشت محصول خریداری‌شده‌اند کماکان در انزلی موجود هستند.
دریکوند ادامه داد: در مورد تالاب انزلی نتوانستند رشد گیاه آزولا را کنترل کنند و سطح دریاچه پوشیده شد؛ در مورد دریاچه گهر چنین اتفاقی نیفتاده است.
شرایط مناطق حفاظت‌شده در دریاچه گهر اعمال نمی‌شود
وی بابیان اینکه گهر از چند بابت برای ما مهم است، تصریح کرد: دریاچه گهر در زون امن منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه واقع‌شده که شامل ضوابط زیست‌محیطی و پروتکل‌های حفاظتی سازمان است؛ به این معنی که شما هیچ نوع فعالیت انسانی نباید در آن داشته باشید، گردشگری باید حرفه‌ای و محدود باشد، حتی محیط بانان در منطقه ساختمانی و پاسگاه نسازند، باید با سنگ و کلوخ طبیعی ساخت پاسگاه انجام شود؛ آیا الآن چنین شرایطی را در گهر داریم؟ قطعاً نه.
ما انسان‌ها داریم سرعت طی عمر دریاچه گهر را بیشتر می‌کنیم
این کارشناس محیط‌زیست با تأکید بر اینکه آسیب به دریاچه گهر از بابت تغییر اکوسیستم و آسیب طبیعی نیست، ما انسان‌ها داریم سرعت طی عمر دریاچه گهر را بیشتر می‌کنیم، افزود: مراحل حیات یک دریاچه ممکن است ۵۰۰ تا هزار سال طول بکشد؛ در یک منطقه گرم ممکن است این بازه ۵۰۰ سال طول بکشد تا از نقطه A به B برسد، A زمانی است که دریاچه تشکیل می‌شود و آب بسیار شفاف و اکسیژن بالا است، B نقطه‌ای است که دریاچه پر می‌شود و تبدیل به مرداب می‌شود و دیگر عمرش به پایان می‌رسد.
فقط برای اینکه اسم گردشگری را زنده نگه‌داشته باشیم سیاه‌چادر فروش پفک در دریاچه گهر راه می‌اندازیم
دریکوند با اشاره به اینکه از زمانی که گردشگری را با این مدل شلخته و کج‌ومعوج در گهر راه‌اندازی کردیم، دریاچه آسیب دید، اظهار داشت: ظرفیت پذیرش گردشگر در دریاچه گهر در طول سال ۲۰۰ نفر گردشگر حرفه‌ای شامل پژوهشگر، عکاس طبیعت و محقق است، اما به هر نحو ممکن برای اینکه فقط اسم گردشگری را زنده نگه‌داشته باشیم سیاه‌چادر فروش پفک در دریاچه گهر راه می‌اندازیم، برای محیط بان ها با بلوک ساختمان می‌سازیم، در خردادماه ۵ هزار نفر دریاچه گهر را تبدیل به یک شهرک می‌کنند، موسیقی و چراغ لیزری و آشغال و … برای اکوسیستم منطقه مضر است، اگر هر گردشگر در روز نیم کیلو آشغال تولید کند درنهایت ۵ هزار گردشگر ۲.۵ تن زباله فقط در سه روز در دریاچه گهر تولید می‌کنند.
سازوکار بد مدیریتی دریاچه را به این حال‌وروز انداخته است
وی با تأکید بر مدل غلط و ناصحیح برای مدیریت مناطق حفاظت‌شده ادامه داد: اطلاعاتی که به کلانتری رئیس سازمان محیط‌زیست در مورد تغییر اکوسیستم دریاچه گهر رسیده کاملاً غلط است؛ سازوکار بد مدیریتی ما در دریاچه گهر و در تمام مناطق حفاظت‌شده باعث بروز مشکل برای این مناطق شده است.
این کارشناس محیط‌زیست خاطرنشان کرد: سازوکار بد مدیریتی در مناطق حفاظت‌شده را در طغیان برخی گونه‌ها مثل گراز در ازنا یا پادگان بابا عباس می‌بینیم که دارد آسیب می‌زند، یک‌وقت از این‌ور بام می‌افتیم و یک‌وقت از آن‌طرف؛ هیچ‌وقت نتوانستیم در مدیریت مناطق تعادل را برقرار کنیم.
دریکوند با اشاره به اینکه اطلاعات کلانتری رئیس سازمان محیط‌زیست غلط است چون تاکنون تحقیق علمی نشده است، گفت: بهره‌برداری ناپایدار و ناصحیح و فراتر از ظرفیت به یک منطقه آسیب می‌زند؛ انسان و حجم زیاد گردشگر آسیب می‌زند، موتورهای در حال حرکت بین دورود و دریاچه گهر و الیگودرز و دریاچه گهر به منطقه آسیب‌زده است، اردوهای تفریحی، ساخت‌وسازها و سروصدا در منطقه باعث آسیب می‌شود.
چطور ممکن است انزلی و گهر را مقایسه کنیم!
وی بابیان اینکه تالاب انزلی و دریاچه گهر قابل‌مقایسه نیستند، این مقایسه غلط است، تصریح کرد: در ایران دریاچه مشابه گهر نداریم، ازنظر درجه حرارت، ارتفاع، میزان بارش و… متفاوت است؛ شاید بشود دریاچه تار یا سبلان را با گهر مقایسه کرد که آن‌هم باز شرایط خاص خود را دارند؛ هیچ دو موجود یکسانی را در طبیعت نمی‌توانید مقایسه کنید چون در موقعیت‌های مختلف رفتارهای مختلف دارند.
اما کمی به عقب برمی‌گردیم و مروری بر نظر فرماندار دورود می‌کنیم؛ آنجا که علی کورانی فر می‌گوید: مواد شوینده‌ای که گردشگران استفاده می‌کنند وارد دریاچه شده و محلی برای رشد گیاهان دریایی، جلبک و نیزارها را فراهم کرده است، همین موارد باعث شده تا بوی تعفن در اطراف دریاچه ایجاد شود.
شاید این جملات فضای قضاوت در مورد علل بروز مشکلات متعدد برای دریاچه گهر را روشن‌تر کند؛ جملاتی که به شفافیت مشخص می‌کند گردشگری بی‌حدوحصر در دریاچه گهر و عدم مدیریت منطقه شرایط را برای مرگ تدریجی زیباترین دریاچه آب شیرین ایران فراهم کرده است؛ موضوعی که به گفته فعالان زیست‌محیطی به اطلاع رئیس سازمان محیط‌زیست نرسیده است…