زمین‌لرزه خبر می‌کند؟
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، سامانه هشدار سریع زلزله در زمان هشدار پیش از وقوع موج دوم زلزله کاربرد دارد. به این صورت که در سامانه هشدار سریع از طریق شتاب‌نگارهایی که اطراف شهر نصب می‌شوند امواج P (موج اولیه) و S (موج ثانویه) زلزله که با سرعت‌های متفاوتی از کانون زلزله به سمت سطح زمین حرکت می‌کنند، مشخص می‌شود. مطابق با کارکرد پیش‌بینی شده برای این سامانه، اگر بتوان موج زلزله را در خارج از تهران و در کانون وقوع آن ثبت و از طریق ابزاری به سرعت به مرکز مخابره کرد، در این صورت زمانی بین چند تا چند ده ثانیه به مراکز دریافت‌کننده فرصت می‌دهد تا اقدامات لازم را انجام دهند.
در واقع سامانه هشدارسریع زلزله تهران این امکان را دارد که از فاصله زمانی بین دو موج زلزله که حدود ۱۰ ثانیه است – موج P که موج پیشرو محسوب می‌شود و خطر آنچنانی ندارد و موج S که موج مخرب و اصلی به حساب می‌آید – استفاده کرده و با شناسایی موج اول، اخطار آمدن موج دوم را اعلام کند. نکته مهم در فاصله زمانی به وجود آمده میان موج اول و دوم، تفاوت میان سرعت آنهاست. موج نخست (P) با سرعت ۷ کیلومتر بر ثانیه و موج دوم (S) با سرعت ۲ تا ۳ کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کند. از آنجا که یک اختلاف حدودا سه ثانیه‌ای بین سرعت دو موج وجود دارد و این سامانه در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر تهران نصب شده، بنابراین موج اولیه، دست کم ۱۰ ثانیه قبل از وقوع موج اصلی و ثانویه در محدوده پایتخت قابل شناسایی است. اوایل سال‌جاری چهار دستگاه از مجموعه سامانه هشدار سریع در حوالی شرق استان تهران (محدوده گسل مشاء، جاده هراز، سد لار و… ) نصب شد و وعده داده شد ۲۲ دستگاه هشدار سریع دیگر نیز که از سوئیس و انگلیس خریداری شده بود تا پایان سال‌جاری در نقاط جنوبی، شمالی و غرب خارج از محدوده شهر تهران نصب شود. اخیرا این ایستگاه‌های شتاب‌نگار در نقاطی از حریم پایتخت نصب شده‌اند. به این ترتیب حلقه اولیه زنجیره منتهی به هشدار در پیش بودن زلزله برای تهران تقریبا کامل شد. هرچند آن‌طور که مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد در وضعیت ایده‌آل، شهر تهران به حدود ۲۰۰ ایستگاه شتاب‌نگار (حدود۱۰ برابر وضعیت کنونی) نیاز دارد، اما این گام اولیه می‌تواند نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و ارائه هشدار وقوع زلزله در چند ثانیه بعد داشته باشد. این ایستگاه‌ها که در فاصله ۳۰ تا ۵۰ کیلومتری از شهر تهران واقع شده‌اند قادر خواهند بود موج اولیه زلزله که ۱۰ ثانیه زودتر از موج ثانویه و اصلی و در اثر فعالیت گسل‌ها ایجاد می‌شود را در همان کانون زمین‌لرزه شناسایی و بلافاصله به اتاق کنترل مدیریت بحران گزارش دهد. به تعبیر دیگر با این سامانه مدیریت بحران شهر تهران هنگان بروز زمین‌لرزه دست‌کم ۱۰ ثانیه قبل از رسیدن موج اصلی به شهر، به مرکز هشدار دهد.
بخش پیشوا، نواحی از جاده چالوس، مهرشهر کرج، نواحی از بخش ورامین، ملارد، پرند منطقه خجیر، لواسان و… از نقاطی است که ایستگاه‌های جدید در آنجا مستقر شده‌اند. به نظر می‌رسد پراکندگی جغرافیایی نصب این ایستگاه‌ها، زمینه را فراهم می‌کند تا از هر نقطه‌ای روی گسل‌های اصلی اطراف شهر فعالیت لرزه‌ای اتفاق بیفتد، توسط ایستگاه‌ها شناسایی و به مرکز مدیریت بحران گزارش داده شود. هرچند حلقه اولیه زنجیره هشدار سریع زلزله، به شکل کلی تکمیل شده اما حلقه نهایی که منجر به عملیاتی شدن این سامانه به‌طور کامل می‌شود هنوز نیمه‌تمام است. این حلقه نهایی دارای دو شاخه جداگانه است. یک شاخه مربوط به ارتباط میان این سامانه و دستگاه‌های خدمات‌رسان شهری همچون گاز، آب و برق است و شاخه دیگر مربوط به اطلاع‌رسانی به شهروندان.
یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از این سامانه، اتصال این سامانه به مراکز حیاتی عرضه خدمات به شهر همچون گاز است که وقتی شدت موج زلزله از حدی گذشت که می‌تواند برای آن تاسیسات مخرب باشد، دستور قطع را صادر می‌کند که این روند می‌تواند به‌صورت اتوماتیک انجام شود. آن‌طور که مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرده است طی یکسال گذشته از میان دستگاه‌های خدمات‌رسان، فقط شرکت گاز توانسته با خرید سنسورهایی مجهز به قطع کن اتوماتیک و نصب آن درون محدوده‌هایی از شهر، امکان اتصال به ایستگاه‌های شتاب‌نگار را پیدا کند. براساس پیش‌بینی انجام شده از سوی این شرکت، شهر تهران با توجه به قدمت لوله‌کشی در مناطق مختلف، به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم‌بندی شده است. نیمه جنوبی شهر که لوله‌کشی گاز شهری دارای قدمت بیشتری است حساسیت بالاتری نسبت به میزان بزرگی زلزله دارد و احتمال آنکه با وقوع زلزله با بزرگی کمتر، با هدف جلوگیری از حوادث ثانویه، گاز این بخش شهری قطع شود وجود دارد. در مقابل نیمه شمالی شهر که عمر شبکه لوله‌کشی گاز شهری در آن کمتر است، به‌طور طبیعی مقاومت بالاتری در برابر زمین‌لرزه و احتمال وقوع انفجار دارد. بنابراین در صورت وقوع زلزله با بزرگی بالاتر احتمال قطع‌کن اتوماتیک گاز شهری در این نیمه از شهر وجود دارد.
علاوه بر این شرکت خدمات‌رسان، دیگر دستگاه‌های خدمات‌رسان شهری پایتخت هنوز در مرحله ایجاد هماهنگی با مدیریت بحران تهران هستند و اقدام عملی در جهت ایجاد ارتباط با ایستگاه‌های شتاب‌نگار سامانه هشدار سریع زلزله میان آنها برقرار نشده است. به تعبیر دیگر، با وجود آنکه ظرفیت «آگاهی ثانیه‌ای» از در پیش بودن زلزله در شهر تهران وجود دارد اما چون این ظرفیت بین دستگاه‌های مختلف دولتی به بدترین شکل توزیع شده و تجمیع میان آنها شکل نگرفته، این ظرفیت در تهران در برابر زلزله بزرگ احتمالی به لحاظ کارکردی فعلا مردود و غیر‌قابل استفاده است. صرف‌نظر از دستگاه‌های خدمات‌رسان، مترو و ایستگاه‌های آتش‌نشانی نیز از جمله بخش‌هایی هستند که با هدف جلوگیری از بروز حوادث ثانویه باید به‌طور اتوماتیک با ایستگاه‌های شتاب‌نگار ارتباط داشته باشند. اما شاخه دیگر از این اطلاع‌رسانی، هشدار چندثانیه زودتر از وقوع زلزله به شهروندان از طریق، رادیو، تلویزیون و تلفن‌های همراه است اما به دلایلی تاکنون این هشدار حبس شده است.
در حال حاضر بخش عمده کشورهای توسعه‌یافته اگرچه به این سامانه مجهز هستند اما فقط در ژاپن، استفاده از این سامانه به‌صورت اعلام عمومی امکان‌پذیر شده است، چراکه در این کشور، تمامی آموزش‌های لازم برای ایجاد آمادگی در شهروندان انجام شده است. از این رو لازم است این آمادگی در مردم وجود داشته باشد تا از بروز واکنش‌های نا‌بهنجار و زیان‌بار جلوگیری شود. به گفته کارشناسان، ممکن است این اطلاع حتی اگر تکان خفیف هم باشد منجر به ترس و حتی تلفاتی بیشتر از زلزله اصلی شود. بنابراین باید کار فرهنگی بلندمدت در این زمینه صورت بگیرد و ارتقای سطح آگاهی‌های مردم در دستور کار قرار گیرد. همچنین باید زیرساخت لازم در صداوسیما و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فراهم شود تا در سریع‌ترین زمان پیغام هشدار در اختیار مخاطبان قرار گیرد و به موازات آن زیرساخت‌های مربوط به امکان اطلاع‌رسانی و هشدار از طریق تابلوهای ترافیکی یا تلویزیون‌های شهری یا آژیر، فراهم شود.
