فناوری‌های نوین ارتباطی، تهدید یا فرصت؟
فرهاد یوسفی اردبیلی در گفت‌وگو با خبرگزاری تاریخ ما اظهار کرد: تکنولوژی‌ها مهم‌ترین عامل در شکل‌دادن به سیمای آینده زندگی انسان محسوب می‌شوند و نقش مهمی را در هنجارها، باورها، رویدادها و احکام و روابط اجتماعی و رفتار انسان‌ها ایفا می‌کنند.
وی با بیان اینکه تکنولوژی‌ها نه‌تنها هنجارهای خود را تحمیل می‌کنند بلکه سعی دارند این هنجارها را تنها هنجار مشروع و معتبر که معیار سنجش دیگر قلمروها است، بشناسانند، افزود: توجه به مقوله «جامعه هماغوش خطر» دراین‌بین حائز اهمیت است .
یوسفی ادامه داد: خطرهای ناشی از پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک نو توجه برخی از صاحب‌نظران را به طرح مقوله‌هایی مانند جامعه هماغوش خطر سوق و معطوف ساخته است، به این معنا که خطرهایی که از ناحیه فناوری‌های نوین متوجه افراد و جوامع است به‌سادگی محسوس و ملموس نیستند و تنها عوارض گسترده آن پس از وقوع و معمولاً زمانی که کار از کار گذشته است، قابل‌رؤیت هستند.
این پژوهشگر حوزه رسانه تصریح کرد: قطعاً برای دستیابی به نظری واقع‌بینانه در خصوص تأثیرات فناوری‌ها باید شناخت از ویژگی‌های هر یک و امکانات بالفعل و بالقوه‌ای که در اختیار دارند حاصل شود و بررسی نحوه تأثیراتی که از ناحیه فرهنگ بر رشد فناوری‌های نو به وجود می‌آید و تحولاتی که فرهنگ به‌واسطه تأثیرات فناوری‌های نو پذیرای آن می‌شود.
به گفته یوسفی، در عین توجه به ضرورت‌های بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین – که هیچ قلمرویی از زندگی آدمی وجود ندارد که به نحوی از انحا با انواعی از تکنولوژی در ارتباط نباشد – و پذیرش ظرفیت‌ها و فرصت‌های تکنولوژی‌های نو، مسئله وجود الگوهای بدیع و متناسب برای بهره‌گیری از تکنولوژی امری ضروری است بنابراین ضرورت کنترل تکنولوژی مطرح می‌شود.
وی تشریح کرد: کنترل تکنولوژی، هم به معنای جلوگیری از نتایج ناخواسته و مخرب آن و هم به معنای بسط و ترویج فواید ناشی از آن با همکاری تمام ساختارها و نهادهای مرتبط نیاز است و جوامعی در کنترل تکنولوژی‌های نو از توفیق بیشتری برخوردار هستند که تراز آشنایی با علوم و فناوری‌های نو و نیز آشنایی با مباحث نظری و اخلاقی در حد بالایی قرار داشته باشد. این مدرس حوزه رسانه و ارتباطات افزود: هراندازه که جامعه از حیث آشنایی با تکنولوژی و تسلط بر کاربرد و تولید آن پیشرفته‌تر باشد، امکاناتی که در دو حوزه؛ شرایط پیش‌زمینه‌ای ضروری برای بقا و رشد تکنولوژی (یعنی زیرساخت‌ها، قوانین و مقررات، کاربران ماهر و…) و توانایی‌ها و مهارت‌های تکنولوژیک که در آن به چشم می‌خورد غنی‌تر و کارآمدتر است.
معرفت های تکنولوژیک
یوسفی با بیان اینکه وجود این دو عامل موجب ظهور انواع سیستم‌های تکنولوژیک در چنین جوامعی می‌شود، افزود: در کشورهایی که عموماً مصرف‌کننده تکنولوژی‌ها هستند اما از توان تکنولوژیک و دانش فنی و نظریه بالا بهره چندانی ندارند احیاناً بخش‌های مربوط به تکنولوژی‌های خاص و مصنوعات تکنولوژیک گسترده باشد اما بخش‌های دیگر همچون توانایی‌ها، مهارت‌ها، زیرساخت‌ها، قوانین و مقررات، کاربران ماهر و… چندان رشدیافته به شمار نمی‌آیند.
وی بیان کرد: در جوامعی که تکنولوژی از نظم و سامان خوب یا لااقل قابل‌قبولی برخوردار شده، امکان جهت‌گیری‌های سنجیده در برابر نتایج تکنولوژی‌ها افزایش می‌یابد و معرفت بنیادی و برخورداری از سامانه خوب تکنولوژیک اهمیت فوق‌العاده‌ای در کنترل تکنولوژی دارند و در جوامعی که این دو شرط برقرار است ظهور یا ایجاد معرفت‌های تکنولوژیک نو و طراحی فناوری‌های جدید متکی به این معرفت‌ها با سهولت به انجام می‌رسد.
مدرس و پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات با اشاره به اینکه جامعه نیز با نوعی بلوغ و آگاهی با این فناوری‌ها برخورد می‌کند و از طریق واکنش‌های مناسب در ظهور معرفت‌های جدید نقش سازنده نیز ایفا می‌کنند، تشریح کرد: در جوامع محروم از دو خصلت «سامان تکنولوژیک» و «توانایی علمی»، توانایی‌ها در حد مصرف صرف فرآورده‌های تازه ظهور می‌یابند و در این شرایط فرآورده‌های تکنولوژیک ارزش‌هایی را که سازندگان اولیه به آن‌ها بار کرده‌اند به مصرف‌کنندگان تحمیل خواهند کرد و آنان را وادار می‌کنند تا قامت خود را مطابق قبای تازه تنظیم کنند.
یوسفی با بیان اینکه همت متفکران و اندیشه‌ورزان برای تصویرکردن صحیح خطر برای جامعه و وظیفه فرهنگی برای توضیح دادن ابعاد خطر، با مسئله کنترل تکنولوژی ارتباطی عمیق و مستقیم دارد، اضافه کرد: از سوی دیگر مشارکت نزدیک و همدلانه همه آحاد جامعه در این مسئله امری ضروری است.
این مدرس ارتباطات با بیان اینکه قضیه کنترل تکنولوژی صرفاً به معنای جلوگیری از نتایج ناخواسته و مخرب آن نیست بلکه معنای بسط و ترویج فواید ناشی از آن را هم شامل می‌شود، اظهار کرد: بازار، دانشمندان، سیاست‌مداران و نهادهای مدنی و حیطه عمومی همه‌وهمه برای دستیابی به هدف موردنظر باید همکاری و تعامل داشته باشند.
به گفته یوسفی، هویت‌های دیجیتالی و محو شدن جنبه‌های شخصی و فردی افراد در پس اطلاعات دیجیتالی، ثابت نبودن هویت‌ها و مجازی شدن تعهدات و بدل شدن افراد به نظاره‌گران بی‌نام‌ونشان ضرورت توجه به سپهر موازین ارزشی و اخلاقی را بیش‌ازپیش نمایان می‌سازد.
تبعات تربیتی فناوری های نوین
وی با بیان اینکه دانش، معرفت و مهارت، همگی شروط لازم برای کنترل تکنولوژی است، تشریح کرد: تکنولوژی تنها در صورتی در ترازهای گوناگون محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی به نحو کافی قابل‌کنترل خواهد بود که در مواجهه با آن، سپهر موازین ارزشی و اخلاقی نیز در نظر گرفته شود و مجهز ساختن افراد به توانایی‌های ذهنی و معرفتی و معنوی و اخلاقی کارآمد همچون دارویی معجزه‌آسا می‌تواند در برابر خطرهای ویرانگر به‌عنوان محافظ عمل کند.
پژوهشگر حوزه ارتباطات با اشاره به اینکه شتاب تولید علم و سرعت وقوع تحول‌های پی‌درپی و ظهور و بروز بی‌امان فناوری‌های پیشرفته ارتباطی با توانایی بی‌سابقه و قدرتمند، از مشخصه‌های عصر حاضر تلقی می‌شود، تصریح کرد: این در حالی است که صاحبان فناوری‌های پیشرفته، در تعبیر دهکده کوچک از جهان توسط مک لوهان، بالا دهی و کشورهای فاقد فناوری‌های فوق، پایین دهی این دهکده محسوب می‌شوند. به باور یوسفی، پایین دهی‌ها در پدیدآمدن فناوری‌های پیشرفته سهیم نیستند اما این سهیم نبودن حکایت از آن دارد که در چنین جوامعی فرهنگ‌سازی متناسب گام‌به‌گام و تدریجی برای ورود فناوری‌های نوین به جریان زندگی مردم نیز صورت نگرفته است.
یوسفی با بیان اینکه در این جوامع و در چنین شرایطی که فاقد بستر مناسب فرهنگی متناسب است، کودکان و نوجوانان به سبب مقتضیات سنی و شرایط روحی و طبع نوجو و نوگرا، با شیفتگی هرچه‌تمام‌تر متوجه فناوری‌های ارتباطی و تکنولوژی‌های نوین می‌شوند و از آن‌ها استقبال می‌کنند که در حالتی انفعالی رخ می‌دهد، گفت: به عبارتی در کنار سرعت روزافزون تحول‌های عصر حاضر، تأخر فرهنگی کشورهای مصرف‌کننده تکنولوژی‌ها که فناوری‌های ارتباطی را به جامعه خویش عرضه کرده‌اند – هرچند با تمهیداتی نسبی – نسبت به جوامع صاحب فناوری‌ها با این حرکت بدون شناخت، باعث بروز مشکلات عدیده‌ای در حوزه مسائل تربیتی شده است.
پایان خبر / تاریخ ما