تقویت زنجیره ابتلا با بی‌عملی مدیران
به این ترتیب در روزهای اخیر مرگ و میر کرونا در کشور رکوردهای تازه‌ای ثبت می‌کند که از نگاه شهروندان وضعیت را «فرا قرمز» کرده است. با این حال تصمیمات برای مهار زنجیره ابتلا از جنس تصمیماتی است که در وضعیت به مراتب بهتر از این اتخاذ می‌شد. وجه دوم کوررنگی سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان شرایط کرونایی در کشور مربوط به وضعیت ازدحام در شبکه حمل و نقل عمومی است. متروسواران و مسافران اتوبوسرانی گواهی می‌دهند که میزان سفر با این ناوگان در روزها و هفته‌های اخیر افزایش یافته است. در حالی که شمار سفر با مترو در اواخر سال گذشته تحت تاثیر شیوع کرونا به ۳۰۰ هزار سفر در روز کاهش یافته بود، تازه‌ترین آمار حکایت از آن دارد که اکنون شمار آن به مرز یک میلیون سفر روزانه رسیده است. هرچند بسیاری از متروسواران پروتکل‌های بهداشتی به ویژه استفاده از ماسک را جدی گرفته‌اند، اما محدودیت در ناوگان سبب شده فاصله اجتماعی مسافران به ویژه در زمان‌های پیک صبحگاهی و عصرگاهی به کمتر از یک متر برسد و عملا تاثیر و بازدارندگی ماسک از ابتلا کاهش پیدا کند.
وضعیت سوم که کوررنگی نسبت به آن موجب تعلل در اتخاذ تصمیمات موثر در مهار کرونا در مجموعه مدیران شهری و دولتی تصمیم گیرنده درباره تمهیدات کرونایی پایتخت شده، مربوط به آمار آلودگی هوا است. نگرانی مدیران از بابت تشدید احتمالی آلودگی هوا سبب شده آنها از اتخاذ تصمیم موثر ترافیکی در زمینه چگونگی اجرای طرح ترافیک خودداری کنند و در نتیجه آمار سفر با ناوگان حمل و نقل عمومی به‌عنوان حلقه‌ای که زنجیره ابتلای کرونا را مستحکم‌تر کرده است، امکان کاهش نداشته باشد.
مدیریت شهری با اخذ مجوز از ستاد ملی مقابله با کرونا تاکنون دو راه اصطلاحا «صفر» و «یک» را در مورد اجرا و لغو طرح ترافیک تجربه کرده است در حالی که راه میانه دیگری به جز این «صفر» و «یک» وجود دارد که می‌تواند بدون اینکه مشکلات لغو طرح ترافیک را به همراه داشته باشد، امکان سفرهای شغلی رایگان برای همه شاغلان را فراهم کند.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، تغییر در نحوه اجرای طرح ترافیک به منظور فراهم کردن بستری برای انجام سفر امن و ارزان برای شاغلان تهرانی به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است، اما کوررنگی آماری سه وجهی که برخی از تصمیم‌سازان درباره تمهیدات کرونایی به آن مبتلا شده‌اند، موجب تعلل در اتخاذ تصمیم موثر در این زمینه شده است. تهرانی‌ها با نزدیک شدن آمار ابتلا و فوتی‌های روزانه کرونا در کشور به آمار ایام نوبت اول و دوم اوج‌گیری شیوع کووید- ۱۹ و نیز هشدارهای مکرر مسوولان بهداشتی درباره تبدیل پایتخت به چهارراه انتقال کرونا، تمایل دارند به ارزان‌ترین شکل ممکن از خودروی شخصی برای انجام سفرهای شغلی روزانه استفاده کنند، اما الزام به پرداخت عوارض طرح ترافیک سبب شده برخی از شاغلان با وجود مالکیت خودروی شخصی به دلیل هزینه تحمیلی از این ناحیه، سفر با حمل و نقل عمومی را ترجیح دهند. نتیجه این وضعیت به آمار خطرناک دیگری انجامیده که نشان‌دهنده کاهش فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان تاکسی و اتوبوسرانی است. اما ظاهرا سیاست‌گذاران در تحلیل این آمار نیز همچون آمار تشدید ابتلا به کرونا دچار غفلت شده‌اند و ارتباط آن با اجرای طرح ترافیک را درک نکرده‌اند.
رکورد تازه آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور و پایتخت از یکسو و نیز نتایج تازه‌ترین بررسی‌ها از کاهش رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان حمل و نقل عمومی، ضرورت اتخاذ تدابیری که به قطع زنجیره ابتلا بینجامد را بیش از پیش منعکس کرده و شهروندان انتظار دارند همچون ماه‌های نخست شیوع فراگیر این بیماری در تهران، فرصت استفاده ارزان از خودروی شخصی به آنها داده شود. با این حال به نظر می‌رسد حساسیت سیاست‌گذاران ارشد و مدیران شهری به اوج‌گیری دوباره این ویروس کاهش پیدا کرده و به همین خاطر سرعت اتخاذ تصمیمات و تدابیر برای قطع زنجیره ابتلا نسبت به دوره‌های قبلی اوج بیماری در کشور، کمتر شده است. این در حالی است که زمان انجام اقدامات دربرگیرنده تدابیر مقابله با شیوع کرونا بر میزان اثرگذاری این تدابیر نقش مستقیم دارد و اثر تصمیم درستی که امروز پیاده شود را می‌توان در آمار مرگ و میر ابتلای یک تا دو هفته آتی مشاهده کرد.
اجرای طرح ترافیک تهران از همان نخستین روزهای شیوع کرونا در کشور معلق شد و با وجود اختلاف نظر مدیران شهری و دولتی در این خصوص، این وضعیت تا ۱۶ خرداد پایدار ماند تا اینکه سرانجام در ۱۷ خرداد ماه اجرای این طرح از سر گرفته شد و از آن زمان تاکنون تغییری در تصمیم در این رابطه رخ نداده است. در آن مقطع زمانی بازگشت طرح ترافیک در محدوده مرکزی شهر تهران مطالبه‌ای بود که هم مدیریت شهری و هم پلیس راهنمایی و رانندگی پشتیبان آن بودند و مخالفت وزارت بهداشت اگرچه توانست این موضوع را چند هفته به تعویق بیندازد، اما در نهایت استدلال پلیس و مدیریت شهری مورد پذیرش و اجماع تصمیم‌سازان در ستاد مقابله با کرونا قرار گرفت. لغو طرح ترافیک در آن مقطع زمانی به دلیل بروز مشکلاتی از قبیل ترافیک فوق سنگین در اغلب معابر محدوده مرکزی شهر، اخلال در حرکت اتوبوس‌ها و نیز خودروهای امدادی همچون آمبولانس و آتش‌نشانی در کنار کمبود شدید ظرفیت توقف حاشیه‌ای که به پارک‌های دوبله پرتعداد و اشغال کامل دو خط عبوری در معابر این محدوده منجر شده بود، صورت گرفت و توانست تا حدی از این مشکلات بکاهد. نکته مورد تاکید موافقان اجرای طرح ترافیک این بود که لغو آن به افزایش سفرهای غیرضروری با انگیزه‌هایی نظیر خرید و تهرانگردی منجر شده و بخش زیادی از ازدحام در مرکز شهر نیز ناشی از همین جنس سفرها است. به این ترتیب در نهایت بازگشت طرح ترافیک توانست تا حدودی به کاهش این سفرها بینجامد و از صف خودروهای در ترافیک سنگین در معابر محدوده طرح ترافیک بکاهد.
اما بازدارندگی عوارض ریالی طرح ترافیک نیز پایدار نبود و پس از گذشت چند هفته بر میزان بار ترافیک محدوده مرکزی شهر به‌طور محسوس افزوده شد؛ چراکه خودروسوارانی که سفرهای غیرضروری انجام می‌دهند، از فرصت «تخفیف ۵۰ درصدی عوارض به دلیل شیوع کرونا» در کنار «تخفیف تردد در ساعات به اصطلاح غیر اوج» که در حال حاضر بین ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ تعیین شده و حداقل هزینه تردد قابل پرداخت در این بازه به حسابشان منظور می‌شود، استفاده می‌کنند و همچنان سفرهای غیرضروری در ساعاتی از روز با وجود اجرای طرح ترافیک ادامه دارد.
اما در این مقطع زمانی با توجه به آمارهای نگران‌کننده از شیوع کرونا از یکسو و نیز در نظر گرفتن نتایج تازه‌ترین بررسی‌ها که نشان‌دهنده کاهش میزان رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان تاکسیرانی، اتوبوسرانی و مترو از سوی دیگر، انتظار این است که قطع زنجیره کرونا از طریق برقراری امکان کاهش استفاده از وسایل نقلیه عمومی که با توجه به ظرفیت محدود نسبت به میزان تقاضا، یکی از حلقه‌های اصلی شیوع کرونا در حال حاضر به شمار می‌آیند، از طریق اتخاذ تصمیم جدید برای طرح ترافیک به نفع استفاده شاغلان و محصلان که ناگزیر به سفرهای روزانه هستند و بازدارنده برای سفرهای زاید، به سرعت در دستور کار قرار گیرد. استاندار تهران به تازگی اعلام کرده میزان رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در مترو به‌طور میانگین ۳۵ درصد و در حوزه تاکسیرانی و اتوبوسرانی ۵۵ درصد برآورد شده است که با این شرایط نیازمند اقدامات مناسب برای کاهش فاصله‌گذاری اجتماعی هستیم.
با وجود این برخی مدیران ارشد شهری بر این باور هستند که لغو طرح ترافیک نمی‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش استفاده از حمل و نقل عمومی باشد و صرفا به ترافیک سنگین و بی‌نظمی تردد در محدوده مرکزی شهر خواهد انجامید. استدلال آنها این است که امکان ورود و خروج رایگان که قبل از ساعت ۸:۳۰ و پس از ساعت ۱۴:۳۰ برای کارمندان پیش‌بینی شده کفایت می‌کند، در حالی که این بازه زمانی صرفا با ساعات کار دستگاه‌های دولتی هماهنگی دارد و گروه زیادی از شاغلان بخش خصوصی و کسبه محدوده مرکزی پایتخت که ساعت کارشان با این زمان‌بندی تطابق ندارد، از موهبت تردد رایگان با خودروی شخصی در این ایام خاص محروم بوده و جمعی از آنها ناگزیر به استفاده از حمل و نقل عمومی برای حضور در محل کار خود در این شرایط بحرانی هستند. راهکار پیشنهادی کارشناسان برای در نظر گرفتن ملاحظه مدیران درباره پیامدهای لغو طرح ترافیک از قبیل تشویق به سفرهای غیرضروری، مشکل کمبود ظرفیت پارکینگ و توقفگاه حاشیه‌ای و… در عین اولویت دادن به سلامت شهروندان ناگزیر به انجام سفرهای اجتناب‌ناپذیر شغلی روزانه این است که راهی میانه اتخاذ شود؛ راهی که نه با مدل «صفر» یعنی لغو طرح ترافیک تطابق دارد و نه مدل «یک» یعنی اجرای طرح ترافیک به شکل فعلی با اعمال تخفیف ۵۰ درصدی عوارض را پیشنهاد می‌کند.
بر اساس این پیشنهاد باید بازه زمانی ورود رایگان به محدوده تغییر کرده و به ۱۰ صبح منتقل شود و در مقابل در فاصله زمانی ۱۰ صبح تا پایان اجرای طرح ترافیک (۱۶:۳۰) که عمده ورودها به محدوده طرح ترافیک با انگیزه غیرشغلی و غیرضروری از جنس خرید و تهرانگردی است، با حداکثر نرخ ممکن (معادل سفرهای دوسر پیک)، آن هم بدون اعمال تخفیف ۵۰ درصدی محاسبه شود. در این صورت هم نگرانی از بابت افزایش سفرهای زائد مرتفع می‌شود و هم دامنه شاغلان برخوردار از امتیاز امکان تردد رایگان افزایش خواهد یافت که می‌تواند به کاهش محسوس بار سفر با ناوگان حمل و نقل عمومی بینجامد. در کنار اتخاذ راه سوم برای طرح ترافیک، «انعطاف‌بخشی به ساعت شروع کار در دستگاه‌های دولتی» نیز باعث توزیع زمانی سفرهای صبحگاهی و کاهش تراکم مسافر در شبکه حمل‌و‌نقل عمومی خواهد شد.
از سوی دیگر علاوه بر کوررنگی آماری نسبت به تشدید نگران‌کننده کرونا و نیز کاهش فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان حمل و نقل عمومی، وجه سوم این کوررنگی به وضعیت آلودگی هوا بازمی‌گردد. یک استدلال سیاست‌گذاران برای پرهیز از لغو طرح ترافیک، نگرانی درباره احتمال تشدید آلودگی هوا در نیمه دوم امسال است. این در حالی است که مقایسه شاخص کیفیت هوا در مدت سپری شده از پاییز امسال با روزهای مشابه سال گذشته نشان می‌دهد همین حالا با وجود اجرای طرح ترافیک آن‌هم با اعمال تخفیف ۵۰ درصدی، شاخص کیفیت هوا بهبود محسوسی نسبت به سال گذشته داشته است. در ۱۴ روز نخست مهر ماه سال گذشته هوای تهران چهار روز ناسالم شد و میانگین میانگین شاخص در این مدت تقریبا ۹۵ واحد بود. این در حالی است که طی همین مدت در سال جاری میانگین شاخص نزدیک ۸۰ واحد بوده و همه ۱۴ روز نخست سپری شده از مهر ماه نیز «سالم» بوده است.
این آمار مغفول مانده نشان‌دهنده اثر کاهشی کرونا بر آمار همیشگی و روتین سفرهای درون‌شهری در پایتخت است که به بهبود کیفیت هوا با وجود اعمال تخفیف ۵۰ درصدی طرح ترافیک منجر شده است و می‌تواند موید این واقعیت باشد که با پیش‌بینی تمهیداتی برای پرهیز از سفرهای غیرضروری، حتی رایگان شدن تردد در محدوده طرح ترافیک برای شاغلان نیز می‌تواند به استمرار این وضعیت بیانجامد. بر اساس یک برآورد صورت گرفته از سهم اهداف سفر از ترددهای درون‌شهری تهران در ماه‌های اخیر، سهم سفرهای شغلی به دلیل اعمال دورکاری بخشی از کارمندان چه در دولت و چه در بخش خصوصی کاهش یافته است. سهم این سفرها در حالت عادی ۳۷ درصد از کل ۲۰ میلیون سفر روزانه در پایتخت بوده که به نظر می‌رسد اکنون ۳۰ درصد از آن کاهش یافته است. همچنین سهم سفرهای با انگیزه خرید در شرایط عادی معادل ۱۵ درصد از کل سفرهای روزانه شهروندان تهرانی بوده که با رواج بیش از پیش خریدهای اینترنتی و غیرحضوری تحت تاثیر شیوع کرونا، برآورد می‌شود که به نصف کاهش پیدا کرده باشد.
سهم سفرهای آموزشی تهرانی‌ها از کل سفرهای روزانه نیز ۱۶ درصد بوده که اکنون به دلیل شیوع کرونا و با توجه به روی آوردن بسیاری از دانشگاه‌ها و مدارس به آموزش غیرحضوری کاهش قابل توجهی داشته و احتمالا حداکثر نصف میزان گذشته باشد. سفرهای تفریحی هم که سهم ۱۴ درصدی از سفرهای روزانه در شرایط عادی را به خود اختصاص داده بودند اکنون قطعا با کاهش روبه‌رو شده اما آماری از میزان کاهش آنها در دسترس و قابل برآورد نیست. به این ترتیب در مجموع می‌توان برآورد کرد در پایتخت دست‌کم پنج میلیون سفر روزانه تهرانی‌ها نسبت به شرایط قبل از شیوع کرونا کاسته شده که قطعا بخشی از این سفرها پیش‌تر با خودروی شخصی انجام می‌شد.
در نتیجه این کاهش سفرهای روزانه، از میزان استفاده از وسایل نقلیه شخصی نیز کاسته شده که این موضوع در بهبود کیفیت هوا نسبت به سال گذشته موثر بوده است. در واقع حتی تعلیق اجرای طرح ترافیک صبحگاهی به منظور امکان ورود رایگان شاغلان به محدوده مذکور با خودروی شخصی، با توجه به آمار مذکور از کاهش سفرهای روتین شهروندان، می‌تواند در تشدید آلودگی هوا بدون تاثیر باشد.
