یک اقلیم شناس: بقای مرکز تمدن ایرانی تهدید می شود

ده سال گذشته گرم‌ترین دوران تاریخ ثبت شده بشر بود و معضل گرمایش جهانی به حدی شدت یافته که ۲۰۰ کشور جهان را به چاره جویی برای مبارزه با این مشکل وا داشته است. دلیل گرمایش بی سابقه زمین انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی است.

محققان زیست محیطی درباره تاثیر مخرب عملکرد بشر بر تغییرات اقلیمی هشدار داده و بحرانی بودن وضعیت را بیان واقعیت تلخ وضعیت کره زمین توصیف کرده اند. محققان این حوزه در خصوص اثرات مخرب انتشار گازهای گلخانه‌ای بر افزایش دمای کره زمین هشدار داده و تاکید دارند که انسان‌ها عامل تغییرات اقلیمی هستند.

دانشمندان می‌گویند اگر می خواهیم از بدترشدن عواقب تغییرات آب و هوایی جلوگیری کنیم، افزایش دما باید کند شود. آنها می گویند گرمایش زمین باید تا سال ۲۱۰۰ تا ۱.۵ درجه سانتیگراد حفظ شود. با این حال، اگر اقدامات بیشتری انجام نشود، سیاره همچنان تا پایان این قرن بیش از ۲ درجه سانتیگراد گرم می‌شود و این یعنی تهدیدی بزرگ برای زمین.

گزارشی در سال ۲۰۲۱ توسط گروه Climate Action Tracker نشان داد که جهان تا پایان قرن به سمت ۲.۴ درجه سانتیگراد گرمایش می رود.

به عقیده اندیشمندان این حوزه، اگر اقدام جدی برای توقف گرمایش جهانی انجام نشود و در آینده دمای زمین از ۴ درجه سانتی‌گراد هم فراتر رود منجر به موج‌های گرمای ویرانگر، از دست دادن خانه‌های میلیون‌ها نفر به دلیل بالا آمدن سطح دریاها و از دست دادن غیرقابل برگشت گونه‌های گیاهی و جانوری می‌شود.

با گرم شدن زمین، برخی از مناطق ممکن است غیرقابل سکونت شوند، زیرا زمین‌های کشاورزی به بیابان تبدیل می شوند. در مناطقی دیگر، برعکس اتفاق می افتد و با بارش شدید باران باعث سیل‌های ویرانگر می شود. مردم کشورهای فقیرتر بیشترین آسیب را خواهند دید زیرا پول لازم برای سازگاری با تغییرات آب و هوایی را ندارند.

گرمایش جهانی از سال های ۱۸۵۰ میلادی تاکنون جهان با شیب ملایمی آغاز شده و زمین حدود ۱.۲ درجه سانتی گراد گرمتر از قرن نوزدهم است و میزان CO۲ موجود در جو ۵۰ درصد افزایش یافته است. بر اساس مطالعه جدید ناسا، ادامه تغییرات آب و هوایی تا سال ۲۰۳۰ بر تولید ذرت و گندم تأثیر می گذارد.

تبعات تغییرات اقلیمی به چه صورت نمایان می شود؟

سید ابوالفضل مسعودیان – مدیر گروه جغرافیای طبیعی دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان در گفت و گو با خبرگزاری تاریخ ما تغییرات اقلیمی، را اینگونه توصیف کرد:  تغییر اقلیم را می توان از دو منظر طبیعی و انسانی تعریف کرد؛ از منظر طبیعی تغییر اقلیم به این معنا است که هواهایی در یک محل دیده می شوند که قبلاً دیده نمی شدند و یا هواهایی که قبلا دیده می شدند دیگر دیده نمی شوند و یا هر دو. برای مثال اگر در گذشته تعداد روزهای یخبندان در اصفهان بیشتر بوده، در سال های اخیر از تعداد روزهای یخبندان کاسته شده است و یا در گذشته روزهای برفی در اصفهان بیش تر و بوده و در سال های اخیر کم تر شده می توان چنین پدیده هایی را تغییر اقلیم نامید.

وی افزود: در این صورت نشانه تغییر اقلیم این است که پدیده هایی در محل دیده می شوند که قبلا یا دیده نمی شدند و یا کم تر دیده می شدند؛ یا پدیدهایی که قبلاً دیده می شدند یا دیگر دیده نمی شوند و یا کم تر دیده می شوند. 

این دکتری جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی) با بیان اینکه از منظر انسانی تغییر اقلیم یعنی هر نوع تغییر در پدیده های آب و هوایی که مردم را ناچار به تغییر روش زندگی خود کند، تصریح کرد: درست همان طور که در ماه های اخیر همه گیری کرونا مردم را ناچار کرد روش زندگی خود را تغییر دهند. همان طور که با تغییر فصل مردم ناچار می شوند، خوراک و پوشاک خود را با شرایط آب و هوایی فصل تنظیم کنند تغییر اقلیم نیز آنها را ناچار می کند شیوه زندگی خود را عوض کنند. مثلاً با گرم شدن هوا و کم شدن ریزش برف و افزایش باران های سیل آسا و کمبود آب نمی توان به همان روشی کشت و کار کرد که در هواهای سرد و برفی قدیم امکان پذیر بود.

مسعودیان اضافه کرد: گرچه اقلیم به طور طبیعی همواره دستخوش دگرگونی و تغییر است، اما مردم هم در این تغییرات نقش دارند. تغییراتی که مردم در محیط ایجاد می کنند بر آب و هوا اثر می گذارد. مثلاً مصرف سوخت در خودروها و خانه ها هوای شهرها را تغییر می دهد و مردم تاوان این تغییرات را می پردازند. 

وی در پاسخ به این پرسش که تبعات تغییرات اقلیمی به چه صورت نمایان می شود؟ گفت: فرض کنید در شهری زندگی می کنید که هر روز مقدار زیادی مواد سمی در هوای آن رها می شود، شهروندان با تنفس این مواد سمی آرام آرام بیمار می شوند و گذشته از تحمل درد و رنج هزینه های سنگینی برای درمان می پردازند و سرانجام از این بیماری ها می میرند. باز فرض کنید در جایی بسیار دور از شهر شما مردمانی بوته زارها را شخم می زنند تا در آن کشت و کار کنند تا این که بارش های سیل آسا بر زمین می بارد و سیلاب در آبکندها به جریان می افتد تا به شهر شما می رسد و خانمان شما را با خود می برد و زباله هایی که در گردش های بیرون از شهر در طبیعت رها کرده بودید را بر سر شما هوار می کند. موضوع این است که طبیعت ممکن است حق شما را بلافاصله کف دستتان نگذارد، اما مطمئن باشید بالاخره با شما تسویه حساب خواهد کرد و نتیجه بدرفتاری هایتان را به شما خواهد چشاند.  

بزرگ ترین خطر تغییر اقلیم چیست؟

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان معتقد است که تغییر اقلیم خواه طبیعی باشد و خواه نتیجه دستکاری های مردم در طبیعت می تواند تندرستی مردم را به مخاطره بیندازد و اضافه کرد: تغییر اقلیم نیاز به آب و انرژی را بیشتر کند و هزینه زندگی را افزایش می دهد، برخی از گیاهان یا جانوران را از روی زمین ناپدید می کند، خطر سیل و خشکسالی را زیادتر می کند، آفات گیاهی و جانوری را فراوان تر می کند و برخی از مشاغل را از بین ببرد. با این حال بزرگ ترین خطر تغییر اقلیم آن است که چون به آرامی رخ می دهد توجه مردم را جلب نمی کند و به همین دلیل مقابله با آن را جدی نمی گیرند.  

مسعودیان با بیان اینکه تغییر اقلیم جلوه های زیادی دارد، اما گرمایش جهانی یعنی افزایش مداوم دمای هوا مهمترین جلوه آن است، خاطرنشان کرد: دمای زمین طی دهه های اخیر دائماً رو به افزایش بوده و در ایران شدت گرمایش سریعتر هم بوده است. گرمایش جهانی موجب ذوب یخ های قطبی و در نتیجه بالا آمدن سطح آب اقیانوس ها می شود. به همین خاطر مناطق بسیار پرجمعیتی که در سواحل وجود دارند در معرض خطر هستند. از این گذشته در کشور ما ایران که مراکز تمدنی چند هزار ساله مانند اصفهان و جیرفت و یزد و کرمان وابسته به پوشش برفی کوهستان های زاگرس و کوه های مرکزی هستند بر اثر گرمایش جهانی نابود خواهند شد. طی سده های متمادی دمای این کوهستان ها امکان دریافت و نگهداشت برف را فراهم می کرد و این پوشش برفی چشمه ها و قنات ها و رودهایی را تغذیه می کردند که مراکز تمدنی ایران، آبادی خود را مدیون آنها بودند. با گرم شدن هوا نه تنها این امکان از بین می رود، بلکه امکان رخداد سیل افزایش می یابد. پس نه تنها گرمایش جهانی به دلیل ذوب یخ های قطبی و بالا آمدن سطح آب اقیانوس ها و دریاها بقای جزایر و سکونتگاه های ساحلی را تهدید می کند بلکه بقای مرکز تمدن ایرانی را نیز تهدید می کند.

وی با بیان اینکه شدت گرمایش جهانی در ایران و خاورمیانه سریع‌تر از میانگین جهانی است، اظهار کرد: از طرف دیگر چون جمعیتی که در این منطقه از جهان زندگی می کنند، از امکانات تمدن جدید و فناوری های پیشرفته و دانش نوین بی بهره اند و به دلیل اینکه درگیر منازعات ویران کننده و بی ثباتی سیاسی و اقتصادی هستند، آسیبی که از گرمایش خواهند دید بسیار فراتر و سنگین از دیگر مناطقی است که توان اقتصادی، ثبات سیاسی و توان فنی بالاتری دارند. 

به گفته این استاد جغرافیا اگر اصفهان بخواهد حیات چندهزار ساله خود را ادامه دهد و از صفحه روزگار ناپدید نشود باید همه چیز خود را برای زندگی در آب و هوایی گرمتر بازسازی کند. مردمی دیگر بایدشهر را چنان بازسازی کنند که مصرف آب و انرژی و هزینه تولید کشاورزی و صنعتی را بهینه کنند و به شدت کاهش دهند. 

مسعودیان در پاسخ به این پرسش که تغییرات اقلیمی چه تاثیری بر زندگی انسان دارد و کدام مشاغل بیشتر دستخوش آسیب در اثر تغییرات اقلیمی هستند؟ گفت: پوست بدن نخستین دژ محافظتی مردم در برابر خطرات محیط است. لباس دژ دوم و خانه دژ سوم است. شهر برای شهرنشینان دژ چهارم و آب و هوا دژ پنجم است. بنابراین همه مستقیم یا غیر مستقیم از تغییرات اقلیمی تأثیر می پذیرند. در عین حال هر فعالیتی که به آب و انرژی وابسته تر باشد آسیب پذیرتر خواهد بود. 

به گفته وی میلیون ها نفر در جهان به آب و برق دسترسی ندارند و میلیون ها نفر امنیت غذایی ندارند و میلیون ها نفر سرپناه مناسب ندارند. توده های عظیم فقرای جهان بیش ترین آسیب را از تغییرات آب و هوایی خواهند دید و گرمایش جهانی به مهاجرت های دسته جمعی، منازعات و درگیری ها، مشکلات امنیتی، گسترش حاشیه نشینی و فقر منجر خواهد شد. کسانی از گرمایش جهانی سر سالم به در خواهند برد که خود را با این واقعیت سازگار کنند و از تخریب محیط و فشار بر منابع آب و انرژی دست بردارند.

پایان خبر / تاریخ ما