فرسودگی تحصیلی چه اثری بر سلامت روان دانشجویان دارد؟

بر اساس این پژوهش، پژوهشگران مطالعه فرسودگی را تقریباً به هر شغلی، حتی نمونه‌های غیر شاغل مانند دانش آموزان بسط داده‌اند. امروزه مفهوم فرسودگی فراتر از حوزه شغلی به عنوان سازهای روانشناختی در موقعیت‌های پیشرفت تحصیلی در کانون توجه گروه کثیری از محققان قرارگرفته و با عنوان فرسودگی تحصیلی شناخته می‌شود لذا متغیر فرسودگی به موقعیت و بافت‌های آموزشی گسترش پیدا کرده که به آن فرسودگی تحصیلی می‌گویند. محققان در پژوهشی با عنوان «رابطه سلامت روان با فرسودگی تحصیلی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان»، آورده‌اند در واقع فرسودگی تحصیلی، فشار مرتبط با امور تحصیلی و به طور خاص خستگی ناشی از تکالیف و کار مضاعف مدرسه تعریف می‌شود.

این پژوهش توسط عمادالدین عزت پور دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی، واقف دلخوش، دانشجوی کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ، سیف‌الله رحمانی .دکتری روانشناسی تربیتی، استادیار دانشگاه فرهنگیان کردستان و سیما عزت پور کارشناس علوم تجربی انجام شده است که نشان می‌دهد فرسودگی تحصیلی در میان دانشجویان، اشاره به احساس خستگی به خاطر تقاضاها و الزامات تحصیلی، داشتن یک حس بدبینانه و بدون علاقه به تکالیف درسی فرد و احساس شایسته نبودن به عنوان یک دانشجو، کارآمدی پایین دارد.

دانشجویان در فرآیندی به دلیل استرس دوره تحصیلی، بار ناشی از دوره تحصیلی یا دیگر مؤلفه‌های روانشناختی که موجب حالت خستگی هیجانی، توجه نکردن به هویت فردی زوال شخصیت و احساس پیشرفت شخصی کم است را نشان می‌دهند. با نظر به تعاریف فوق در می‌یابیم که فرسودگی تحصیلی با سه مؤلفه: خستگی تحصیلی، بی‌علاقگی تحصیلی و کارآمدی پایین تحصیلی همراه است.

سازمان بهداشت جهانی WHO سلامت روانی را عبارت از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر یا اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب در نظر می‌آورد. یافته‌های پژوهشی درباره فرسودگی تحصیلی نشان می‌دهد که این مسئله با مشکلات روانشناختی و رفتاری مهم مانند افسردگی، غیبت گرایی و افت تحصیلی رابطه دارد.

این پژوهش نشان می‌دهد، استرس زیاد در دانشجویان فارغ التحصیل نشده، نه تنها با تمام ابعاد فرسودگی بلکه با ابعاد اشتغال نیز رابطه چشمگیر دارد. نتایج پژوهش دیگری نیز نشان داد که جهت‌گیری هدف از طریق درگیری تحصیلی و خودکارآمدی دارای اثر غیرمستقیم بر فرسودگی تحصیلی است و بین خودکارآمدی و فرسودگی تحصیلی رابطه منفی وجود دارد. از طرف دیگر در تحلیل مجدد، استرس، پیشگوی تمام ابعاد فرسودگی و اشتغال باقی مانده بود. با توجه به نتایج پژوهش‌های پیشین که نشان داده‌اند دانشجویان، دارای سطح متوسط رو به بالای فرسودگی هستند پرداختن به این مسئله ضروری است. همچنین دانشجویان دچار فرسودگی از کلاس‌های روزمره دچار ملالت می‌شوند و فرسودگی دانشجویان می‌تواند منجر به غیبت بیشتر، انگیزه کمتر برای انجام کارهای مورد نیاز دوره و درصد بالاتر ترک تحصیل از دانشگاه و مانند آن شوند.

فرسودگی تحصیلی در دانشجویان، بنا به دلایل مختلف، یکی از عرصه‌های مهم تحقیقاتی دانشگاه است؛ اول اینکه فرسودگی تحصیلی می‌تواند کلید مهم درک رفتارهای مختلف دانشجویان، مانند عملکرد تحصیلی در دوران تحصیل باشد. فرسودگی تحصیلی، تعهد دانشجویان را به دانشگاه و میزان مشارکت آن‌ها را در امور علمی بعد از فراغت از تحصیل تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند شوق و اشتیاق دانشجویان را به ادامه تحصیل، تحت تأثیر قرار دهد.

پژوهشگران طی مطالعه‌ای با عنوان خودکارآمدی و فرسودگی به این نتیجه رسیدند که باورهای خودکارآمدی با فردیت‌زدایی و خستگی هیجانی به طور منفی و با موقعیت شخصی تقلیل یافته به طور مثبت در ارتباط است. بررسی‌های آنان نیز نشان داد کسانی که در خودکارآمدی نمره بالاتری گرفتند به نشان‌های فرسودگی کمتری دچار شدند. در همین راستا این پژوهش قصد دارد ضمن بررسی موضوع، به این سؤال‌ پاسخ دهد که آیا سلامت روان با فرسودگی تحصیلی رابطه دارد؟ آیا می‌توان فرسودگی تحصیلی دانشجویان را از روی سلامت روان آن‌ها پیش‌بینی کرد؟

علائم روان شناختی از خستگی، زوال شخصیت و کاهش موفقیت فردی در برخی توانایی‌ها در بین افرادی اتفاق میفتد که با افراد دیگر کار می‌کنند. فرسودگی در نمونه دانشجویی به معنی احساس خستگی به دلیل ضرورت مطالعه، داشتن نگرش منفی و سرد به مطالعه فردی و احساس ناکارآمدی به عنوان دانشجو است.

یافته‌های تحقیق تجربی روی فرسودگی تحصیلی تاکنون نشان می‌دهد که فرسودگی تحصیلی با مشکلات روانشناختی و رفتاری مهمی مانند افسردگی، غیبت گرایی بیش از حد، کاهش انگیزش جهت انجام تقاضاهای محیط کار، افزایش درصد افت تحصیلی در دانشگاه و مانند آن است.

نتایج تحلیل داده‌های به دست آمده نشان می‌دهد که بین سلامت روان و فرسودگی تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد به بیان دیگر دانشجویانی که سلامت روان کمتری دارند، از فرسودگی تحصیلی بیشتری رنج می‌برند. در بررسی و تجزیه و تحلیل رابطه فرسودگی تحصیلی با سلامت روان مشخص شد که یک رابطه خطی بین فرسودگی تحصیلی و سلامت روان وجود دارد.

عوامل متعددی مانند نقص حمایت اجتماعی، استرس بیش از اندازه و ویژگی‌های شخصیتی افراد می‌توانند باعث فرسودگی تحصیلی شوند. طبق یافته‌های این پژوهش، دانشجویانی که استرس بیش از اندازه و به طبع آن، فرسودگی تحصیلی را تجربه می‌کنند ممکن است علائم هشدار دهنده جسمانی، عاطفی و ذهنی را از خود نشان دهند. فرسودگی می‌تواند ناشی از عدم سازگاری فرد با استرس مزمن باشد و چنانچه فرد بتواند در مقابل استرس مقاومت کند نه تنها از آسیب‌های ناشی از استرس در امان می‌ماند، بلکه استرس، عامل انگیزشی در فرد محسوب می‌شود.

یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر آن است که شادی در بهبود و افزایش سلامت جسمانی و روانی نقش مؤثری دارد و باعث احساس امنیت و رضایت در زندگی و روحیه مشارکت بالاتر می‌شود. از یافته‌های دیگر پژوهش حاضر این بود که سلامت روان پیش‌بینی کننده فرسودگی تحصیلی است. این نتیجه با یافته‌های پژوهش دیگری تحت عنوان بررسی رابطه بین هوش معنوی و سلامت روانی – جسمانی با فرسودگی تحصیلی در دانشجویان همسو بود. نتایج این پژوهش نشان داد که روابط مثبت معناداری بین سلامت روانی – جسمانی با فرسودگی تحصیلی وجود دارد، همچنین یافته‌های جانبی نشان داد که بین معدل دانشجویان و فرسودگی تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. استرس هنگامی اتفاق میفتد که تقاضاهای درسی از منابع فراگیران فراتر رود. اگر استرس فراگیران ادامه یابد آن‌ها تمایل خواهند داشت که فشار را به صورت خستگی هیجانی تجربه کنند. در حقیقت افزایش خستگی هیجانی، مواجهه تدافعی را به صورت بی‌علاقگی، افزایش خواهد داد.

با توجه به یافته‌های فوق در صورتی که متولیان آموزش‌وپرورش، دانشگاه‌ها و همچنین پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت به بررسی دقیق برای شناسایی زمینه‌ها، پیشایندهای مؤثر و درمان فرسودگی تحصیلی نپردازند، فرایند آموزش و یادگیری غیر اثربخش و ناکارآمد خواهد بود و نظام آموزش‌وپرورش و دانشگاه با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.

این پژوهش در فصلنامه روانشناسی و روانپزشکی شناخت منتشر شده است.

پایان خبر / تاریخ ما