زنان، ریاضیات و رنجی که می‌کشند…
اما اصل ماجرای ریاضی کمی با آن‌چه در مدرسه دیده‌ایم تفاوت دارد. انتگرال نه تنها در زندگی ما بدون کاربرد نیست بلکه این روزها گستره و سرعت شیوع کرونا را با انتگرال به دست می‌آورند. در فیزیک، شیمی، معماری، عمران و بسیاری دیگر از رشته‌های دیگر نیز ردپای ریاضیات به چشم می‌خورد.
برای دیدن این “غول ترسناک” از زاویه‌ای متفاوت، سراغ یک ریاضی‌دان رفتیم. “نجمه دهقانی” که دکترای ریاضی دارد و با دانشگاه “اوهایو” آمریکا همکاری داشته، یک جوان پرانرژی بوشهری است که با خبرنگار خبرگزاری تاریخ ما برای کنکاش دنیای ریاضی همراه شد.
دهقانی که عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس است، فاکتور علاقه را شاه‌کلید رد شدن از سختی‌های رشته ریاضیات می‌داند همین علاقه او را به رتبه 1 آزمون دکتری ریاضیات رسانده است. در ادامه مصاحبه خبرنگار خبرگزاری تاریخ ما با این بانوی ریاضی‌دان را می‌خوانیم:
*جایگاه ایران در ریاضیات جهان کجاست؟
به نظر نمی رسد بتوان دقیقا از لحاظ عدد و رقم جایگاه ایران در ریاضیات را مشخص کرد و بعید می‌دانم رتبه بندی دقیقی وجود داشته باشد یا حداقل من در این زمینه اطلاعی ندارم، اما همانطور که می دانید ایران ریاضیدانان بزرگی در سطح دنیا دارد و در 10 سال اخیر 2 مدال فیلدز (بالاترین جایزه رشته ریاضیات) داشته است که توسط خانم دکتر مریم میرزاخانی و آقای دکتر کوچر بیرکار کسب شده و چه بسا در داخل ایران هم دانشمندان و ریاضیدانان و اساتید برجسته با شهرت جهانی در سطح دنیا داریم که در حال حاضر در داخل کشور مشغول تدریس، تحقیق و پژوهش هستند.
اگر به‌دنبال رتبه خوبی برای ریاضیات در ایران هستیم باید یک سری سیاست های کلی در جهت ایجاد شور و شوق برای اساتید و حرکت به سمت و سوی تولید مقالات علمی با کیفیت وضع شود. در این صورت می توان امیدوار بود ایران رتبه خوب و قابل قبولی در ریاضیات دنیا به دست آورد.
*وضعیت استان بوشهر در حوزه علم ریاضیات را چطور ارزیابی می‌کنید؟
باید واقعیت را قبول کنیم که ما در حال حاضر در بوشهر دانشجویان قوی نداریم و به لحاظ رنکینگ، رتبه دانشگاه خلیج فارس در بین دانشگاه های کشور رتبه‌ی قابل توجهی نیست اما امیدوارم با تغییر نگرش و سیاست ها در چند سال آینده به رتبه خوب و قابل قبولی برسیم.
*میزان تاثیر موفقیت پروفسور مریم میرزاخانی بر جایگاه زنان ایران و جهان در بخش های مختلف به چه اندازه بوده است؟
به نظرم همین که در سطح جهانی یک روز مشخص (روز تولد مریم میرزاخانی) را به عنوان “روز جهانی زن در ریاضیات” نامگذاری کرده اند نشان دهنده عمق تاثیر کارها و موفقیت های دکتر میرزاخانی برای جامعه ریاضی زنان در دنیا است و قطعا موفقیت های او در بالا بردن جایگاه زن بسیار تاثیر گذار بوده است و باعث ایجاد انگیزه و اعتماد به نفس در زنان شده است.
خانم دکتر میرزاخانی الگو و سمبلی برای تمام زنان دنیا هستند و نشان دادند که زنان با تمام مسائل، مشکلات و محدودیت‌های خاص خودشان به عنوان یک مادر، یک همسر و به طور کلی به عنوان یک زن می توانند به موفقیت های چشم گیری در سطح دنیا برسند. البته ما افراد با استعداد و توانایی شبیه دکتر میرزاخانی در ایران زیاد داریم که بدلیل شرایط و بستر نامناسب دیده نشده‌اند و نتوانسته‌اند آن‌طور که باید توانایی‌ها و استعدادهایشان را بروز دهند.
*آیا ایرانی‌ها می توانند امیدوار باشد که ایرانیان دیگری مانند خانم میرزاخانی به این سطح از موفقیت در دنیا برسد؟
همانطور که پدر خانم میرزاخانی هم چندین بار در صحبت هایشان گفته‌اند:”مریم میرزاخانی یک اسطوره نیست چون اسطوره دست نیافتی است در واقع ایشان یک الگو هستند.” و باید به این واقعیت اشاره کنیم که خانم میرزاخانی این سطح از موفقیتشان را در ایران به دست نیاوردند و به جرات می توان گفت اگر ایشان یک عضو هیئت علمی در داخل کشور بودند نمی توانستند به این سطح از موفقیت در دنیا برسند. به دلیل دیدگاه هایی که در کشور وجود دارد و ارزیابی که نسبت به اقدامات اعضای هیئت علمی صورت می گیرد، اگر واقعا بخواهیم افرادی شبیه به دکتر میرزاخانی را در آینده داشته باشیم نیازمند تغیبر یا اصلاح نگرش نسبت به مقالات و فعالیت‌های علمی در کشور هستیم. باید دغدغه ها و مشکلاتی که در حال حاضر پیش روی اساتید در داخل کشور است برطرف شود و از سمت کمیت به سمت کیفیت مقالات علمی حرکت کنیم تا شاید بتوانیم در آینده افرادی شبیه دکتر میرزاخانی یا آقای کوچر بیرکار در داخل کشور داشته باشیم.
بگذارید مثالی برای شما بزنیم، زمانی که من در آمریکا مشغول به تحصیل بودم یک‌بار برای منگنه کردن جزواتم به مسئول واحدی شبیه به انتشارات در دانشگاه خودمان مراجعه کردم و با توجه به مسافت دفتر کارم با آن بخش، درخواست کردم که کاش یک دستگاه منگنه در اتاقم داشته باشم و آن فرد گفت متاسفانه منگنه دیگری نداریم. با تصور این‌که برای تهیه منگنه نیاز به نامه‌نگاری است موضوع را پیگیری نکردم. فردا که برای ادامه کار به اتاقم برگشتم متوجه یک منگنه در اتاق کارم شدم که روی آن نوشته بود پروفسور دهقانی!
*آینده شغلی دانشجویان ریاضی در ایران را چطور می بینید؟
متاسفانه باید بگویم در حال حاضر فارغ التحصیلان ریاضیات در ایران آینده خیلی خوبی پیش رو ندارند و متاسفانه برخلاف کشورهای پیشرفته، دیدگاه ها نسبت به ریاضی و به طور کلی به رشته‌های علوم پایه دیدگاه خوبی نیست و به اندازه کافی به این رشته ها بها داده نمی شود. به فارغ التحصیلان این رشته به نسبت تلاش آنها برای اخذ مدرک دکتری بها داده نمی شود. نهایت اطلاعاتی که از یک فارغ التحصیل مقطع دکتری در رشته ریاضی در عرصه عمل خواسته می‌شود برابر با سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد است.
متاسفانه بیشتر فارغ التحصیلان ریاضی در مشاغل غیر مرتبط با رشته تحصیلی‌شان مشغول به‌کار هستند و با گرفتن کلاس های حق التدریس، استخدام در آموزش و پروش و به طور کلی تدریس در مدارس روزگار می گذرانند که این واقعا ناراحت کننده است. البته در حال حاضر چشم انداز و مسیر دانشگاه ها به سمتی می‌رود که دانشجویان ریاضی، خصوصاً آمار را به سمت رشته های پرکاربرد مانند بیو انفورماتیک یا هوش مصنوعی سوق دهند که در این راستا دانشگاه خلیج فارس به عنوان اولین دانشگاه در ایران اقدام به راه اندازی دانشکده‌ای با عنوان “مهندسی سیستم های هوشمند و علوم داده” کرده که این اقدام دقیقا در این راستای این است که بتوانیم به نوعی دانشجویان ریاضی را به این سمت بکشانیم و امید است که آینده این عزیزان تامین شود و بازار کار بهتری برایشان فراهم شود.
*زنان ایرانی در مسیر رشد علمی چه موانعی را سر راه خود دارند؟
خانم ها قطعا به واسطه یک‌سری مسئولیت‌ها از طرف خانه و خانواده و محدودیت‌های اجتماعی در کار، تحصیل و تدریس به نسبت آقایان مشکلات بیشتری دارند، اما اگر به نمایندگی از خانم هایی که استاد دانشگاه هستند صحبت کنم، در کشور ما در تمام ارزیابی های که صورت می‌گیرد، یک خانم به طور کاملا مساوی در کنار یک آقا سنجیده می شود. مثلاً در زمان ارزیابی، ارتقاء و تبدیل وضعیت کاملا به طور مساوی در کنار آقایان سنجیده می شوند، در حالی که بانوان برای هربار فرزند آوری حدود 9 ماه درگیر بارداری و سال‌ها درگیر آموزش و بزرگ کردن فرزندانش است و این موضوع هیچ جایی لحاظ نمی شود.
به نظر می‌رسد این مقایسه عادلانه ای نیست که همان انتظاراتی که از یک آقا هست را از یک خانم که درگیر خانه داری، همسرداری و فرزندآوری است داشته باشیم. این مسائل باعث ایجاد استرس بین خانم‌ها می شود و کارایی و بازدهی را پایین می آورد و مسائل دیگری مثل سرخوردگی، افسردگی، وسواس فکری و… را به‌دنبال دارد و باید در این زمینه فکر اساسی شود.
اما با تمام این مسائل، امروزه دیگر خانم ها در خانه مشغول خانه داری نیستند و با غلبه بر تمام مشکلات و با اعتماد به نفس در تمامی عرصه های مختلف جامعه پا به پای آقایان حضور دارند و موفق بوده اند و به جرات می توان گفت که در کارهایی که خانم ها حضور دارند، آن کار دقیق‌تر و با نظم بهتری پیش می‌رود.
*علت عدم اقبال به علوم پایه و به‌خصوص ریاضیات در ایران چیست؟
این‌که گرایش به سمت علوم پایه و ریاضیات کم شده است، مختص ایران نیست و در کل دنیا این عدم گرایش وجود دارد. افراد محدودی به سمت این رشته ها تمایل دارند و تنها به دلیل علاقه وارد این رشته ها می شوند. اگر بخواهم به چند دلیل مشخص اشاره کنم یکی از آنها این است که علم ریاضی را به صورت ملموس و آن‌گونه که انتظار داریم در زندگی روزمره مان نمی بینیم و فرد به خود می گویید چرا باید این همه مطالب سخت را بخوانم در صورتی که در زندگی کاربردی ندارد و این خود، باعث یک نوع دلزدگی می شود.
این دیدگاه اصلا صحیح نیست چون زمانی که شما وارد رشته ریاضی می‌شوید و شناخت عمیقی نسبت به این رشته پیدا می‌کنید، متوجه می‌شوید پایه و اساس زندگی شما بر اساس ریاضی است.
دلیل دیگری که می توان به آن اشاره کرد این است که تا کنون فارغ التحصیل در رشته ریاضی زیاد بوده و تقریبا تمام دانشگاه‌ها، دانشجوی ریاضی می پذیرفتند و چه بسا که در چند سال اخیر که کنکور هم برداشته شده، هر کسی که علاقه داشته باشد بدون هیچ محدودیتی وارد دانشگاه شده و این باعث می شود فارغ‌التحصیلان بیشتری داشته باشیم که آینده شغلی آنها به سختی تامین می شود. به نظر می رسد پذیرش دانشجو باید محدودتر شود و تعداد خاصی از دانشگاه‌ها بتوانند دانشجوی ریاضی بپذیرند.
*دانشجویان ریاضی زمان زیادی به نسبت دیگر رشته ها برای تحصیل می گذارند. وضعیت روحی و روانی آنها را چطور ارزیابی می کنید؟
با توجه به اطلاعات من، به نظر می سد که وضعیت روحی خوبی داشته باشند. اما در حقیقت من به دانشجویان حق می دهم به‌دلیل ماهیت رشته ریاضی، وقت بیشتری صرف درس خواندن، تحقیق و پژوهش کنند و بی شک به نسبت دانشجویان دیگر باید وقت بیشتری برای تحصیل بگذارند.
اکثر دانشجویان اعتراض دارند که تمام وقتشان صرف درس خواندن، تحقیق و پژوهش می شود در حالی که دوستانشان در خوابگاه وقت آزادتری نسبت به آنها دارند که این اجتناب ناپذیر است؛ اما توصیه ای که به دانشجویان ریاضی به‌دلیل ماهیت و تئوری بودن این رشته دارم این است که حتما در کنار درس خواندن، یک برنامه ورزشی، تفریحی یا هنری برای خودشان در نظر بگیرند تا به لحاظ روحی آسیب نبینند.
*المپیادها و جشنواره‌های ریاضی چه نقشی در آموزش این رشته ایفا می‌کنند؟
سالانه المپیاد ریاضی در کشور برگزار می شود و مسابقات ریاضی هر سال در یکی از دانشگاه‌های معتبر ایران برگزار می‌گردد که جزء معتبرترین مسابقات داخل کشور است. یک جشنواره بین المللی ریاضیات با نام “جشنواره ریاضیات کانگرو” داریم که مختص دانش آموزان است و جهت علاقمند کردن افراد به ریاضی برگزار می شود. مسابقات رباضی به این صورت نیست که لزوما کسی رتبه‌ها اول ها در آن کسب مقام کنند و ممکن است دانشجویی معدل خوبی نداشته باشد ولی بتواند در مسابقات عنوانی به دست آورد.
مزیت دیگری که مسابقات و جشنواره های دارند این است که دانشجویان از دانشگاه‌های مختلف را در کنار هم جمع می‌کند که باعث تعامل و ارتباط بیشتر می شود و به نوعی می تواند باعث انگیزه و علاقه شود.
*تاثیر کرونا بر آموزش در دانشگاه و مدارس چه بوده است؟
به طور کلی کرونا اثر منفی بر آموزش کشور گذاشته است. از یک طرف، وظیفه و مسئولیت اساتید را بیشتر کرده و از طرف دیگر برای آن دسته از دانشجویانی که احساس مسئولیت می کنند شرایط بسیار سخت تر شده است. دانشجو باید تمام مراحل آماده سازی، برنامه ریزی و تحصیل را دور از فضای آموزشی و دور از همکلاسی و اساتید انجام دهد. عدم حضور فیزیکی در کلاس باعث از بین رفتن فضای پرسش و پاسخ میان دانشجو و استاد و همفکری با همکلاسی ها شده است. متاسفانه در فضای آموزش آنلاین، به سختی می توان فضای پرسش و پاسخ را بین دانشجویان به وجود آورد و دانشجو را به چالش کشید و این‌که آیا واقعا دانشجویی که در کلاس حضور آنلاین دارد، حضور معنوی هم دارد و در طرف دیگر چه اتفاقی در حال رخ دادن است؟
قسمت دیگر موضوع امتحانات است که متاسفانه تبدیل به معضل شده و کار اساتید را در کنترل تقلب به‌شدت سخت کرده است. آیا خود دانشجو سرجلسه امتحان حضور دارد؟ با تمام کارها و تلاش اساتید، هیچ قطعیتی در این زمینه وجود ندارد. متاسفانه به وجود گذشت چند ترم از آموزش مجازی، هنوز زیرساخت های آموزشی مناسبی در این زمینه وجود ندارد و انتظار می‌رود که در صورت ادامه این روند، اقدامات اساسی در این زمینه صورت بگیرد. امیدوارم هر چه سریع تر به وضعیت عادی برگردیم و دانشجویان به دانشگاه ها برگردند تا آن فضای پویایی که قبلا داشتیم را مجددا تجربه کنیم.
گزارش از: «محمد صالحی نیا»، خبرنگار خبرگزاری تاریخ ما
پایان خبر / تاریخ ما