آژیر کرونا از زمین و آسمان

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» با استناد به مشاهدات مربوط به حجم ترافیک و همچنین آمارهای رسمی از وضعیت شاخص کیفیت هوای شهر تهران نشان می‌دهد، نتیجه مقاومت دولت در برابر «تعطیلی فراگیر» و همچنین ترس شرکت‌ها و فعالان بخش خصوصی از «دورکاری» منجر به ایجاد یک تهدید عمده برای روزها و هفته‌های آینده شده است. رفت و آمد سنگین تهرانی‌ها به محل کار در اولین هفته از اعمال محدودیت‌های سنگین کرونایی، نه تنها منجر به تداوم بار ترافیکی سنگین در معابر بزرگراهی و خیابان‌های شهر تهران به خصوص محدوده مرکزی پایتخت شد که در عین حال و در شرایطی که انتظار می‌رفت تحت تاثیر اقدام دولت برای تعطیلی فراگیر، شاخص آلودگی هوای تهران کاهش یابد، اما عملا روندی معکوس تجربه شد.

در حالی که از ابتدای هفته جاری-شنبه یکم آذرماه- دولت مصوبه ستاد ملی کرونا را درخصوص تعطیلی فراگیر به منظور مهار انتشار ویروس کرونا در شهرهایی که به لحاظ نرخ ابتلا و مرگ و میر در شرایط قرمز قرار دارند در دستور کار قرار داد، اما آنچه عملا در این شهرها و از جمله شهر تهران به اجرا درآمد، شامل اعمال محدودیت‌های سنگین کرونایی تنها درخصوص بخشی از مشاغل بود. تعطیلی فراگیر به‌عنوان راهکار مهم کنترل بحران انتشار ویروس کرونا به منظور کاستن از آمار ابتلا و مرگ‌و میر ناشی از بیماری کووید – ۱۹ در حالی جای خود را به اعمال محدودیت‌های سنگین در هفته جاری داد که حتی همان محدودیت‌ها نیز عملا به‌صورت کامل اجرایی نشد.

سند شکست نسخه فرعی «تعطیلی برای مهار کرونا» از ابتدای هفته جاری تا روز گذشته (زمان تنظیم این گزارش) طی اولین روزهای اجرای سیاست تعطیلی دو‌هفته‌ای، در زمین و آسمان شهر تهران رصد شد. به خصوص اینکه اجرای این سیاست ناقص از روز شنبه اول آذرماه با ناپایداری‌های جوی و بارش باران در شهر تهران همزمان شد و همین موضوع موجب شد این شکست، علنی شود. همواره با بروز ناپایداری‌های جوی و بارش برف و باران، استفاده از خودروی شخصی از سوی افراد افزایش می‌یابد. از روز شنبه اول آذرماه نیز مصادف با اعمال محدودیت‌های جدید کرونایی، آسمان پایتخت بارانی شد و همین موضوع منجر به آشکار شدن یکی از زوایای اعمال ناقص و اجرای سیاست نادرست مقابله با کرونا و در نتیجه شکست این سیاست شد.

در حالی که از همان ابتدا تجارب موفق دنیا در مهار بحران کرونا در کشورهایی که به لحاظ ابتلا و همچنین موج مرگ ومیر ناشی از شیوع این ویروس مانند شرایط فعلی ایران در وضعیت انفجار کرونایی قرار داشتند نیز نشان‌دهنده شکست سیاست ناکارآمد اعمال محدودیت‌های سنگین کرونایی به جای تعطیلی فراگیر بود.

با این حال، با گذشت چهار روز از اجرای این سیاست سند شکست آن به واسطه دو شاهد عینی، مشاهده شد.

کشورهای موفق دنیا در حوزه مهار کرونا که در ماه‌های گذشته مانند شرایط فعلی ایران به لحاظ تعداد مرگ و میر و همچنین آمار ابتلا به بیماری کووید – ۱۹ در شرایط بحران و انفجار کرونایی قرار داشتند با اجرای یک سیاست فراگیر در قالب دو فاز اجرایی، موفق به کاهش قابل توجه آمار ابتلا و مرگ و میر کرونایی شدند. در فاز اول، این کشورها اقدام به اجرای تعطیلی ضربتی و فراگیر شهرهای با وضعیت بحرانی، دست‌کم برای مدت زمان سه تا چهار هفته‌ای کردند. در این فاز تمام مشاغل و فعالیت‌ها به جز مشاغل ضروری مربوط به تامین نیازهای ضروری و حیاتی مردم تعطیل شدند و دورکاری فراگیر ادارات و سازمان‌ها نیز به اجرا درآمد.

همچنین در فاز دوم در این کشورها پس از کاهش چشمگیر اعمال سیاست تعطیلی فراگیر یا قرنطینه کامل، در مرحله‌ای که تعداد مرگ‌و میر و ابتلای روزانه به ویروس کرونا به میزان قابل توجهی کاهش یافت، محدودیت‌های شدید کرونایی اعمال شد. با این هدف که شرایط ایجاد شده در نتیجه اعمال قرنطینه کامل یا تعطیلی فراگیر در فاز اول که منجر به کاهش قابل توجه تعداد مرگ و میر و ابتلای جدید به ویروس کرونا شده است، پایدار شود و روند نزولی آمارهای ابتلا و مرگ و میر که از فاز اول آغاز شده بود، ادامه پیدا کند.

در فاز اول اعمال این محدودیت‌ها تنها مشاغل ضروری مانند مراکز بهداشتی و درمانی (بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها و…)، مراکز تامین مایحتاج زندگی مردم مانند سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای تامین‌کننده اقلام خوراکی مورد نیاز و همچنین ادارات مهم مانند ادارات پلیس و سایر سازمان‌ها و ادارات مرتبط با مسائل اصلی و ضروری زندگی مردم به فعالیت خود ادامه دادند و سایر مشاغل یا تعطیل شده یا از طریق دورکاری فعالیت‌های خود را انجام دادند. در حالی‌که انتظار می‌رفت تحت تاثیر قرار گرفتن بیش از ۱۰۰ کشور در شرایط قرمز (‌بحران شیوع کرونا) و شیوع گسترده این بیماری در سایر شهرها، دست‌کم در شهرهای با شرایط قرمز تعطیلی فراگیر اعمال شود اما عملا این سیاست به‌صورت ناقص به اجرا درآمد.

طی چهار روز اول اجرای این سیاست، عملا حجم تردد تهرانی‌ها به مراکز شغلی کاهش محسوس نداشت و به جز برخی مشاغل همچون مشاغل تجاری فعال در مال‌ها و مراکز تجاری، عمده مشاغل کماکان به فعالیت خود ادامه دادند. شاهد عینی این موضوع را می‌توان در آمد و شد سنگین تهرانی‌ها در معابر بزرگراهی و خیابان‌ها در روزهای اول اجرای طرح محدودیت‌های سنگین کرونایی مشاهده کرد. این آمد و شد سنگین در حالی در بزرگراه‌ها و خیابان‌های شهر تهران به واسطه استفاده گسترده تهرانی‌ها از خودروهای شخصی برای حضور در مراکز شغلی خود مشاهده می‌شود که ازدحام در وسایل حمل و نقل عمومی همچون متروها و اتوبوس‌ها نیز عملا به قوت خود باقی است.

این در حالی است که بدون رعایت فاصله‌گذاری‌های اجتماعی در محیط‌های سربسته حتی اگر افراد از ماسک هم استفاده کنند پس از گذشت مدت زمانی از ماندن در محیط‌های پرازدحام مانند محیط‌های سربسته وسایل حمل و نقل عمومی (مترو و اتوبوس) احتمال ابتلای آنها به کرونا وجود دارد و هر چه این ازدحام بیشتر باشد این احتمال نیز افزایش می‌یابد. در چهار روز ابتدایی اجرای محدودیت‌های جدید کرونایی، در حالی می‌توان از ترافیک سنگین خودروها در سطح پایتخت به‌عنوان سند زمینی شکست این طرح یاد کرد که از سوی دیگر، افزایش شاخص آلودگی هوای شهر تهران نیز به‌عنوان سند هوایی این شکست قابل معرفی است. از روز شنبه تا سه‌شنبه هفته جاری شاخص آلودگی هوای شهر تهران به ترتیب روی اعداد ۶۹، ۷۵، ۸۷ و ۱۱۲ قرار گرفت. در ۲۴ ساعت منتهی به صبح روز سه‌شنبه شاخص آلودگی هوای تهران با قرار گرفتن روی عدد ۱۱۲ در وضعیت نارنجی (ناسالم برای گروه‌های حساس) قرار گرفت.

این در حالی است که انتظار می‌رفت تحت تاثیر اعمال محدودیت‌های جدید کرونایی شاخص کیفیت هوای شهر بهبود یابد اما عملا نه تنها شاخص کیفیت هوا بهبود نیافت بلکه آلودگی هوای تهران روز به روز تشدید شد. آن هم در شرایطی که به دلیل بارندگی و وزش باد انتظار می‌رفت کیفیت هوای تهران در روزهای اعمال محدودیت‌های جدید بیشتر شود.

این شرایط از یکسو به یک تصور غلط سیاست‌گذار مقابله با کرونا مربوط می‌شود. سیاست‌گذار با این تصور که تعطیلی فراگیر شهرهای با وضعیت قرمز منجر به بروز مشکلات و بحران‌های اقتصادی می‌شود عملا ترجیح داده است تا به جای تعطیلی فراگیر، سیاست «محدودیت‌های سنگین» را اعمال کند. در حالی‌که مطالعات محققان اقتصادی در کشورهای پیشرفته دنیا در این زمینه نشان می‌دهد آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و… ناشی از عدم کنترل به موقع انتشار ویروس کرونا به مراتب بیشتر و سنگین‌تر از تعطیلات فراگیر مقطعی به منظور کاهش آمار مرگ و میر و ابتلا به این ویروس است. تجربه‌های موفق در این زمینه نیز وجود دارد که این تحقیقات را اثبات می‌کند.

هر چند در این میان سیاست‌گذار نیز برخی ملاحظات همچون نیاز به اختصاص بسته‌های معیشتی و در نظر گرفتن بودجه‌های سنگین در شرایط کمبود بودجه دولت برای حمایت از مردم در شرایط تعطیلی فراگیر را مطرح می‌کند. اما دیدگاه‌های کارشناسی با توجه به تبعات گسترده و جبران‌ناپذیر اعمال سیاست‌های ناقص در این زمینه نشان می‌دهد لازم است دولت‌ها و سیاست‌گذاران با تقبل برخی هزینه‌ها از بروز شرایط غیرقابل کنترل در ارتباط با انفجار کرونایی جلوگیری کنند.

در این میان علاوه بر سیاست‌گذاران، یک تصور غلط دیگر در میان مدیران مشاغل در بخش خصوصی به انفجار کرونایی دامن زده است. در حالی که در جدول مربوط به محدودیت‌های جدید کرونایی تنها به ضرورت دورکاری ۷۰ درصد از کارمندان ادارات دولتی اشاره شده است و در مورد مشاغل و ادارات بخش خصوصی به صراحت محدودیتی عنوان نشده است، برخی از این ادارات نه تنها کارمندان و کارکنان خود را دورکار نکرده‌اند بلکه همان ضوابط کارمندان دولت مبنی بر ضرورت دورکاری ۷۰ درصدی کارکنان را نیز اعمال نمی‌کنند. این موضوع یکی از عوامل اصلی عدم کاهش محسوس حجم ترافیک در تهران در روزهای اجرا و اعمال محدودیت‌های سنگین کرونایی است. مدیران این ادارات با این تصور اشتباه که دورکاری کارکنان آنها منجر به کاهش بهره‌وری کارکنان می‌شود در برابر دورکاری مقاومت می‌کنند. این در حالی است که تجارب کشورهای موفق در زمینه کنترل شیوع ویروس کرونا نشان می‌دهد در عمده موارد دورکاری نه تنها منجر به کاهش بهره‌وری کارکنان نشده است بلکه به دلیل از بین رفتن یا کاهش نگرانی کارکنان از درگیر شدن با ویروس کرونا، تمرکز آنها بر فعالیت‌های شغلی‌شان افزایش یافته و در نتیجه بهره‌وری نیروی انسانی هم بهبود یافته است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ و مطرح دنیا نیز به دلیل ثبت این تجربه موفق اعلام کرده‌اند تجربه دورکاری به قدری موفقیت‌آمیز بوده است که حتی بعد از اتمام دوره شیوع ویروس کرونا نیز دورکاری کارکنان را ادامه خواهند داد.

در داخل کشور به خصوص در شهر تهران نیز برخی از شرکت‌های خصوصی از اسفندماه سال قبل اقدام به دورکار کردن همه یا بخش قابل‌توجهی از کارکنان خود کرده‌اند که مشاهده تجربه آنها نیز از موفقیت‌آمیز بودن این روش انجام کار حکایت دارد.

بر اساس محدودیت‌های کرونایی اعمال شده از ابتدای آذرماه در شهرهای با وضعیت قرمز (شهرهایی که آمار روزانه مرگ و میر کرونایی در آنها ۱۰ نفر و بیشتر است) تنها مشاغل گروه یک شامل بیمارستان، داروخانه، مطب، آمبولانس، آتش‌نشانی، سوپرمارکت، نانوایی‌ها، امنیت، سلامت، تعمیرگاه‌های لوازم خانگی، پمپ بنزین و… مجوز فعالیت دارند و به هیچ وجه نباید تعطیل شوند و سایر رده‌های شغلی (رده‌های شغلی ۲ و ۳ و ۴) تا دو هفته تعطیل خواهند بود. در این طرح درخصوص سایر فعالیت‌ها به ویژه فعالیت کارکنان ادارات بخش خصوصی عملا سکوت شده است.

از سوی دیگر اگر چه جرایم سنگین برای متخلفان محدودیت‌های عبور و مرور از جمله تردد در ساعت ۹ شب تا ۴ صبح یا تردد خودروهای غیربومی در نظر گرفته شده است اما در صورتی که سیاست‌گذار و مجری محدودیت‌ها قصد دارند اعمال این جرایم از بازدارندگی کافی برخوردار باشد باید هزینه سنگین عبور متخلفان از خطوط قرمز محدودیت‌ها برای آنها احساس شود. اطلاع‌رسانی به موقع و گسترده در این زمینه از جمله ارسال بدون وقفه پیامک جرایم به متخلفان به محض وقوع تخلف می‌تواند در این بازدارندگی موثر باشد.  طی ۲۴ ساعت منتهی به میانه روز گذشته، ۴۸۳ نفر جان خود را بر اثر ابتلا به کرونا از دست دادند و در همین بازه زمانی ۱۳ هزار و۷۲۱ مورد جدید ابتلا به کرونا گزارش شد.