اکوسیستم جنگلی ایران سیبل هزار و یک تهدید/از برنامه مدیریتی خبری نیست

دکتر سیاوش آقاخانی در گفت‌وگو با خبرگزاری تاریخ ما، در خصوص مفهوم جنگل‌های ایرانی و تورانی و تفاوت آنها با دیگر انواع جنگل اظهار کرد: جنگل‌های ایران یکی از کهن‌ترین و دیرین‌ترین جنگل‌های جهان هستند و از لحاظ ارزش اکولوژیکی و محیط زیستی یکی از ارزشمندترین جنگل‌های جهان محسوب می شوند چرا که متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و ارزش طبیعی و تاریخی جنگل‌های ایران خیلی بیشتر از ارزش چوبی است که در آنجا می‌بینیم که متاسفانه بریده شده و استخراج می‌شود.

وی با اشاره به اینکه جنگل‌های ایران به پنج منطقه اصلی و ناحیه رویشی تقسیم می‌شود، گفت: معروف‌ترین جنگل‌های ایران که برای عامه جا افتاده، جنگل‌های هیرکانی هستند که در یک منطقه‌ای واقع در قسمت جنوبی دریای خزر و در شهرستان مرزی آستارا قرار دارد. این جنگل ها متراکم‌ترین جنگل‌های ایران و چند طبقه هستند و با مفهوم جنگلی که در ذهن مردم است مطابقت دارند.

او با اشاره به وجود جنگل‌های دیگری نظیر ارسبارانی، زاگرسی، خلیج عمانی در جنوب کشور و جنگل‌های ایرانی و تورانی گفت: جنگل‌های ایرانی و تورانی بسیار معروف هستند و با تمدن توران نیز ارتباط نزدیک داشته و به دلیل پیشینه خود در تاریخ طبیعی ایران از لحاظ تاریخی به عنوان جنگل‌های ایرانی و تورانی شناخته شده و وسیع ترین جنگل‌های ایران را در فلات مرکزی تشکیل می‌دهند و دامنه کشیدگی آنها از شمال غربی تا جنوب شرقی ادامه دارد.

مدیرعامل سازمان مردم نهاد کیمیای سبز در خصوص مرز جنگل‌های ایرانی و تورانی با سایر جنگل‌ها گفت: نوع اقلیم و شرایط بارش و مقاومت بیشتر جنگل‌های ایرانی و تورانی نسبت به حداقل دمای محیطی و حداکثر ارتفاع طبیعی از سطح دریا، عوامل مهمی است که این جنگل‌ها را از جنگل‌های زاگرسی متفاوت کرده است. سازگارترین گونه‌ها در مناطق جنگلی ایرانی و تورانی وجود دارد و تنوع بسیار بالای این نوع جنگل‌ از نظر محیطی موجب شده تا سخت‌ترین شرایط بارشی را متحمل شوند.

تفاوت جنگل‌های هیرکانی با ایرانی و تورانی

وی به تفاوت جنگل‌های هیرکانی با ایرانی و تورانی پرداخت و افزود: جنگل‌های هیرکانی یا خزری یکی از کهن‌ترین جنگل‌های جهان هستند و گونه‌هایی نظیر راش، افرا، ممرز و … در آن وجود دارند و چوب‌بری پدیده غالب در این جنگل‌هاست، اما جنگل‌های ایرانی و تورانی ارزش چوبی ندارند، اما از لحاظ حفظ زیستگاه، بافت خاص، بالا نگه داشتن سطح آبهای زیرزمینی، تامین زنجیره غذایی گونه‌های جانوری اطراف خود، ایجاد سایه برای گونه‌های زیردرخت ارزش دارند و از این حیث بی‌نظیر هستند و مهمترین نقش آنها حفظ سطح آب‌های زیرزمینی و بالا نگهداشتن آن است.

آقاخانی بیان کرد: متاسفانه طی سال های گذشته چرای مفرط دام، خشکسالی و پائین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی استرس جدی به جنگل‌های ایرانی و تورانی وارد کرده و اگر طرح جامع مدیریت جنگل‌ها اتفاق نیفتد و اقدامات مدیریتی سازگار با طبیعت نظیر مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماری‌هایی که به دلیل ضعف گونه‌های گیاهی شایع می شوند، اجرایی نشود و دستکاری‌های سازگار با طبیعت صورت نگیرد، آسیب جدی به اکوسیستم وارد خواهد شد.

قاچاق چوب مهمترین عامل تخریب در جنگل‌های خزری و زاگرسی

او در ادامه با اشاره به اینکه آسیب اصلی و مهمترین عامل تخریب در جنگل‌های خزری و زاگرسی قاچاق چوب است، افزود: چوب‌های ارزشمندی در این جنگل‌ها وجود دارد که به قیمت بالا فروخته می‌شوند و از آنجاکه سازمان جنگل‌ها طرح جایگزین تنفس جنگل‌ها را راه‌اندازی نکرده است، متاسفانه حفاظت از عرصه‌ها کاهش یافته و چوب‌بری افزایش پیدا کرده است، در صورتی که هیچ توجیه اقتصادی برای بریدن درختان جنگل‌های هیرکانی وجود ندارد چون ارزش تاریخی و اکولوژیکی زیادی دارند و در تولید محصولات جانبی و اسانس‌ها نقش بالایی دارند. آموزش و توانمندسازی جوامع محلی می‌تواند مانع از بین رفتن جنگل‌ها شود.

از برنامه مدیریت اکوسیستم جنگلی ایران خبری نیست/منابع ملی و منافع ملی

آقاخانی همچنین بهره‌برداری نادرست از محصولات جانبی جنگل، معدن کاوی، زمین خواری، ویلاسازی، تخریب عرصه ها توسط جوامع روستائی، برش تک پایه‌های موجود برای زغال‌گیری و تولید چوب و افزایش عرصه‌های مرتعی برای چرای دام را از دیگر اقداماتی بیان کرد که در کنار قاچاق چوب به جنگل‌ها آسیب وارد می‌کند و افزود: مهمترین عامل تخریب اکوسیستم‌های جنگلی ایران در پنج ناحیه رویشی کشور نداشتن برنامه مدیریت برای حفظ و نگهداری از آنهاست. این برنامه مدیریتی شامل تامین اعتبار، استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی اکوسیستم‌های طبیعی، آموزش و توانمندسازی مردم ساکن در حاشیه این پنج ناحیه رویشی و توجه به اکوتوریسم دوستدار طبیعت است. باید به مردم یاد داد که عرصه جنگلی را حفظ کنند تا معیشت بهتری در انتظار آنان باشد.

این مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که فرهنگ‌سازی برای حفاظت از جنگل‌ها چگونه و به دست چه نهادهایی باید صورت گیرد و چرا این مسئله در بین مردم یک دغدغه اساسی نیست، اظهار کرد: متاسفانه کار کردن با مردم در حوزه آموزش و توانمندسازی به درستی صورت نمی‌گیرد. دولت توان نگهداری از منابع طبیعی و ملی را ندارد و این مردم هستند که باید در محافظت از عرصه‌های منابع طبیعی و محیط زیستی مشارکت کنند. حس تعلق مردم نسبت به اکوسیستم باید تقویت شود. زمانی می‌توان به منابع طبیعی، منابع ملی گفت که منافع ملی را در برداشته باشد و این نگاه در جامعه ایجاد شود که با حفظ این عرصه‌ها می‌توان منفعت ملی برد.

تجربه موفق هند و ترکیه/کار درست را هم به درستی انجام نمی‌دهیم

وی با تاکید بر اینکه باید از تجربه موفق کشورهایی نظیر هند و ترکیه الگوبرداری کرد، گفت: این دو کشور جوامع بومی و محلی را درگیر کار حفاظت از عرصه‌های طبیعی کرده و آنها از طریق تشکیل تشکل‌های محلی توانمند کردند. به گونه‌ای که یادگرفتند چگونه از توریسم، محصولات جانبی جنگل نظیر انواع شیره‌های گیاهی، گونه‌های دارویی تولید شده در حواشی جنگل یک چرخه اقتصادی ایجاد کنند و با بازاریابی و تبلیغات، جوامع محلی را بهره‌بردار کرده‌اند و بجای بریدن درختان جنگل تلاش کنند تا توریسم جذب کنند و با درآمد اقتصادی آن امرار معاش کنند تا با چوب بری و قاچاق چوب که آسیب زیادی را وارد می‌کند.

آقاخانی تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما حتی کار درست را به درستی انجام نمی‌دهیم در حالی که با تشکل‌سازی و مردم را کنار یکدیگر قراردادن می‌توان هم مانع از آسیب رسیدن به جنگل شد و هم درآمدزایی ایجاد کرد. سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها نیز باید در این مسیر حرکت کنند و حفاظت از جنگل‌ها را در قالب تشکل‌های خرد محلی با اعطای تسهیلات با سود پائین و توانمندسازی صحیح و تشکیل صندوق های خرد محلی با شناسایی عرصه‌های طبیعی و احصای ظرفیت‌های اقتصادی عملیاتی کنند و اجازه دهند جوامع محلی بجای تخریب جنگل از منافع آن استفاده کنند.

وی گفت: جنگل‌های استان مرکزی در دو ناحیه کوهستانی و بیابانی قرار دارند که بیشتر تیپ کوهستانی هستند و آخرین مطالعات انجام شده در خصوص وسعت جنگل‌های این استان بیانگر وجود افزون بر ۱۸ هزار هکتار اکوسیستم جنگلی است.

وی در خصوص زنجیره‌ اکوسیستمی جنگل‌های ایرانی و تورانی گفت: این نوع جنگل‌ها حجم زیادی از گونه‌های گیاهی و جانوری را به یکدیگر وابسته کرده و بین آنها ارتباط وجود دارد. مثلا بذرهایی که گونه بنه و بادامی که تیپ غالب جنگل‌های ایرانی و تورانی در منطقه استان مرکزی هستند تولید می‌کنند حجم زیادی از جوندگان اطراف خود را وابسته کرده و یک اکوسیستم زنجیره‌ای ایجاد کرده است.

آقاخانی با اشاره به اینکه استان مرکزی به عنوان یک استان دارای پوشش جنگلی شناخته نمی‌شود، اظهار کرد: این استان بیشتر به عنوان یک استان بیابانی شناخته می‌شود، اما با این وجود تیپ ارزشمندی از گونه‌ها در نقاط مختلفی نظیر شهرستان‌های ساوه، تفرش و … وجود دارد و در یکی از رویشگاه‌های ناحیه ایرانی و تورانی گونه هایی نظیر گونه بادامچه، بنه، انجیر وحشی و … مشاهده می‌شود که ارزش اکولوژیکی و ژنتیکی آنها بسیار زیاد است چرا که این گونه‌ها با شرایط سخت محیطی سازگارند.

اشتباه سازمان پارک ها

وی بیان کرد: یکی از ایراداتی که به سازمان پارک‌ها وارد است این است که گونه‌های ناسازگار با شرایط اقلیمی استان و گونه‌هایی که سازگار اقلیم مناطق دیگر کشور هستند را وارد فضای سبز شهری کردند که به دلیل عدم سازگاری از بین می‌روند و علاوه بر تحمیل هزینه‌های زیاد نمی‌توان سرانه پوششی فضای سبز را افزایش داد در حالیکه در این استان گونه‌هایی وجود دارند که با طبیعت و شرایط اقلیمی سازگار شدند و حتی بعضا نیاز به آبیاری و نگهداری آنچنانی ندارند و می‌توان با یک کار مطالعاتی دقیق از گونه‌های سازگار با هزینه کم نگهداری و مراقبت استفاده کرد تا در سخت‌ترین شرایط محیطی رشد کرده و منجر به توسعه فضای سبز شود.

بی مهری به اکوسیستم های جنگلی استان مرکزی

او تصریح کرد: کمترین توجه به عرصه‌های جنگلی استان مرکزی در جنوب شهرستان ساوه اتفاق افتاده است و حجم زیادی از گونه‌های طبیعی و عرصه‌های اکوسیستمی در مرز بین ساوه و تفرش مغفول واقع شده و نه مطالعه درستی در این عرصه‌ها صورت گرفته و نه برنامه دقیق حفاظتی برای آن تدوین شده است.

رئیس شبکه زیست محیطی استان مرکزی با تاکید بر اینکه در حال حاضر اکوسیستم‌های جنگلی استان مرکزی توسط نهادهای متولی مورد بی توجهی قرار گرفته است، افزود: متاسفانه به دلیل بی تدبیری با صرف میلیاردها تومان هزینه، گونه های ناسازگار با اقلیم استان در نقاط مختلف کاشته می‌شود که به دلیل عدم سازگاری پس از مدتی خشک شده و از بین می‌روند در حالیکه با یک دهم این میزان هزینه می‌توان گونه‌های سازگار با طبیعت و اکوسیستم استان کاشت که نتیجه آن توسعه فضای سبز است. نباید در حق عرصه‌های طبیعی و جنگلی استان با بی‌تدبیری و بی برنامگی ظلم کرد.

وی تصریح کرد: متاسفانه طرح جامعی برای جنگل‌های استان مرکزی وجود ندارد و تاکنون این طرح تهیه نشده است. در واقع به دلیل درگیری با موضوعاتی نظیر آلودگی هوا، صنایع و … داشته‌های ارزشمند استان را فراموش کرده ایم و این یک ظلم بزرگ در حق عرصه‌های طبیعی استان است.

پایان خبر / تاریخ ما