مرمت بازار تاریخی فرش مشهد به کجا رسید؟

آثار و شواهد مکتوب نشان می‌دهد که این بازار یکی از قدیمی‌ترین بازارهای ایران و مربوط به دوران قبل از تیمور است. در طی ساخت و سازهای گسترده‌ای که در چندین سال گذشته رخ داده، از بازار بزرگ و قدیمی مشهد در حال حاضر تنها بخش کوچکی از آن با نام بازار فرش مشهد به جای مانده است. از ویژگی‌های خاص این مکان می‌توان به قدمت، کاربری، وجه اقتصادی-اجتماعی و همچنین اهمیت سابقه بازار در ایران اشاره نمود. در این بازار انواع فرش، قالی، قالیچه، پشتی و تابلو فرش چه به صورت نو و چه دسته دوم به فروش می‌رسد.

شهردار منطقه ثامن در گفت‌وگو با خبرگزاری تاریخ ما در خصوص ادامه روند عملیات مرمت و بازسازی بازار فرش مشهد اظهار کرد: بحث مرمت بازار فرش مشهد به سال ۱۳۸۵ باز می‌گردد و حدود ۱۲ سال پس از این موضوع شهرداری ثامن از نخبگان و متخصصان شهری، مالکان، کسبه بازار و همچنین طراح و معمار احیاء بازار سنتی تبریز در سال ۹۷ به مشهد دعوت شدند و در همین سال اقدامات کارشناسانه و تهیه طرح و نقشه مرمت و بازسازی و تشکیل کارگروه راهبری ویژه طرح در دستور کار شهرداری منطقه ثامن قرارگرفت.

فرهاد حجازی ادامه داد: تعامل خوب شهردار و مجموعه مدیریت شهری مشهد با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باعث تصویب طرحی شد که آن طرح در تیر سال ۹۸ تایید و ابلاغ شد. در نهایت نیز احیا و مرمت بازار در شهریور ماه ۱۳۹۸ با مرمت دو دهانه از واحدهای تجاری مجموعه به صورت نمونه آغاز و جداره‌سازی، طاق و سقف بازار با شکل و شمایلی جدید در همان محدوده نمایان شد.

وی خاطرنشان کرد: مرمت بازار سنتی فرش مشهد در دوره پنجم شورا پس از ۵ سال با حل معارضات پروژه و اختصاص ۸میلیارد تومان بودجه در دستور کار و اولویت قرار گرفت و در قراردادی که با شرکت پیمانکار این پروژه بسته شد زمان افتتاح این بازار تاریخی ۸ ماه مقرر شده است.

شهردار منطقه ثامن عنوان کرد: یکی از مواردی که در طرح اجرایی بازار مورد مطالبه مجموعه مدیریت شهری و شهردار است و روی آن بسیار تاکید شده، توجه ویژه به حفظ هویت‌های معنوی و اجتماعی این بازار تاریخی است.

حجازی اضافه کرد: این بازار یکی از قدیمی‌ترین بازارهای مشهد است که در گذشته یکی از راسته بازارها و راه‌های تشرف و دسترسی پیاده به حرم مطهر بوده و شکل‌گیری آن به دوران تیموریان بازمی‌گردد. این بازار علاوه بر اینکه هنوز فعال است و می‌تواند با بازسازی به روزهای رونق خود بازگردد، می‌تواند به عنوان یک جاذبه گردشگری در مشهد معرفی شود.

مرمت بازار فرش مشهد به عنوان یک پیاده‌راه تاریخی صورت گرفته است

 وی ادامه داد: بر همین اساس شهرداری مرمت بازار را برعهده گرفته تا به عنوان یک معبر و پیاده‌راه تاریخی در بازسازی آن شراکت داشته باشد. مرمت این محور با رویکرد پیاده‌مداری، حفظ و احیای ظاهر نوستالژی آن صورت گرفته است و آن چیزی که شهرداری در این پروژه بر عهده دارد کف‌سازی، بازسازی سنگ فرش و جداره‌سازی این بازار آن هم با نظارت اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان است.

شهردار منطقه ثامن بیان کرد: تمام این اقدامات برای حفظ شکل معماری سنتی این بازار انجام و سقف مجتمع نیز به سبک بازارهای سرپوشیده و سنتی مشهد قدیم بازسازی می‌شود.

حجازی در خصوص مقوله اجرای طرح پایلوت مرمت و احیای دو دهانه مغازه در این بازار تشریح کرد: دو مورد از مغازه‌هایی که مالکان آن به صورت داوطلبانه اعلام آمادگی کرده بودند در شهریور ماه ۱۳۹۸ کار بازسازی ملکشان در قسمت ورودی و نما به اتمام رسیده است که پس از انتهای قسمت پایلوت، نمونه کار مورد ارزیابی کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی قرار گرفت و نقشه‌های کلی جهت تصویب در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت.

وی افزود: پس از اجرای فاز اول که بسیار هم موفق بود، اولین مشکل در ادامه راه تاخیر در تایید شدن نقشه‌ها توسط اداره‌کل میراث فرهنگی به دلیل طی سیر قانونی طرح در شوراهای فنی و تخصصی و تصویب آن‌ها بود که این وقفه نارضایتی نسبی در بازاریان ایجاد کرد. اما پس از تصویب نهایی و ابلاغ طرح در خردادماه ۹۹ شهرداری مقدمات تامین منابع و بودجه و اخذ پیمانکار ذی صلاح و مورد تایید میراث را انجام داد و از اردیبهشت ماه سال جاری کار به صورت گسترده آغاز شد.

شهردار منطقه ثامن در مورد شایعه وجود مشکلات و نارضایتی‌های کسبه ادامه داد: اوج‌گیری مجدد کرونا و تعطیلی‌هایی که در برخی قسمت‌های کارگاه پروژه به وجود آمد وقفه‌ای کوتاه مدت در روند اجرایی کار به وجود آورد که موجب شکل‌گیری شایعاتی مبنی بر تعطیلی دوباره کار اجرایی آن شد.

حجازی گفت: از دیگر دلایل تاخیر در انجام پروژه همچنین باید به بروز برخی معارضات فنی در روند کار اشاره کرد، برای مثال در زمان حفاری‌ها در قسمت‌هایی از کف این بازار کابل‌های برق فشار قوی بسیار فرسوده بود که باید ابتدا ایمنی و تثبیت آن‌ها انجام و سپس پروژه ادامه پیدا می‌کرد؛ همین کارهای کوچک که در ظاهر و اجرای پروژه اصلا به چشم هم نمی‌آی، زمانبر و باعث تعویق در اجرای پروژه شد.

وی از عدم رعایت توافقات ضمنی کسبه با پیمانکار به عنوان چهارمین مشکل ادعا شده از سوی مالکان واحدهای تجاری و کسبه بازار یاد و عنوان کرد: در اعتراض کسبه از توافق ضمنی با پیمانکار صحبت به میان آمد که بر اساس این توافق مقرر شده بود پیمانکار بابت برخی از ستون‌هایی که در بازار جانمایی می‌شود کم‌ترین میزان تداخل در ملک مغازه‌ها را داشته باشد و حداکثر این تداخل با ملک به میزان  ۱۵ سانتی‌متر باشد.

شهردار منطقه ثامن اضافه کرد: اما طبق توضیحات، پیمانکار بنا به برخی دلایل فنی ناچار شده که در قسمت‌هایی مانند زیرزمین واحدهای تجاری تا حدود ۲۵سانت تداخل داشته باشد. این اختلاف باعث اعتراض کسبه و نارضایتی آن‌ها شده بود. شایان ذکر است که این تداخل نباید باعث نگرانی کسبه شود؛ چراکه تعارض در قسمتی پرت و کنجی از مغازه صورت می‌گیرد و علاوه بر این بر فرض هم اگر بر ارزش ریالی ملک هم اثرگذار باشد، با گذر زمان و در اثر جذب و ارتقاء رفت و آمد شهروندان و زائران به این اثر فاخر تاریخی در شهر و رونق دوباره بازار به طور حتم ارزش افزوده به مراتب بیشتری در ملک ایجاد و جبران ضرر ظاهری ایجاد شده به دلیل این تداخل صورت گرفته خواهد شد.

عدم تامین بودجه و اعتبار شایعه‌ای بیش نیست

حجازی در خصوص شایعه‌ای مبنی بر کمبود بودجه و اعتبار که در بین کسبه بازار می‌چرخد و باعث نگرانی برخی از آن‌ها در خصوص اینکه مهلت تمام شود و بازار افتتاح نشود، ابراز کرد: عدم تامین بودجه و اعتبار که برخی از کسبه عنوان می‌کنند شایعه‌ای بیش نیست؛ چرا که شهرداری در آغاز هر پروژه‌ای اعتبار آن را در نظر می‌گیرد و اینطور نیست که بودجه شروع پروژه تامین یا پیش‌بینی نشده باشد.

وی ادامه داد: اعتبار این پروژه نیز از محل اوراق و اعتبارات شهرداری ثامن تامین می‌شود، البته طبق رویه‌های معمول و متداول بحث متمم ۲۵ درصد قرارداد در صورت نیاز پیش‌بینی شده است و به هیچ عنوان از این نظر جای نگرانی نیست.

مرمت بازار فرش مشهد در آذر به اتمام خواهد رسید

محمد واحدی، مدیر امور رسانه شهرداری منطقه ثامن نیز با اشاره به اینکه اجرای هر طرح و پروژه شهری به ویژه در قسمت‌های پر تردد و پر تراکم شهر ناگزیر از تداخل و ایجاد خلل در زندگی روزمره شهروندان بوده و ممکن است سبب بروز نارضایتی‎هایی نیز شود، اظهار کرد: در منطقه ثامن به جهت اجرای پروژه‌های متعدد، طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهررضوی بیشتر مشهود بوده و اجرای موفق این پروژه‌ها نیازمند همراهی بیشتر و تعاملات گسترده‌تر از سوی مردم با شهرداری است تا با اجرایی شدن هرچه سریعتر این طرح‌ها تمام ساکنان منطقه، شهروندان و زائران بارگاه منور رضوی از منافع آن استفاده کنند.

وی در خصوص زمان اتمام پروژه تصریح کرد: شهرداری منطقه ثامن به عنوان کارفرمای طرح مرمت و احیای بازار فرش مشهد، اردیبهشت ماه سال جاری با شرکتی که پروژه بازار سرشور را نیز در دست اجرا دارد قرارداد بسته و طبق این قرارداد پروژه باید تا آذر ماه تحویل داده شود.

مدیر امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن در مورد مرمت و بازسازی بازار فرش اظهار کرد: سقف قدیمی بازار در طول زمان و گذر تاریخ دچار دخل و تصرف شده است، به گونه‌ای که در برخی بخش‌ها ظاهر و شمایل آن و در برخی بخش‌ها مواد اولیه تغییر یافته و به طور کلی ظاهر مناسبی نداشت، بنابراین قرارداد بسته شده و پیمانکار نیز اقدامات خود را آغاز کرده است. به دلیل این که قسمت‌های مختلف این بازار به شکل معماری اسلامی و ایرانی ساخته می‌شود، در بعضی از قسمت‌ها طاق معمولی و در دیگر بخش‌ها طاق ضربی ایجاد خواهد ‌شد.

وی بیان کرد: به این ترتیب سقف بازار که فرسوده نیز بود، جمع‌آوری شده و در حال حاضر اجرای مرمت در مرحله ستون‌گذاری برای اجرای سقف بازار قرار دارد. طبق برنامه‌ریزی‌ها تصمیم داریم پس از اتمام ستون‌گذاری‌ها، سقف بازار ساخته شود و سپس به کف و جداره‌های بازار بپردازیم. با توجه به این که کار اجرایی اصلی از اردیبهشت‌ ماه آغاز شده است، پایه‌ریزی و احداث ستون‌ها شروع شده و در پیش‌تر نیز یک دهنه از بازار به صورت پایلوت اجرا شده است، هم‌چنین یک طاق از سقف‌ها نیز اجرا شده و سایر موارد نیز براساس برنامه‌های زمان‌بندی‌ شده قرارداد در حال انجام است.

بازار فرش مشهد به واسطه ثبت در فهرست آثار ملی بدون هیچ تغییر مرمت خواهد شد

واحدی با تأکید بر این که طبق قرارداد پیمانکار تا زمستان این کار را تحویل خواهد داد، ادامه داد: در بازار سرشور به سبب این که ثبت ملی و میراث بودن بازار مطرح نیست، تغییرات بیشتر بوده و به تبع سرمایه بیشتری نیز به مرمت آن تخصیص داده شده است، اما درخصوص بازار فرش چون موضوع ثبت ملی بازار مطرح است، نمی‌توان تغییرات بنیادی در دیواره‌ها ایجاد کرد و تنها مرمت صورت می‌گیرد.

مدیر امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن خاطرنشان کرد: در مرمت‌ آثار نیز نمی‌توان دخل و تصرف بسیاری به وجود آورد، زیرا ناظر پروژه، میراث فرهنگی است و رویکرد به این صورت است که شکل و ظاهر سنتی بازار فرش به طور حداکثری حفظ شود. با توجه به این که بازار فرش، ثبت ملی شده و جزء آثار ملی محسوب می‌شود، به تبع مغازه‌های داخل بازار نیز همین‌گونه خواهند بود و ایجاد هر تغییر باید با تأیید و نظارت میراث فرهنگی انجام شود.

واحدی در خصوص افزایش قیمت‌ها در تهیه مواد اولیه تصریح کرد: در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که بازار در مقایسه با سال‌های گذشته که جهش‌ قیمت‌های فراوانی داشت، به ثبات رسیده است و در شرایط متعادل‌تری قرار گرفته‌ایم. اما طبیعتا در انعقاد هر قرارداد عمرانی در هر سازمانی، بندی با عنوان متمم قرارداد و یا پیش‌بینی افزایش‌ها، در حدود عرف قانونی در نظر گرفته می‌شود که بر اساس آن معمولا ۲۵ درصد افزایش قیمت مد نظر طرفین قرار می‌گیرد. لذا چنانچه تحت تأثیر شرایط بازار، نیاز به افزایش بودجه ایجاد شود، بر اساس قانون امکان تأمین مجدد بودجه حداکثر تا ۲۵ درصد پیش‌بینی شده است.

وی درخصوص سایر برنامه‌های شهرداری در این زمینه عنوان کرد: سال گذشته خانه تاریخی «پریشانی» خریداری شده و با توجه به فرسوده بودن این ملک در حال حاضر شهرداری اختیار آن را در دست دارد. این بنا در حاشیه بلوار رضوان قرار دارد و بر اساس برنامه‌ریزی صورت‌گرفته در سال جدید برای بازسازی آن مشابه بازسازی و مرمت خانه «توکل» و خانه «داروغه» در سال‌های گذشته، اقدام خواهیم کرد.

مدیر امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن تشریح کرد: همچنین در دو خانه «غفوری» و «محمدی» که در حال حاضر مالک دارند برای صدور پروانه همکاری صورت گرفته است و قرار است مالکین زیر نظر میراث فرهنگی به بازسازی خانه‌ها بپردازند و احتمالا با کاربری اقامت‌گاه بوم‌گردی خانه‌ها به بهره‌برداری برسند.

واحدی درخصوص پیوند بازار سرشور و بازار فرش بیان کرد: با وجود این که بازار سرشور در منطقه هشت و بازار فرش در منطقه ثامن قرار دارد، اما در سطح کلان موضوع پیاده‌محوری و به نوعی احیاء مسیرهای تشرف سنتی به حرم مطهر رضوی تحت عنوان «حرم‌شهر» بیان شده و این مسیر یکی از محورهای قدیمی مشهد محسوب می‌شود که برای اتصال این دو خیابان به یکدیگر پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است.

مدیر امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن افزود: با توجه به این که نمی‌توان خیابان اندرزگو را قطع کرد، لذا در نظر داریم تغییراتی در محل اتصال این دو خیابان در محدوده خیابان اندرزگو به شکل کف‌سازی و با ایجاد ارتفاعی جزئی به وجود آوریم تا خودروها به شکلی ایمن و آهسته از این مسیر عبور کنند و به تعبیری این منطقه به گذر عرضی عابرپیاده با سنگ‌فرش تبدیل خواهد شد.

طرح دانشگاه خیام برای مرمت بازار به عنوان طرح برتر برگزیده شد

واحدی با اشاره به این که در مرمت و بازپیرایی بازار فرش، دانشگاه خیام به عنوان مشاوره انتخاب شده است، گفت: برای طرح اولیه آن فراخوان منتشر شد و طرح ارائه‌ شده توسط دانشگاه خیام به عنوان طرح برتر برگزیده شد و گروه مشاوران ما نیز ایده‌هایی به این طرح افزودند، بنابراین طرح به عنوان طرح پیشنهادی به میراث فرهنگی ارائه شد.

وی اضافه کرد: قاعدتا ضوابطی را نیز اداره میراث فرهنگی به این طرح اضافه کرده و این طرح در شوراهای فنی مورد بحث قرار گرفته است. در نتیجه پس از نهایی شدن کلیه این اقدامات طرح مورد تأیید میراث فرهنگی تصویب و به شهرداری ابلاغ شده که در حال حاضر نیز اقدامات طبق طرح ابلاغی میراث فرهنگی در حال انجام است.

پایان خبر / تاریخ ما