زندگی شبانه مجوز می‌گیرد؟
دومین اقدام مدیریت شهری برای «صدور مجوز زندگی ۲۴ ساعته» در پایتخت استارت خورد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، پس از اقدام نافرجام سال گذشته مدیریت شهری برای احیای زیست شبانه و پایان دادن به شب‌مردگی در برخی مناطق تهران که با مخالفت صریح دولت مواجه شد، دومین طرح مدیریت شهری با عنوان «شهر بیدار» برای تغییر ظرف زمانی فعالیت و تفریح در پایتخت کلید خورد.مطالعات کارشناسان شهری در مورد تجربه شهرهای ایران و همچنین سایر کشورهای دنیا نشان می‌دهد تاریخ مصرف تقسیم ماشین ساعات شبانه‌روز منقضی شده است. به‌طوری که تقسیم‌بندی ساعات شبانه‌روز به سه گروه ۸ صبح تا ۴ عصر (ساعت کار و فعالیت)، ۴ عصر تا ۱۲ شب (فراغت) و ۱۲ تا ۸ صبح (خواب) در هیچ ابرشهر جهان دیگر کاربردی ندارد. با این حال میان تهران و سایر شهرهای بزرگ دنیا به لحاظ انقضای تقسیم ساعات شبانه‌روز یک تفاوت عمده وجود دارد. به‌طوری‌که در بسیاری از شهرهای دنیا گذران اوقات فراغت در ساعات بامدادی امکان‌پذیر است اما در کلان‌شهرهای کشور به‌ویژه تهران، زیست شبانه وجود ندارد.
با توجه به این مساله، پارسال اولین گام و اقدام مدیریت شهری برای رسمیت بخشی به زیست شبانه محقق شد. پیش از آن هم، مجموعه مدیریت شهری به‌صورت غیررسمی (مجوز دائمی و روشنی از سوی مراجع بالاتر برای آن صادر نشده بود) در یکی از خیابان‌های شهری این موضوع را تست کرد و بعد از مشاهده استقبال شهروندان از این سبک از فعالیت و تفریح، طرحی تحت عنوان «زیست شبانه» تهیه و مورد تصویب شورای شهر تهران قرار گرفت. اما طرح مصوب پارلمان پنجم، به‌دلیل حساسیت‌ها و ابهاماتی که درباره چگونگی تامین امنیت شهروندان در ساعات بامدادی وجود داشت، از سوی فرمانداری (دولت) مورد تایید نهایی قرار نگرفت.با این حال به‌دلیل نیازسنجی انجام شده در سطح مناطق ۲۲گانه، مدیریت شهری طرح دیگری با هدف پاسخگویی به نیاز شهروندان، با عنوان جدید «شهر بیدار» با لحاظ حساسیت‌های مطرح شده، تدوین و به پارلمان محلی پایتخت برای بررسی و تصویب اولیه ارائه کرده است. این طرح که فوریت آن به تصویب رسیده و قرار است پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی شورا، در صحن علنی مورد بررسی قرار گیرد، در شرایطی با چارچوب جدید تدوین و مطرح شده که یک تفاوت اساسی میان وضعیت کنونی شهر تهران با سال گذشته وجود دارد.
درحال‌حاضر به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، یک وضعیت غیرطبیعی و اضطراری به لحاظ نوع رفت و آمد و فعالیت شهروندان در سطح شهر وجود دارد که به نوعی از درخواست زندگی ۲۴ساعته در شهر، حمایت و پشتیبانی می‌کند.
پیش از این، زمان مناسب و در دسترس برای تفریح شهروندان تهرانی طی ۲۴ ساعت، از چهار عصر تا ۱۲ شب بود اما درحال‌حاضر، در شهر تهران همچون دیگر ابرشهرهای دنیا، سبک زندگی تحت‌تاثیر فراگیری ویروس کرونا، به‌گونه‌ای تغییر کرده که بیش از ۶۰ درصد از جمعیت شهر که اتفاقا جمعیت جوان فعال هستند؛ دست‌کم تا ۷ شب به‌کار مشغولند و پس از آن با توجه به ترافیک شبانگاهی در زمانی بین ۸ تا ۹ شب به منزل برای تجدید قوا و آغاز زمان فراغت می‌رسند. به این ترتیب در ظرف زمانی مشخص (حداکثر تا ۱۲ شب) فرصت محدودی برای انجام اموری همچون خرید، تفریح یا ورزش برای آنها باقی می‌ماند که در این صورت نه زمان و نه ظرفیت مراکز خرید و تفریحی نمی‌تواند پاسخگوی حجم زیادی از تقاضای شهروندان باشد.از این‌رو مطابق با بررسی‌های انجام شده بخش زیادی از نیاز فراغتی شهروندان پایتخت، از زاویه زمان، سرکوب می‌شود. به‌ویژه آنکه در وضعیت کنونی به‌دلیل شرایط ویژه ناشی از شیوع کرونا همچون هفته جاری، عمده مراکز خرید و تفریح یا تعطیل هستند یا اینکه پایتخت‌نشینان به‌دلیل ریسک بالای ابتلا به این بیماری، از مراجعه به این مراکز پرهیز می‌کنند.
این در حالی است که مطابق با تجربه سایر کشورها، در چنین شرایطی، مراکز باز و کم‌تراکم امکان تفریح و خرید کم‌ریسک (به لحاظ انتقال آسان ویروس کرونا) را فراهم و در مقابل مراکز خرید در فضای بسته، میزان مراجعه را کم می‌کنند. البته بخش زیادی از امکان استفاده از فضای باز برای فعالیت کسب‌وکار و خرید، در زیست‌شبانه مفهوم پیدا می‌کند.به این ترتیب این وضعیت اضطراری در سبک زندگی شهروندان و اطلاع دولت از دغدغه شهروندان برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی، می‌تواند درخواست مجوز زندگی ۲۴ساعته شهروندان را پشتیبانی کند و دولت بهتر است برای پاسخگویی به این نیاز شهروندان، این درخواست را مورد تایید قرار دهد.
مطابق با جزئیات طرح ارائه شده از سوی شهرداری، این طرح می‌تواند سه گروه مخاطب اصلی و ویژه داشته است. گروه نخست مخاطبان، شهروندان به‌ویژه کارمندان و کارکنان دستگاه‌های مختلف بخش‌خصوصی و دولتی هستند که به‌دلیل شرایط کاری، نیاز به افزایش ظرف زمانی اوقات فراغت دارند. گروه دوم، شهرداری است که افزایش ساعات کاری بخشی از کسب‌وکارهای خدماتی، می‌تواند به درآمدزایی این مجموعه کمک ویژه‌ای کند و در نهایت سومین گروه مخاطبان، صنوف مختلف هستند که تحت‌تاثیر قوانین جدید می‌توانند ساعات کاری خود را افزایش داده و به این ترتیب بخشی از ضرر و زیان ناشی از شیوع کرونا را جبران کنند. اغذیه‌فروشی‌ها، مراکز خرید، مراکز ورزشی و فرهنگی از جمله این صنوف هستند. علاوه بر این سه گروه، شهر هم از منافع اجرای این طرح استفاده می‌کند. به این دلیل که تحت‌تاثیر افزایش زمان حضور شهروندان در مناطق مختلف شهر، فضاهایی از شهر که با پدیده شهرمردگی مواجه بودند و در نتیجه امکان بروز ناهنجاری‌های اجتماعی در آنها زیاد بود، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آن‌طور که شهرداری در طرح جدید تدوین شده مشخص کرده، «فضا» و «فعالیت» دو عنصر اصلی زندگی ۱۲ شب تا ۲ بامداد را تشکیل می‌دهد. عنصر نخست، فضاهایی از شهر هستند که امکان تفریح و گذران اوقات فراغت را فراهم می‌کنند. پارک‌ها و بوستان‌های شهر از جمله فضاهای مناسب برای اجرای این طرح هستند. دومین عنصر مربوط به فعالیت کسب‌وکارهایی همچون اغذیه‌فروشی، خرید، دستفروشی، فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی می‌شود.در این حوزه بررسی تجربه سایر کشورها قابل‌توجه است. طی سال‌های گذشته کشورهایی همچون سنگاپور، ترکیه و انگلیس با اجرای طرح‌های مشابه توانستند بخشی از شب‌مردگی فضاهای شهری را از بین ببرند و از این طریق درآمد قابل‌توجهی نصیب‌شان شده است. تجربه مدیریت شهری در پایتخت این کشورها که به اجرای طرح‌های مشابه اقدام کرده‌اند حاکی از آن است که مسوولیت نورپردازی در محیط‌های مشخص شده برای اجرای طرح بر عهده آنها بوده است.
این در حالی است که مطالعات انجام شده از سوی شهرداری تهران نشان می‌دهد سهم زندگی شبانه از ساعات حضور در سطح شهر، تقریبا صفر است. در این میان مناطقی همچون ۶ و ۱۲ که بخش عمده کاربری‌های مستقر در آنها را کاربری‌های اداری تشکیل می‌دهد و سهم کاربری‌های مسکونی در آنها پایین است، بی‌روح‌ترین مناطق پایتخت را تشکیل می‌دهند.
نکته جالب آنکه یک برداشت غلط از ایجاد زندگی شبانه از سوی برخی متولیان شهری یا دولتی وجود دارد. این برداشت که زیست‌شبانه، در کشورهای اسلامی جایگاهی ندارد اما مطالعات انجام شده از سوی شهرداری تهران در مورد تجربه کشورهای مختلف از اجرای این طرح، نه تنها این برداشت را رد می‌کند بلکه به تجربه کشورهای اسلامی مختلف در این زمینه نیز اشاره دارد. مطالعات نشان می‌دهد در تعداد زیادی از کشورهای اسلامی ترافیک در شب و روز تقریبا برابر است به این معناکه بخشی از فعالیت‌ها و رفت و آمدها برای خرید و تفریح در ساعات شب انجام می‌شود و شهروندان اجازه تردد در ساعات بامدادی را نیز برای انجام امور تفریحی یا خدماتی دارند.
یک نمونه مهم وجود چنین نیازی در میان شهروندان تهرانی که در طرح تهیه شده از سوی شهرداری نیز به آن اشاره شده، اجرای محدود و پایلوت این طرح در ماه رمضان سال گذشته است. به‌طوری که تعداد زیادی از شهروندان انجام امور خدماتی و تفریحی خود را به ساعات بعد از ۱۲ شب در محدوده‌های مشخص شده موکول می‌کردند. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد صنوف مستقر در این فضاها پس از ۱۲ شب، بیشترین فروش را داشتند.با استناد به چنین تجربه‌هایی، طرح پیشنهادی شهرداری تهران برای اخذ مجوز از دولت دارای دو فاز است: در فاز نخست، سه پهنه اصلی برای استقرار کسب وکارهای مناسب پیش‌بینی شده است. شهرری در منطقه ۲۰، تجریش در منطقه یک و محدوده بازار تهران در منطقه ۱۲، سه محدوده‌ای هستند که برای فاز نخست اجرای طرح شهربیدار انتخاب شده‌اند. در فاز دوم نیز دو محدوده هفت‌حوض در منطقه ۸ و دریاچه چیتگر در منطقه ۲۲ به محدوده سه‌گانه فاز نخست، اضافه می‌شوند. به این ترتیب در تمامی نقاط جغرافیایی شهر شامل شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب پهنه‌هایی برای کار و فعالیت بامدادی و گذران اوقات فراغت شهروندان پیشنهاد شده است.البته شهرداری در نسخه پیش‌نویس این طرح این نکته را اضافه کرده که تمامی شهرداری‌‌های مناطق نیز برحسب نیازسنجی می‌توانند به محدوده‌های اجرای این طرح اضافه شوند.مطابق با بررسی‌های انجام شده صدور مجوز زندگی ۲۴ ساعته برای شهروندان تهرانی، ۴ مزیت عمده به همراه خواهد داشت: برقراری امکان خرید و تفریح با ریسک پایین در شرایط فراگیری ویروس کرونا، ساعت‌سازی جدید برای گذران اوقات فراغت، پایان بخشیدن به خاموشی و بی‌روحی شهر، فرصت‌سازی برای بودجه شهر و نهایتا رونق‌بخشی به فعالیت صنوف مهم‌ترین مزایای تایید نهایی این طرح از سوی دولت است. شهرداری عنوان کرده برای آغاز اجرای این طرح فراهم کردن فرصت فعالیت بیشتر برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای وابسته به شهرداری، میادین میوه و تره‌بار، سینماها و بوستان‌ها، گامی است که از سوی مجموعه مدیریت شهری برداشته خواهد شد. در چنین فضایی شهروندان می‌توانند در یک ظرف زمانی گسترده‌تر در شبانه‌روز برای امور تفریحی و فراغتی خود اقدام کنند.