استواری 1500 ساله هنر و معماری ایرانی در قدیمی‌ترین مسجد اردبیل
به گزارش «تاریخ‌ما» به نقل از میراث آریا به‌نقل از روابط عمومی اداره کل
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل، جمعه مسجد یا
مسجد عتیق قدیمی ترین مسجد بنا شده در شهر اردبیل است.
این اثر فاخر معماری با گذشت قرن ها همچنان استوار بوده و یادگار
تاریخی از هنر و معماری اصیل ایرانی در طول هزاره ها است.
مسجدی که قدمت تاریخی آن موجب شد تا تمدن های معاصر اسم عتیق یا
کهن را در نامگذاری آن دخیل کنند. این مسجد قدیمی اما از جمله
بناهای با قدمت تاریخی مبهم بوده تا جایی که گفته می‌شود حتی آثار
دوره ساسانی نیز در آن قابل مشاهده است.
مسجد بر روی آتشکده بنا شده است
رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی
و گردشگری استان اردبیل در خصوص قدمت این بنای تاریخی وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد:
«جمعه مسجد اردبیل هر چند منتسب به دوره سلجوقی است اما گفته می
شود بر روی تپه باستانی و یک آتشکده بنا شده است.»
روح الله محمدی با اشاره به اینکه قدمت این بنا حتی به دوره
ساسانی نیز می رسد، وی در ادامه اضافه کرد: «در وضعیت فعلی بخش باقی مانده
مربوط به بنای دوره سلجوقی و ایلخانی است.»
او همچنین به وجود کتیبه های آق قوینلو متعلق به قرن 9است که در
واقع فرمان حکومتی بوده اشاره کرد و بیان داشت:« این اثر در
دیواره های این بنای تاریخی موجود است.»
آنچه از اظهارات باستان شناسان مشهود است، جمعه مسجد قدیمی ترین
مسجد و به عبارتی جزو قدیمی ترین بناهای تاریخی احداث شده در شهر
اردبیل است که همچنان مطالعه و پژوهش در خصوص این بنای تاریخی
ضروری است.
مرمت بخش های مختلف بنای تاریخی بعد از شش سال
جمعه مسجد در دوره های سلجوقی و ايلخانی بسيار عظيم تر و وسيع تر
از بنای مکعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفا گنبدخانه و
ايوان مسجد بزرگ را تشکيل می داده است.
اولين قسمت بنا پايه مناره‌ای است كه در فاصله اندكی از مسجد به
چشم می‌خورد. اين مناره شيوه معماری سلجوقی دارد و از دو قسمت
پايه هشت ضلعی و بدنه استوانه‌ای به قطر پنج متر تشكيل شده است.
دومين قسمت اصلی بنا، مسجد تير پوش است به ابعاد 8.9 × 5.12 متر
كه روی نه ستون چوبی قرار گرفته و ستون‌ها هم بر پايه‌های سنگی
غيرمنتظم استوار شده‌اند. در ورودی چوبی تكه كوب شده، ميخ‌های
آهنی برجسته‌ای دارد و بالای يك لنگه آن نوشته‌ای كنده‌كاری شده
است.
سومين قسمت بنا، مسجد قديم است كه بنايی مركب از چهار تاق و گنبد
است. تمام بنا آجری و به مقدار خيلی كم در تزئينات آن كاشی به كار
رفته و بسياری از نما تقريبا از بين رفته و تنها مقداری از آن
باقی مانده است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با
تاکید به اهمیت این بنای تاریخی وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «عملیات مرمت مسجد
عتیق یا جمعه مسجد اردبیل پس از شش سال از سر گرفته شده است.»
نادر فلاحی وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد:« جمعه مسجد از آثار شاخص و تاریخی استان
اردبیل است که در سال های اخیر اقدام ملموسی در خصوص مرمت آن به
غیر از مرمت اضطراری و سطحی انجام نشده بود.»
او با اشاره به اجرای چند پروژه مرمتی و صیانتی در این بنای
تاریخی افزود: به دلیل اهمیت این بنای تاریخی و به منظور پاسخ به
مطالبه عموم مردم دریافت اعتبار برای مرمت این بنا پیگیری و
عملیات مرمت از سرگرفته شد.
بهسازی محوطه جمعه مسجد
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تاکید فروان کرد: «در
ماه های اخیر محوطه کارگاهی پاکسازی شده و عملیات شیب بندی و
قیرگونی پشت بام به اتمام رسیده و تکمیل غلام گردها و اجرای
گوشه ها از دیگر اقدامات مرمتی است.»
فلاحی وی در ادامه اضافه کرد: «از جمله اقداماتی که اداره کل به جد پیگیر آن
است، پاکسازی نخاله های ساختمانی در محوطه است که اقداماتی در این
خصوص انجام شده است.»
او تاکید فروان کرد: «به منظور ساماندهی برای زمین مجاور محوطه تهاتر با
بانک ملی در دست اقدام است تا بتوان فضایی برای بانک فراهم ساخت و
بانک ملی مقابل بقعه شیخ صفی نیز آزاد سازی شود.»
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل با تاکید به
اینکه این اقدام موجب می‌شود دپو نخاله های ساختمانی در محوطه
جمعه مسجد متوقف شود، ادامه داد: «همچنین پوشش گنبد بنا به جد در
دستور کار است.»
فلاحی وی متذکر شد: «طرح اجرای گنبد با سه ماده چوب، آجر و شیشه به
سازمان میراث فرهنگی کشور پیشنهاد شده و به محض تایید شورای فنی
تهران در سال جاری پوشش گنبد اجرا می‌شود.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «این اقدام آسیب بصری جمعه مسجد را کاهش داده و در عین
حال عملیات مرمت سایر بخش ها نیز اجرا می‌شود.»
الحاق بودجه ای جمعه مسجد به پایگاه جهانی شیخ صفی
الدین
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل با اشاره
به راه اندازی اولین گالری شهری نمایش عکس در محوطه جمعه مسجد،
ادامه داد: «این مهم نیز با هدف معرفی جاذبه های تاریخی، فرهنگی و
طبیعی استان انجام شده است.»
فلاحی وی در ادامه اضافه کرد: «در عین حال تبدیل جمعه مسجد و روستای تاریخی
کنزق به پایگاه ملی پژوهشی نیز در دست پیگیری است.»
به گفته فلاحی با توجه به اینکه سهمیه سالانه کل استان ها در
ایجاد پایگاه ملی پژوهشی هفت مورد است و امسال منطقه باستانی
شهریری به عنوان پایگاه معرفی شد، ایجاد پایگاه در کنزق و جمعه
مسجد نیز دنبال می‌شود.
علاوه بر اقدامات ذکر شده با هدف تامین مالی پروژه های مرمتی طی
ماه های اخیر الحاق بودجه ای جمعه مسجد به مجموعه جهانی شیخ صفی
الدین اردبیلی نیز انجام شد.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل در این خصوص
گفت: الحاق جمعه مسجد منجر به تعریف ردیف اعتباری از محل اعتبارات
ملی به این بنای بزرگ تاریخی می‌شود.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «علاوه بر این عملیات مرمت از طریق کارشناسان فنی نظارت
شده و منجر به ساماندهی هر چه مطلوب تر آن خواهد شد.»
این بنای تاریخی به شماره 248 در سال 1315 در فهرست آثار ملی کشور
به ثبت رسیده است.
گزارش: ونوس بهنود