گشایش بازار سوغات در گرو گشایش اقتصادی کشور است
ندا رضوی‌زاده در گفت‌وگو با خبرگزاری تاریخ ما درخصوص مفهوم سوغات اظهار کرد: سوغات پیش‌تر به کالایی اطلاق می‌شد که به عنوان هدیه و رهاورد سفر برای بستگان و دوستان و آشنایان خریداری می‌شده است؛ اما امروز منظور از سوغات در متون پژوهشی کالایی است که گردشگر چه برای خودش و همراهانش، چه به عنوان هدیه، از مقصد خرید می‌کند. بدین معنا هر کالایی که گردشگر بتواند بخرد و با خود به مبدا ببرد سوغات تلقی می‌شود.
وی ادامه داد: گردشگران و زائران در هر مقصد سفر با انگیزه‌های مختلفی به خرید می‌روند؛ بعضی افراد به عنوان یادگار سفر (یا تبرک در مقاصد مقدس) برای خود یا دیگران خرید می‌کنند، بعضی از آن‌ها اساسا از تجربه خرید، پرسه‌زنی در بازار، تماشای کالاها و مردم و مصرف فضاها لذت حسی می‌برند، بعضی دیگر نیز در سفر فرصت می‌یابند که خریدهای کاربردی و مورد نیازشان را انجام دهند، بعضی دیگر نیز کالاهایی را در سفر می‌خرند که فکر می‌کنند در آن مقصد خاص می‌توانند نوع اصیل و باکیفیت آن کالا را پیدا کنند (مانند زعفران و خشکبار در مشهد).
عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی افزود: در پژوهشی که ما در فروردین سال ۹۷ و در پژوهش دیگری که در سال‌های ۸۹ و ۹۰ انجام داده‌ایم، متوجه شدیم که زائران در مشهد بیشتر پوشاک، زیورآلات (نقره و گوهرسنگ ها)، مواد خوراکی (خشکبار، زعفران و ادویه، نقل و نبات)، اقلام متبرک (مهر، تسبیح، جانماز) و اسباب بازی خریداری می‌کنند.
رضوی‌زاده بیان کرد: حدود ۶۰ درصد پاسخگویان در سال ۹۷ اظهار کردند که سعی می‌کنند در هزینه‌های دیگر (خوراک و اقامت) صرفه‌جویی کرده تا بتوانند بیشتر خرید کنند. علاوه بر این، اکثر زائران رضایت بالا یا نسبی از خریدشان را اعلام کردند که این نکته مطلوبیت خرید برای زائران در مشهد را نشان می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: نکته قابل توجهی که در این خصوص وجود دارد این است که بخش قابل توجهی از زائرانی که به مشهد می‌آیند، درآمد بالایی ندارند. در پیمایش فروردین سال ۹۷ حدود ۴۰ درصد زائران درآمدی برابر یا کمتر از حداقل حقوق مصوب وزارت کار داشتند و باقی زائران هم درآمد خیلی بالاتری نداشتند. این موضوع ضرورت توجه به «بخش‌بندی بازار» سوغات مشهد را نشان می‌دهد. به این معنا که مشتری کم درآمد طبیعتا قدرت خرید محدودی دارد. داده‌های فوق در شرایطی به دست آمد که هنوز تورم کمرشکن سال‌های ۹۷-۹۹ حادث نشده بود. بدیهی است که قدرت خرید زائران در رونق بازار سوغات و جهت‌گیری بازار نقش کلیدی دارد.
جهش ارزی می‌تواند فرصتی برای بازار کالاهای ایرانی باشد
عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: تا پیش از جهش ارزی سال ۹۷، بسیاری از کالاهای موجود در بازار از مبداء چین وارد می‌شد و در رقابت با کالای ایرانی از لحاظ قیمت و تنوع معمولا موفق‌تر بود. جهش ارزی از این بابت که قیمت کالای ایرانی را نسبت به کالای چینی در مرتبه پایین‌تری قرار می‌دهد، می‌تواند فرصتی برای بازار کالاهای ایرانی باشد، اما از سوی دیگر متأسفانه تورم قدرت خرید شهروندان ایرانی را به شدت کاهش داده است. تحریم‌ها و ناکارآمدی‌ها موجب رشد اقتصادی منفی، تورم شدید و نرخ بالای بیکاری شده، شیوع کرونا در یک سال اخیر و پیامدهای اقتصادی آن نیز این مشکلات را تشدید کرده است.
رضوی‌زاده عنوان کرد: این شرایط علاوه بر این که به طور کلی بر تعداد زائر/گردشگران ورودی مشهد تاثیر می‌گذارد، قدرت خرید آن‌ها را نیز به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ از این رو در حال حاضر، منطقی به نظر می‌رسد که گشایش در بازار سوغات وابستگی تام به گشایش اقتصادی در سطح کلان کشور دارد.
وی ادامه داد: تولید سوغات متنوع و باکیفیت مستلزم سطحی از اطمینان نسبت به حضور مشتری (گردشگر) در بازار است. اما چنین اطمینانی با وضع اقتصادی موجود به چشم نمی خورد.
عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی تشریح کرد: طبیعی است که سرمایه‌گذاران، انگیزه و رغبتی به تولید سوغاتِ باکیفیت و نوآورانه نداشته باشند. در صورتی که سیاست‌های کلان کشور به بهبود اوضاع اقتصادی، بهبود وضع اشتغال، درآمد و قدرت خرید مردم منجر شود، بازار واکنش نشان می‌دهد و سرمایه‌گذاری برای تولید محصولات سوغات سودآور می‌شود و صنایع مرتبط توسعه می‌یابد.
رضوی‌زاده افزود: در شرایطی که بخشی از جمعیت با بیکاری یا ناامنی شغلی جدی مواجه و بخش مزدبگیر هم در مقابل تورم زانو زده و در صف مرغ، روغن و شکر ایستاده است، سخن گفتن از رونق بازار سوغات واقعبینانه نیست؛ زیرا در چنین شرایطی برای بخش بزرگی از جمعیت، سفر و سوغات محصولات لوکسی تلقی می‌شوند.
وی عنوان کرد: همچنین متاسفانه گردشگری ایران به شدت درونگرا است و باوجود مزیت‌های فراوان آن تقریبا بیرون از بازار بزرگ گردشگری بین‌المللی قرار گرفته و سهم ناچیزی از این بازار دارد. حتی ما از گردشگری مذهبی و زیارت بین‌المللی نیز سهم قابل توجهی نداریم، در حالی که این گونه سفر در جهان در دو دهه اخیر در حال رشد چشمگیر و سریعی بوده است. توسعه گردشگری بین‌المللی و حضور زائران و گردشگران خارجی می‌تواند بازار سوغات را توسعه دهد و به تبع آن اشتغال و ارزآوری از مسیر تولید محصولات سوغات رشد یابد و به این ترتیب رشد اقتصادی به همراه داشته باشد. اما توسعه گردشگری بین‌المللی نیز مستلزم اتخاذ سیاست‌های کلان مناسب در سطح ملی است.
پایان خبر / تاریخ ما