بررسی کیفیت ساختمان‌ها
ساختمان‌ها در کشور تا چه میزان اقتصادی و بهینه ساخته می‌شوند؟ هزینه ساخت یک مترمربع ساختمان استاندارد در کشور ما چقدر است و این هزینه با توجه به شاخصه‌های اقتصادی و در مقایسه با سایر کشورها، گران محسوب می‌شود یا ارزان؟ ساختمان‌ها تا چه میزان منطبق بر اصول فنی و استانداردها ساخته می‌شوند تا مانند هر کالای استانداردی تا مدتی معین پس از شروع استفاده بی‌نیاز از دوباره‌کاری و هزینه تعمیرات باشند؟ برای تامین موارد فوق در کشور ما سه دهه است که مجموعه مقررات ملی ساختمان تدوین و برای کلیه ساخت‌و‌سازها الزام شده است. مقررات ملی ساختمان مجموعه اصول و قواعد فنی و ترتیب کنترل اجرای آنها است که باید در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمان‌ها در جهت تامین ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش، صرفه‌اقتصادی، حفاظت محیط‌زیست و صرفه‌جویی در مصرف انرژی و حفظ سرمایه‌های ملی رعایت شود. این اصول براساس ماده۳۳ قانون نظام‌مهندسی و کنترل ساختمان به‌وسیله وزارت راه و شهرسازی تدوین می‌شود و براساس ماده۳۴ بر عهده تمامی سازمان‌ها و اشخاص از شهرداری‌ها و سایر مراجع صدور پروانه و کنترل و نظارت بر اجرای ساختمان و امور شهرسازی، مجریان ساختمان‌ها و تاسیسات دولتی و عمومی، صاحبان حرفه‌های مهندسی، مالکان و کارفرمایان است که این مقررات را رعایت کنند. در مجموعه وزارت راه و شهرسازی، شورای تدوین مقررات ملی ساختمان و کمیته‌های تخصصی متشکل از استادان و صاحب‌نظران برجسته کشور تهیه مقررات فوق را برعهده دارند و آیین‌نامه اجرایی ماده۳۳ قانون و مبحث دوم مقررات ملی با موضوع نظامات اداری مسوولیت اشخاص، نحوه احراز صلاحیت شاغلان، گردش کارها و نحوه اجرای ضوابط را مشخص کرده است.
برای یافتن پرسش‌های این یادداشت که ساخت و سازهای شهری چه میزان واجد ویژگی‌های کیفی هستند ابتدا باید بررسی شود که مقررات ملی ساختمان، مفاد و محتوای آنها و ضوابط موجود تا چه میزان تکافوی این مهم را می‌دهد؟ مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی از جمله مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی با مجموعه وسیعی از نیروهای متخصص و امکانات فنی در کشور وجود دارد و سال‌هاست که به فعالیت مشغول است و می‌تواند پاسخگوی این پرسش باشد. بررسی بعدی برای یافتن پرسش‌های نخست بررسی میزان دانش، تجربه و صلاحیت مجریان ضوابط فنی شامل مهندسان و سایر شاغلان این عرصه و بررسی نحوه ارزیابی و احراز‌صلاحیت ایشان است که البته طبق قانون برای مهندسان و کاردان‌ها توسط وزارت راه و شهرسازی و برای کارگران توسط وزارت کار صورت می‌گیرد. بررسی این مرحله نیز می‌تواند توسط مراکز تحقیقاتی و در راس آنها مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار انجام پذیرد. (البته اگر وابستگی این دو مرکز، اولی به وزارت راه و شهرسازی و دومی به وزارت کار به آنها اجازه نقد و احیانا نکوهش اقدامات را بدهد!) بررسی بعدی، بررسی میزان حضور متخصصان و رعایت گردش کارها برای تامین کیفیت در ساخت و سازها است که علاوه بر انجام تحقیقات علمی با مشاهدات میدانی و حضور و فعالیت در این عرصه نیز قابل‌درک و دریافت است. ساختمان‌های باکیفیت با لحاظ و تحقق هر سه این مراحل از تدوین درست و مناسب مقررات فنی، احراز‌صلاحیت درست و مناسب متخصصان و سپردن کار و انجام عملیات اجرایی توسط ایشان در ساخت و سازها حاصل می‌شود. درست است که از روی بخت و اقبال تا به حال زلزله بزرگ و شدیدی آن‌چنان‌که الزامات فنی مقررات ملی برای ایستادگی و عدم تلفات‌جانی ساختمان‌ها در برابر آنها تدوین می‌شود در چند دهه اخیر در شهرهای بزرگ کشور که محل اصلی ساخت و سازها براساس مقررات بوده اتفاق نیفتاده تا محکی برای درستی فرآیند و اقدامات انجام‌شده باشد، اما با انجام بررسی‌های مذکور می‌توان دریافت که ساختمان‌ها تا چه میزان واجد ویژگی‌ها و الزامات کیفی هستند. هرچند به غیر از معیار استحکام در برابر شدیدترین نیروها، وضعیت سایر معیارهای کیفی از جمله آسایش و بهره‌دهی مناسب و صرفه اقتصادی مشخص است و دست‌کم در مورد سوم بررسی‌ها و براساس آنچه با مشاهدات میدانی حاصل می‌شود به‌طور قطع می‌توان اظهار کرد که اکثر ساخت و سازهای شهری از حضور متخصصان فنی و اجرایی، سازندگان ذی‌صلاح و پیمانکاران و کارگران ماهر خالی هستند. از این‌رو به‌نظر می‌رسد وضعیت استحکام اکثر ساختمان‌های شهری در برابر زلزله‌های شدید نیز از پیش روشن است.