استقبال سرد کارگزاری‌ها از رقبای جدید/ انحصار ۱۵ ساله لغو می‌شود؟

به گزارش سرویس اخبار تاریخ ما، دو روز قبل علی فیروزی، رئیس مرکز ملی مطالعات پایش و بهبود محیط کسب‌و‌کار وزارت اقتصاد اعلام کرد اگر دستورالعمل مجوز کارگزاری‌ها تا پایان مردادماه تدوین شود، همه متقاضیانی که دارای شرایط و اهلیت لازم هستند، می‌توانند مجوز کارگزاری بگیرند.

استقبال سرد از رقبای جدید

خبر ورود احتمالی رقبای جدید، چندان برای بازیگران قدیمی خوشایند نبود. نایب رئیس کانون کارگزاران گفته «رونق معاملات بازار سرمایه تنها در دو سال اخیر اتفاق افتاده و نباید این رشد را به همه سال‌ها تعمیم داد.» به گفته او بازار فعالیت کارگزاری‌ها چنان کساد بوده که « برخی از کارگزاری‌ها حتی برای پرداخت حقوق پرسنل خود مجبور به گرفتن وام می‌شدند.»

این در حالی است که گزارش‌ها می‌گوید کارگزاری‌ها فقط در سه ماهه او امسال از محل کارمزد معاملات ۳ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان درآمد داشته‌اند و کارمزد سال ۹۸ هم ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده است.

این درآمد البته به تساوی میان همه تقسیم نشده. برخی مانند کارگزاری مفید و آگاه یک سوم کل معاملات اخیر را انجام داده‌اند. میانگین درآمد روزانه این دو کارگزاری از کارمزد معاملات ۳۹ میلیارد تومان است و تنها در دو ماه فروردین و اردیبهشت، کارگزاری مفید هزار میلیارد تومان و آگاه، ۶۷۷ میلیارد تومان درآمد داشته‌اند.

البته وضعیت دیگر کارگزاری‌ها به این شکل نیست. حتی گزارش‌ها نشان می‌دهد حجم معاملات ۵۶ کارگزاری صفر است. اما احتمالا سود این کارگزاری‌ها از جای دیگری است؛ از محل واگذاری مجوز کارگزاری‌ها. آنگونه که خبرگزاری فارس گزارش داده مجوز برخی از این کارگزاری‌های منفعل با قیمت‌های ۳۰ تا ۹۰ میلیارد تومان دست به دست می‌شود.

بنابراین استقبال سرد کارگزاران قدیمی از رقبای جدید طبیعی است. احتمالا این انحصار ۱۵ ساله مزایای بسیاری داشته است و بعید است این کارگزاری‌ها بخواهند این مزایا را با رقبای جدید تقسیم کنند.

دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار هم خبر داده «تصمیم قطعی در خصوص صدور مجوزهای جدید گرفته نشده و این مساله فعلا در حال بررسی است.»

رشد ۷ برابری کدهای بورس

آیا صدور مجوز برای کارگزاری‌های جدید ضروری است؟ آمارهای بورس در این خصوص چه می‌گویند؟
تنها طی دو سال کدهای فعال در بازار سهام حداقل ۷ برابر شده و از دو به ۱۵ میلیون رسیده است. فقط در سه ماهه اول امسال یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر کد معاملاتی جدید گرفته‌اند.

حجم معاملات در بورس به شدت افزایش یافته. در سه ماهه ابتدایی امسال روزانه حدود ۸۰۰ میلیارد تومان سرمایه وارد بازار سهام شده. در ۶۰ روز کاری ابتدای سال، ۵۰ هزار میلیارد تومان سرمایه جذب بورس شده، این در حالی است که مجموع سرمایه وارد شده به بورس در سال ۹۸، حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان بوده است.

این اعداد نتیجه دوپینگ بورسی دولت است. دولت تلاش کرده بخش مهمی از کسری بودجه خود را از طریق بورس تامین کند و تمام تمرکزش بر جذب نقدینگی در بازار سهام بوده. تلاشی که به نتیجه رسیده.

آیا به موازات افزایش کدهای بورسی و تعداد معاملات، زیرساخت‌های ارائه خدمات به مردم بیشتر شده؟ جواب منفی است. از سال ۸۴ تا کنون، هیچ کارگزاری جدیدی مجوز فعالیت نگرفته است. جالب‌تر اینکه با وجود این همه تبلیغ و اصرار دولت برای حضور مردم در بورس، ۸۰ درصد از شهرهای ایران به شبکه کارگزاری بورس متصل نیستند.

پس بخش مهمی از اقدامات و خدمات بورسی باید از طریق سامانه‌های آنلاین انجام شود. اما مشکل این است که سامانه‌های آنلاین کارگزاری‌ها با مشکل مواجه است و کاربران از خدمات این کارگزاری‌ها راضی نیستند.

چهارم تیرماه سامانه معاملاتی آگاه، به‌عنوان دومین کارگزاری بزرگ کشور یک هفته دچار اختلال شد. سامانه آنلاین کارگزاری مفید اختلال‌های مقطعی داشت و کارگزاری مبین هم اعلام کرد به دلیل برخی از محدودیت‌ها سفارش‌های عرضه اولیه مشتریان این کارگزاری ثبت نشده است. این مساله در خصوص دیگر کارگزاری‌ها هم بود.

مشکل سخت‌افزار یا انحصار؟

مدیران کارگزاری آگاه اعلام کردند مشکل سخت‌افزاری است. اما بسیاری از کارشناسان می‌گویند زیرساخت‌های کارگزاری‌ها و هسته بورس برای پاسخگویی به این حجم از تقاضای روزانه آماده نیست.

بعد از بروز مشکل در سامانه آنلاین کارگزاری آگاه، بسیاری از سهامداران تصمیم گرفتند به کارگزاری دیگری بروند. اما تنها ۱۰۸ کارگزاری در ایران مجوز دارند، ۵۶ عدد فعال نیست، نیم دیگر در شهرستان‌ها شعبه ندارند و برخی هم زیرساخت دارند. از طرفی این کارگزاری‌ها می‌دانند در نبود رقیب دیگری، مردم چاره‌ای جز انتخاب همان کارگزاری‌های همیشگی ندارند. پس تلاشی برای بهبود زیرساخت‌ها نخواهند کرد و دست مردم برای انتخاب و جایگزینی کارگزینی جدید چندان باز نیست.

برخی معتقدند مشکل با تغییر کارگزاری‌ها حل نمی‌شود. راه‌حل مشکل، صدور مجوز جدید برای کارگزاری‌هاست. با از بین رفتن این انحصار و روی کار آمدن رقبای جدید، احتمالا می‌توان حداقل به بهبود خدمات امید داشت.

چرا مجوز جدید صادر نمی‌شود؟

کارگزاری‌ها سال گذشته فقط از محل کارمزد معاملات ۱۲ و در سه ماهه نخست امسال ۳۸۰۰ میلیارد تومان کارمزد گرفته‌اند. این درآمد نه بابت مشاوره است و نه ارائه خدمتی خاص. بلکه صرفا برای ارسال سفارش معاملات به سامانه بورس است. این درآمد فعلا در انحصار ۱۰۸ کارگزاری است و حضور کارگزاری‌های جدید به معنای کم شدن سهم هر یک از اینهاست.

تعداد کم کارگزاری‌ها، قیمت مجوزها را بالا برده و به ۳۰ تا ۹۰ میلیارد تومان هم رسانده. پس فروش یا واگذاری مجوز هم درآمدزاست. از طرفی مدیران تعدادی از این کارگزاری‌ها تنها حاضر به ارائه خدمات به مشتریان با دارایی‌های میلیاردی هستند. یعنی این مجوز به عده محدودی اجازه می‌دهد با حداقل فعالیت، حداکثر درآمد را داشته باشند. درآمد و امتیازی که از دیگران سلب شده.

مساله دیگر، این است که به گفته نیما نامداری، کارشناس اقتصادی «طبق یک قانون عجیب که فقط در ایران وجود دارد در هر عرضه اولیه کل سهام به صورت مساوی میان متقاضیان تقسیم می‌شود پس هر کارگزاری می‌تواند در هر عرضه اولیه فقط برای اطرافیان خود تعدادی سهم بخرد و فقط از محل همین درآمد بادآورده و بدون زحمت، کارگزاری را زنده نگه دارد.»

اما اگر همه این دلایل برای صدور مجوز جدید کافی نباشد، ایجاد رانت و خلق فرصت‌های نابرابر برای عده‌ای معدود، شکستن این انحصار را توجیه می‌کند. چون انحصار رانت ایجاد می‌کند و رانت یعنی فساد.

بسیاری از مخالفان صدور مجوز کارگزاری در ایران می‌گویند تعداد کارگزاری‌های موجود در ایران به مراتب بسیار بیشتر از کشورهای دیگر است. کشورهایی که بورس آنها همیشه -و نه مقطعی- فعال بوده است.

باید دید تعداد کم مجوزها در آن کشورها به دلیل ممنوعیت صدور مجوز است یا بازار به گونه‌ای است که رقبای جدید ترجیح می‌دهند وارد نشوند. به عبارتی آیا در این کشورها، افراد می‌توانند مجوز بگیرند و نمی‌خواهند یا مانند ایران می‌خواهند اما نمی‌توانند؟