دلار بده وام بگیر! / جمع کردن دلار مردم بدون هیچ ضمانتی!
تعدادی از بانک‌ها از جمله اقتصاد نوین و سامان با دریافت سپرده‌های ارزی مشتریان به آنان تسهیلات ریالی فوری و بدون نیاز به ضامن می‌دهند. آنها می‌گویند پس از تسویه تسهیلات، اصل ارز را به سپرده‌گذار می‌دهند. اما با توجه به تغییر نرخ دلار و سوابق گذشته نظام بانکی چه تضمینی وجود دارد که بانک‌ها بتوانند این ارز را به مشتریان بازگردانند؟
مهفام سلیمان‌بیگی: با طرحی که بانک اقتصادنوین تحت عنوان «ارزینو» ارائه کرده است، مشتریان می‌توانند در زمانی کوتاه و بدون ضامن تسهیلات دریافت کنند؛ مشروط به این که اسکناس‌های دلار و یوروی خود را نزد این بانک به عنوان وثیقه قرار دهند.
به گزارش سرویس اخبار تاریخ ما، بر اساس این طرح مشتریان بانک اقتصادنوین می‌توانند با سپرده‌گذاری در قالب اسکناس دلار و یورو، حداقل پنج میلیون تومان و حداکثر 200 میلیون تومان وام دریافت کنند. آن هم بدون نیاز به معرفی ضامن و با بازپرداخت اقساطی در تعداد و مبالغ متنوع تسهیلات مرابحه 10 درصدی با اقساط 12، 24 و 36 ماهه، تسهیلات مرابحه 18 درصدی با اقساط 12، 24 و 36 ماهه، کارت اعتباری با بازپرداخت یک تا سه سال در مبالغ 100، 200، 300، 400 و 500 میلیون ریال و تسهیلات قرض‌الحسنه در اقساط 12 و 24 ماهه.
ارز توثیقی باید حداقل 650 دلار یا یورو باشد. پس از تسویه تسهیلات نیز اسکناس‌ها به همان ارز توثیقی (دلار/یورو) در اختیار مشتری قرار خواهد گرفت. حتی مشتریان امکان واگذاری امتیاز دریافت تسهیلاتشان را دارند و می‌توانند با این تسهیلات گره‌ای از مشکلات نزدیکانشان باز کنند.
تضمینی به مشتری داده نمی‌شود
این‌ها اطلاعاتی است که در سایت بانک درج شده است اما در مراجعه حضوری کارمندان بانک توضیحات دیگری می‌دهند. در سایت بانک حداقل مبلغ سپرده 650 یورو یا دلار اعلام شده. اما هنگام مراجعه حضوری به یکی از شعب این بانک،متصدی بانک حداقل سپرده‌گذاری را 1300 دلار یا 1500 یورو اعلام می‌کند و یکی دیگر از همکارانش می‌گوید حداقل سپرده ارزی ۲۰۰۰ دلار یا یورو است. رقمی دو تا دو و نیم برابر رقم اعلام شده در سایت بانک.
اما چه تضمینی وجود دارد که بانک در زمان مقرر ارز مشتری را به شکل دلار و یورو باز گرداند و نه معادل ریالی آن؟ کارمند بانک می‌گوید: «هیچ تضمینی وجود ندارد. بانک مرکزی به ما دستورالعملی داده ما هم مطابق آن پیش می‌رویم. اما تضمینی از سوی بانک به مشتری داده نمی‌َشود. ما مطیع بانک مرکزی هستیم. اگر فردا بانک مرکزی اجازه بازگردادن این ارز را به ما ندهد طبیعتا کاری از دست ما ساخته نیست.»
تا امروز که ارزها را برگرداندیم
آنطور که در سایت بانک سامان نوشته این بانک هم برای اعطای تسهیلات، سپرده‌های ارزی را به صورت اسکناس یا حواله با منشا خارجی، به‌عنوان وثیقه می‌پذیرد. سقف تسهیلات اعطایی حداکثر تا ۸۰ درصد معادل ریالی مانده سپرده ارزی است.
در تماس با یکی از شعب بانک سامان، یکی از کارکنان توضیح می‌دهد که اگر سپرده فرد نقدی باشد (یعنی در قالب اسکناس دلار و یورو) ما همان ارز را به فرد برمیگردانیم و اگر حواله باشد معادل ریالی آن را به نرخ بانک مرکزی برمیگردانیم. اما چه تضمینی وجود دارد؟ مسئول باجه می‌گوید: «تا امروز ارزها را برگرداندیم، همین تضمین ماست.»
او در توضیح بیشترشرایط اخذ وام عنوان می‌کند: برای وام 20 تا 25 درصد نقدی به صورت ریال هم از شما می‌گیریم. مثلا اگر بخواهید 100میلیون تومان وام دریافت کنید 20 درصد را باید نقدی داشته باشید که مسدود شود، سپرده ارزی‌تان هم که مسدود میشود. یعنی 125درصد وثیقه از شما خواهیم داشت. بازگشت می‌تواند قسطی یا یک جا و شش ماه یک بار باشد. بستگی به مبلغ سپرده‌تان تعداد اقساط با سود 18 درصد مشخص و قراردادی به صورت جعاله با بانک بسته میشود.
مسئول شعبه ادامه می‌دهد: برای سپرده ارزی حداقل و حداکثری وجود ندارد. ضمنا اگر قسطتان را پرداخت نکنید هر سه ماه از سپرده ارزی‌تان برداشت میشود.
امکان ظهور مجدد مالباختگان ارزی؟
هنوز خاطره بی‌تعهدی بانک مرکزی و تجمع تولیدکنندگان در مقابل ساختمان بانک مرکزی از یادها نرفته است. اواخر خردادماه سال جاری بود که مالباختگان دست به اعتراض و تجمع زده و خواستار استعفای همتی، رئیس کل بانک مرکزی شدند. آنها در قالب سامانه نیما (بازار ثانویه ارزی) ارز خریداری و وجه آن را پرداخت کرده بودند اما با گذشت شش ماه هنوز نه تنها نتوانسته بودند ارز خود را دریافت کنند بلکه هیچ پاسخی از سوی مسئولان بانک و صرافی‌های مشخص شده از سوی بانک مرکزی هم دریافت نمی‌کردند.
البته این اولین باری نبود که چنین مشکلی رخ می‌دهد. مشکل بازگشت سپرده‌های ارزی مردم در سال‌های گذشته، دریافت مالیات از سکه و…نمونه‌هایی از این دست است.
در شرایطی که بانک‌ها در برابر سپرده ارزی مردم هیچ تضمینی برای بازگشت ارز به آنان نمی‌دهند و از سوی دیگر مردم چند تجربه بد ارزی دارند، چطور بانک‌ها و بانک مرکزی انتظار دارند که مردم بدون تضمین اصولی و قانونی دارایی ارزی خود را به بانک بدهند؟
میثم رادپور، کارشناس اقتصادی، در پاسخ به این سوال سرویس اخبار تاریخ ما می‌گوید: انتظار مردم این است که اگر سپرده ارزی به بانک می‌دهند آن را به همان شکل دریافت کنند. اما از طرفی سابقه بدی در تاریخ بانکداری ما وجود دارد و ما به عینه شاهد بودیم که به برخی تعهدات ارزی عمل نشد. سپرده‌گذاران اکنون روی حساب بانک مرکزی ارزشان را دست بانک‌ها می‌سپارند.
او ادامه می‌دهد: بانک مرکزی گفته که بانک‌ها باید ارز را به شکلی که از مردم گرفته‌اند، به آنها بازگردانند. اما مسئله این است که بدون وجود یک تضمین قانونی نمی‌توان اعتماد مردم را جلب کرد. به خصوص که مردم چند خاطر بد در این مورد دارند. در شرایط عادی و وقتی چیزی بهم نریخته و نرخ‌ها تغییر زیادی نداشته کسی زیر تعهدش نمی‌زند چون انگیزه‌ای وجود ندارد اما با جابجایی نرخ‌ها عموما حرف از مواردی زده میشود و قوانینی سر برمی‌آورد که تا پیش از این نبوده است.
ابزار پوشش ریسک دلار به ریال نداریم
سوال اساسی این است که بانک با سپرده‌ای که از مردم می‌گیرد چه کاری می‌تواند کند؟ رادپور دو حالت را عنوان می‌کند، حالتی که بانک‌ها ارز را صرفا به عنوان وثیقه تسهلاتی که می‌دهند، دریافت کنند و حالتی که این ارز را به مصرف برسانند.
او توضیح می‌دهد: اگر بانک به هر شکلی ارز را خرج کند در این صورت ریسکی جدی متوجه سپرده‌گذاران است. اگر این ارز را خرج کند و بعد بشدت نرخ‌ها جابجا شود، این انگیزه را دارد که به تعهداتش عمل نکند. درحالت خوشبینانه اگر بخواهد به تعهداتش عمل کند ممکن است اصلا نتواند این کار را بکند. اما اگر قرار باشد ارز را صرفا به عنوان وثیقه نگه دارند وضع متفاوت است و مشکلی ندارد. همانطور که خانه‌ای را در رهن بانک می‌گذاریم.
این کارشناس اضافه می‌کند: مقام ناظر باید نسبت به این که بانک‌ها ارز را کجا می‌برند حساسیت به خرج دهد. اگر بانک سپرده ارزی مردم را خرج کنند چون ما در ایران ابزار پوشش ریسک دلار به ریال نداریم، ممکن است این پول در معرض نوسانات دلار به ریال به سمت بالا قرار گیرد که بسیار ریسک خطرناکی است و مسئله ساز میشود.
رادپور تاکید می‌کند: تصور من این است که اگر بانک این ارز را استفاده کند، احتمالا انگیزه‌ای هم برای پرداخت وام با سپرده ارز نخواهد داشت.
برنامه بانک‌ها برای بازار ارز
رادپور در پاسخ به این سوال که این اقدام چه اندازه قادر است در جمع‌آوری ارز موثر باشد؟ می‌گوید: اگر نظام بانکی ما بتواند ارزیا را از این طریق جمع کند دستاورد خوبی است. به شرط آن که بانک بتواند از پس تعهداتش برآید.
او توضیح می‌دهد: با وامی که می‌دهیم نقدینگی را بالا می‌بریم. اما عدم تطابق‌های زمانی در بازار ارز هم می‌تواند کار دستمان دهد. احتمال دارد بانک مرکزی این ارزها را تحویل بگیرد و به بانک‌ها بدهکار شود. بعد هم برای مداخلاتش در بازار ارز از آنها استفاده کند. اگر غیر این باشد ما فقط درحال افزایش نقدینگی هستیم. هدف زمانی قابل فهم است که این دلارها برای مداخلات مقطعی داخل بازار ارز باشد.
آیا طرح امروز بانک‌ها برای کمک به تعادل‌بخشی بازار ارز در آینده دامن خودشان را نخواهد گرفت و برای آنها چالش جدی‌ای به وجود نخواهد آورد؟ آیا نوسان ارز در دوره اخیر تهدیدی برای بانک‌هایی که وام ریالی با سپرده ارزی می‌دهند نبوده است؟