خانه‌ی خدا در محلات تاریخی متولی ندارد؟
بسته شدن در برخی از مساجد به روی مردم در گوشه و کنار شهرها دلایلی متعددی می‌تواند داشته باشد که البته بافت جهانی و تاریخی یزد نیز از این مقوله مستثنی نیست.
در روزگاران قدیم، مساجد زیادی اعم از کوچک و بزرگ به دنبال سکونت جمعیت زیاد متدین این دیار در بافت تاریخی شهر ایجاد شده که نه تنها میزبان نمازگزاران بوده بلکه همواره مامن مسافران و افراد غیربومی نیز بوده است و نمونه‌ی بارز آن مسجد حظیره است که در ابتدا گرمخانه‌ی افراد بی‌سرپناه بوده و بعدها به پایگاه انقلاب در شهر یزد تبدیل شده است.
با این اوصاف، متاسفانه امروز برخی از این مساجد واقع در بافت تاریخی بلااستفاده و در آنها به روی نمازگزاران و گردشگران بسته است، شاید خالی بودن این مساجد تاریخی و مهیا نشدن انها برای حضور افراد از جمله گردشگران دلیلی بر این موضوع باشد که اغلب گردشگران این شهر برای دقایقی استراحت باید صرفاً به فضای کافی شاپ‌ها و بومگردی‌ها و هتل‌ها روی بیاورند.
سال‌هاست که چراغ بسیاری از مساجد تاریخی کوچک و بزرگ این عرصه ی جهانی بسته است و تنها برخی از آنها در ایامی مانند ماه رمضان و برخی ایام خاص دیگر صرفاً به صورت موقت برای برپایی نماز یا برگزاری مراسم‌های مذهبی و روضه باز میشوند و در دیگر ایام سال خاک می‌خورند.
شکایت مساجد تعطیل در قیامت
آیت الله «سیدمحمدکاظم مدرسی» نائب رییس شورای حوزه‌های علمیه استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تاریخ ما ضمن بیان این که در روز قیامت سه چیز از انسان شکایت می‌کند، می‌گوید: قران، مسجد و عترت پیامبر(ص) همان سه چیزی هستند که در قیامت از انسان‌ها شکایت خواهند کرد اما آنچه از قول مسجد شکایت می‌شود این است که «خدایا من شکوه‌ام از این جهت است که مرا تعطیل و حق مرا ضایع کردند.»
وی ضمن مطرح کردن آیه‌ای از سوره بقره با محتوای مد نظر، تصریح می‌کند: خداوند در سوره بقره نیز بیان کرده که «چه کسی ظالم‌تر از انسانی که نسبت به مساجد کوتاهی داشته و سعی در خراب کردن مساجد داشته باشد.»
مدرسی با بیان این که منظور از خراب کردن، صرفا تخریب فیزیکی نیست، می‌گوید: تخریب علاوه بر فیزیکی بودن، می‌تواند تخریبی معنوی باشد و تعطیلی مساجد هم به هر دو صورت معنوی و فیزیکی است که یکی از مصادیق تعطیلی مساجد، بستن در مساجد با توجه به امکان باز گذاشتن آنها جهت عبادت و بندگی الهی است.
وی یکی از تکالیف الهی را نیز همین مقوله، همراه با آماده بودن خادمین مساجد جهت عبادت و بندگی و بازگشایی در مساجد می‌داند.
متولی مساجد کیست؟
سوال اینجاست که خاموشی چراغ مساجد با وجود اهمیت جایگاهشان از کوتاهی دستگاه و ارگان خاصی است یا نه؟ ولی جالب است که بدانیم مساجد سر پرسودایی دارند، دستگاه‌های متعددی در اداره مساجد خود را متولی می‌دانند اما پای بازگشایی مساجد که به میان می‌آید، مشخص نیست که کلید خانه خدا در دستان کیست؟
البته، این گلایه را رییس سازمان تبلیغات هم سال گذشته مطرح کرده است، حجت الاسلام «محمد قمی» خردادماه پاسال در صحن علنی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از عملکرد دستگاه‌های مختلف در حوزه فرهنگ، گفته بود؛ «همین اندک بودجه دستگاه‌های فرهنگی با شلختگی و تشتت دستگاه‌های فرهنگی و روشن نبودن شرح وظایف با بارهای بزرگ بر زمین مانده، مواجه است. مسجد که سنگر است و قرار است گره‌ها را باز کند، به یک عبارت ۱۱ دستگاه و به یک عبارت ۲۱ دستگاه متولی دارد. بفرمائید وضعیت بالای ۸۰ هزار مسجد در کشور چگونه است؟ شما نمایندگان مردم هستید و از احوال شهرها خبر دارید.»
مسئله اینجاست که اگر متولی مسجد سازمان تبلیغات است، صاحب نظران دیگر در این باره ادعا دارند یا قانونی در این مورد وجود دارد؟
حجت الاسلام «محمد غلامی» رئیس پیشین دبیرخانه ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور در سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در مردادماه ۱۳۹۱ در این خصوص گفته بود؛ «بالغ بر ۲۰ نهاد و سازمان مدعی هستند در مسجد مسئولیت دارند و خودشان را در این حوزه متولی می دانند در حالی که قانون هیچ نهاد و سازمانی را متولی امور مساجد معرفی نکرده است. امور مساجد را متولی، ملجأ یا مرکز خاصی پی‌گیری نمی‌کند به جز در تهران که مرکز رسیدگی به امور مساجد، متولی شناخته می‌شود.»
جالب است بدانیم که از هزینه‌های مالیات گرفته تا بودجه‌های عمرانی بسیاری از دستگاه‌های متولی در خصوص مساجد، در قانون گنجانده شده است اما مسئله اینجاست که اکنون برخی از مساجد تاریخی کوچک و بزرگ بسته هستند و سال‌هاست که بازگشایی نشدهاند.
قوانین متعددی برای حمایت از مساجد وجود دارند که آیین‌نامه‌های ساماندهی، بهسازی و عمران مساجد کشور، قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی، قانون اوقاف و قوانین مربوط به سازمان‌های تبلیغات و در دل قوانین دیگر، صراحتاً به مسجد و اهمیت آن پرداخته شده است لذا قانون کاملا وظایف دستگاه‌ها را مشخص کرده است که برخی از عمده این قوانین را یادآور میشویم.
ماده ۴ قانون ساماندهی، بهسازی و عمران مساجد کشور در خصوص مساجد وضع کرده است که «کلیه دستگاه‌های ارایه دهنده خدمات شهری موظفند، مجوز احداث و راه‌اندازی آن قسمت از واحدهای خدماتی متعلق به مساجد از قبیل(مرکز فرهنگی هنری، کتابخانه، خانه روحانی) را که درآمدهای آن به طور مستقیم صرف هزینه‌های جاری و عمرانی مسجد می‌شود، بدون اخذ وجه صادر نمایند. در مورد شهرداریها عدم دریافت هزینه‌های صدور مجوز به تشخیص شورای شهر خواهد بود.»
در ماده ۹ این قانون آمده است؛ «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است با استفاده از اعتبارات پیش‌بینی شده در بودجه سالانه خود، برای تکمیل و تعمیر و تجهیز مساجد کمک نماید.»
ماده ۱۰ این قانون نیز مشخص کرده است؛ «سازمان تبلیغات اسلامی (صندوق عمران مساجد) و وزارت مسکن و شهرسازی (سازمان زمین و مسکن) موظفند، ضوابط لازم‌الرعایه درمکانیابی، طراحی و به طورکلی الگوی ساخت، تعمیر و زیباسازی مساجد را تهیه و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری برسانند. کلیه‌دستگاه‌های مذکور دراین تصویبنامه و سایر دستگاه‌های صادر کننده مجوز ساخت مساجد، ملزم به رعایت مفاد آن می‌باشند.»
ماده ۱۱ این قانون مطرح کرده است که؛ «سازمان میراث فرهنگی کشور موظف است، نسبت به حفظ، احیا و مرمت مساجد قدیمی ثبت شده که جزو میراث فرهنگی کشور هستند، از محل اعتبارات پیش‌بینی شده در ردیف خاصی به این منظور، با اولویت ویژه اقدام نماید.»
در جای دیگری به قانون اوقاف می‌پردازیم چرا که اوقاف یکی از متولیان صریح مساجد به شمار می‌رود، خصوصا در بافت تاریخی یزد آن هم در عرصه جهانی که بخش قابل توجهی از بناها و ابنیه آن، میراثی وقفی یا موقوفه است. در بخشی از مواد این قانون آمده است؛ «اداره امور اماکن مذهبی که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده است و در ماده ۵ این قانون مشخص شده است که؛ سازمان اوقاف می‌تواند برای اماکن مذهبی اسلامی از قبیل مساجد و بقاع متبرکه و امامزاده‌ها و معابد و امثال آن همچنین موقوفات‌عامه‌ای که متولی ندارد با تصویب شورای عالی اوقاف شخص یا هیأتی از اشخاص متدین و معروف به امانت را به عنوان امین یا هیأت امناء تعیین کند.»
البته از نظر مفاهیم قانونی، اداره کردن در مفهوم تعریف شده از هزینه و درآمد گرفته تا مدیریت و اقدامات عمرانی و مرمت را شامل می‌شود و زمانی که تولیت بنایی مانند مساجد به صورت قانونی به اوقاف واگذار شده است باید اوقاف نسبت به مسئولیت خود عمل کند و برای مساجد هزینه کند تا به بهانه‌های متعدد مانند نداشتن هیات امنا و سالم نبودن بنا مساجد تعطیل نشوند.
هرچند این روزها به نظر می‌رسد اوقاف نیز نسبت به مسئولیت خود در این باره نیز ترک فعل کرده و تمام و کمال، از دستگاه‌های دیگر انتظار رسیدگی، بازگشایی و اهتمام برای مساجد را دارد و به نوعی، شانه از بار این مسئولیت خالی می‌کند.
نمونه این مسئله را در خصوص مسجد عرب شاهد هستیم؛ مسجدی تاریخی که با مشکلات متعددی روبرو بوده اما مدت‌هاست که خالی از نمازگزار است و در آن برای عبادت باز نمی‌شود و وقتی در این باره از اوقاف جویای مسئله شدیم، «علی پورسلمان» معاون سرمایه‌گذاری اداره کل اوقاف تصریح کرد: این مسجد درآمدی ندارد، از آنجایی که مسجد درامد ندارد، باید منتظر تامین اعتبار برای مسجد باشیم و این مسئله مستلزم تعیین اعتبارات دولت جدید است.
وی در خصوص دیگر مساجد تاریخی بافت جهانی و تاریخی یزد نیز که عموما بسته هستند نیز به خبرگزاری تاریخ ما گفت: «مصاحبه قبلی برای این مصادیق نیز صدق می‌کند.» اما مشکل کجاست؟ اوقاف فقط باید برای مساجدی هزینه کند که درآمد دارد؟ یعنی خانه خدا هم باید درآمد داشته باشد وگرنه مشمول توجه نمی‌شود؟
پایان خبر / تاریخ ما