رازي كه پس از نيم قرن عيان شد

 سالها مي گذرد و اين بناي برجسته پس از اسلام، كه برخي از
آن بعنوان بزرگترين موزه تزيينات اسلامي و معماري آذري در ايران
ياد مي كنند با سري در جان، نيم قرني مي گذراند تا اينكه ارديبهشت
ماه امسال در سكوت خبري، به دقت و با احتياط تيم مرمتي جوان اين
بناي كهن پرده از تزييناتي بر مي دارند كه سالهاست چشمان بسياري
در آرزوي ديدارشان است.

و در يك اقدام خطير، مديرپايگاه ميراث جهاني گنبد سلطانيه و گروه
مرمت اين پايگاه، لايه حفاظتي 50 ساله روي تزيينات رواق بيروني
ضلع جنوبي اين گنبد را برداشتند و نقوش زيباي اين ايوان را كه چون
رازي سرپوشيده مانده بود، مرمت و عيان كردند. اين لايه حفاظتي كه
در دوره پهلوي توسط دريكو سرپرست گروه مرمت ايتاليايي در دوره
پهلوي بر روي سه چشمه از 24 چشمه طاق رواق انجام شده
بود.

تير ماه سالجاري براي نخستين بار بعد از نيم قرن گروه مرمت پايگاه
جهاني گنبد سلطانيه به سرپرستي مير موسي انيران، مدير اين پايگاه
، لايه محافظتي كه سالها بود با گنبد سلطانيه عجين شده بود را
گشودند.انيران مي گويد: “آنزمان بر اثر زلزله هاي اتفاق افتاده در
سنوات گذشته ترك هايي در سازه گنبد وجود داشته كه گروه مرمت
ايتاليايي به سرپرستي دريكو و سن پائولزي احساس خطر مي كنند و در
نتيجه يك سري اقدامات مرمتي، حفاظتي و تقويت سازه بر روي گنبد
صورت مي گيرد.”

او از ترك هايي صحبت مي كند كه در ضلع شمالي و جنوبي در راستاي هم
بودند و در اثر زلزله و پيچش سازه به وجود آمده بودند. آثار مخرب
ناشي از زلزله موجب مي شود در آنزمان طرح هاي مرمتي بر روي گنبد
انجام شود كه در نهايت منجر به كلاف كشي بتني و مقاوم سازي با يك
رينگ بتني مي شود. مرمت بصورت خطي صورت نمي گيرد بلكه بصورت
شطرنجي سطح كامل گنبد و دور مناره ها را پوشش مي دهد . همان زمان
در راستاي محافظت از لايه هاي تزييني از آسيب احتمالي ناشي از بتن
ريزي و اجراي كلاف كشي بتني، لايه محافظتي بر روي آنها اجرا مي
شود.

پس از انقلاب نيز تزيينات دست نخورده باقي مي ماند و بخاطر ريسك
بالاي برداشتن لايه حفاظتي تيم هاي مرمت از باز كردن پوشش محافظتي
طاق ها اجتناب مي كنند تا اينكه بالاخره در سال جاري پس از نيم
قرن پرده از تزيننات پنهان برداشته مي شود.

تزيينات اين بخش از گنبد نسبت به قسمت هاي مشابه داراي نقوش هندسي
ريزتر و پركارتر است . انيران مي گويد در اين بخش كلمه “الملك” و
همچنين نام مبارك حضرت “علي” (ع) با خطي متفاوت نوشته شده
است.

به گفته او لايه هاي محافظتي که مرمتگران ایتالیایی در اوایل دهه
پنجاه هجری بر روی سقف های سه گانه رواق جنوبی طبقه دوم نصب کرده
بودند مشتمل بر سه لایه است.

 انيران ادامه داد: لایه اول پارچه بود كه پس از پاکسازی و
تثبیت نهایی تزیینات و بدون انجام هر گونه اقدام مرمتی لایه ای از
پارچه به تمامی سطح سقفها الحاق شده بود، لایه دوم هم شامل فوم یا
یونولیت بود، این لایه بر روی لایه دوم با چسب ضمیمه شده بود و
سپس جهت اطمینان از عدم جدا شدن لایه تمام سطوح یونولیت با میخ به
سقف متصل گردیده بود و لایه سوم پارچه که جهت تثبیت نهایی لایه
یونولیت و به دلیل آسیب پذیری یونولیت و جهت جلوگیری از گسست لایه
های یونولیت این لایه پارچه ای به عنوان لایه سوم بر روی یونولیت
الحاق گردیده بود.

مدير پايگاه جهاني گنبد سلطانيه گفت: پس از حذف اين لايه ها 
پاکسازی و زدودن آلودگیها روی تزیینات گچبری و الیه های گچی و
توپی های ته آجری از مواد آلاينده  شامل گرد و غبار، مالت
اضافه و… صورت گرفت. در ادامه به لکه گیری و موزون سازی قسمتهای
از بین رفته گچبری ها و آسیب ها با مصالح برگشت پذیر و
مناسب  پرداختيم و پس از رنگ گذاری قسمت های مرمت شده گچبری
ها و توپی ها و موزون سازی رنگی نهايتا انجام عملیات تثبیت نهایی
با مواد برگشت پذیر صورت گرفت.

گزارش از:  الهه اسرافیلی