تلفیقی از معماری عربی، ترکی و پاکستانی در مسجد «شاه فیصل»

می‌توان گفت که وجه اشتراک تمام مساجد در جهان گنبد و مناره‌های بلند آن است؛ اما مسجد «شاه فیصل» پاکستان مسجدی است با گنبدی خیمه‌ای شکل که به لحاظ سنتی با دیگر مساجد دنیا تفاوت دارد.

این مسجد که در اسلام‌آباد پاکستان و در میانه تپه‌های سبز مارگالا واقع شده دارای ساختمانی مربع شکل است که از در ساخت آن از سنگ مرمر سفید استفاده شده و لوسترهایی به سبک ترکی در داخل آن آویز شده است.

کشور پاکستان که در سال‌ها اخیر فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته امروز به واسطه جاذبه‌های خود مانند مسجد شاه فیصل به مقصد جدیدی برای افرادی که به دنبال تجربه‌های جدید هستند، تبدیل شده است. این مسجد هر ساله تا قبل از شیوع کرونا افراد زیادی را به پاکستان جذب کرده است.

این مسجد که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد جهان اسلام شناخته می‌شود و به واسطه معماری و مهندسی بی‌نظیری که در ساختش استفاده شده چشم‌ها را مجذوب خود می‌کند. مسجد شاه فیصل مساحتی نزدیک به ۵۰۰۰ هزار مترمربع دارد و حدود ۳۰۰ هزار نمازگزار می‌توانند همزمان در این مسجد به عبادت مشغول شوند.

دستور ساخت این مسجد در سال ۱۹۶۶ توسط «شاه فیصل عبدالعزیز» پادشاه عربستان در آن زمان که برای بازدید به اسلام‌آباد پاکستان سفر کرده بود، صادر شد. از صدور دستور تا تصمیم‌گیری برای ساخت این مسجد حدود سه سال زمان می‌گذر تا بالاخره در سال ۱۹۶۹ مسابقه‌ای بین‌المللی برای طراحی این مسجد منحصرا برای معماران مسلمان برگزار شد.

در این رقابت بین‌المللی معماران ۱۷ کشور حدود ۴۳ طرح پیشنهادی ارائه کردند که در آن‌ها حتما باید به صورت سمبلیک انتظارات و ارزش‌های فرهنگی مردم پاکستان نیز در نظر گرفته می‌شد. بعد از بررسی طرح‌ها به مدت چهار روز در نهایت طرح معمار ترک «ودات دالوکای» برای ساخت این مسجد توسط پاکستانی‌ها انتخاب و تایید شد.      

همانطور که در ابتدا گفته شد یکی از ویژگی‌های طرح دالوکای که برای این مسجد در نظر گرفته بود ساخت آن بدون گنبد بود که این معمار ترک این ایده برای نمای بیرونی را از چادر و خیمه الهام گرفته است. البته سالن نماز مثلثی شاه فیصل و چهار مناره مدادی شکل اطراف آن یکی دیگر از ویژگی‌های این مسجد است که در طراحی دالوکای به آن بسیار توجه شده است.

البته در حال حاضر لوستر بزرگ ورودی مسجد، موزاییک‌های دیوارها و خطاطی هنرمندان پاکستانی نیز از مواردی هستند که زیبایی این مکان مقدس را دو برابر کرده است. در همین راستا مسجد شاه فیصل اسلام‌آباد تلفیقی از هنر معماری سنتی عربی، ترکی و پاکستانی را همزمان همراه خود دارد.

کار ساخت این مسجد در سال ۱۹۸۶ به پایان رسیده و بخشی از آن مدتی به عنوان دانشگاه بین‌المللی اسلامی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین گفته شده که این مسجد پس از ساخت درسال ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۳  میلادی، بزرگ ترین مسجد جهان محسوب می‌شده است.

در طرح جامع شهر اسلام‌آباد، مسجد در شمال و در انتهای جاده ورودی اصلی شهر- شاهراه اسلام آباد پیش‌بینی شد. زمین‌های پیرامون این مسجد باز هستند و شاه‌ فیصل درآن همانند یک فضای تندیس گونه به نظر می‌رسد. همین امر باعث شده است که بنای مسجد به صورت یک منظره مستقل بدرخشد.

همچنین در خصوص این مسجد گفته شده که طرح شاه فیصل در ابتدا تنها برای یک نمازخانه بزرگ در نظر گرفته شده بود، اما در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۲ تصمیم گرفته شد که فضاهای دیگری نیز به ساختمان مسجد اضافه شود. الحاقات جدید شامل مرکز پژوهش‌های اسلامی، کتابخانه، موزه، سالن کنفرانس و دفاتری برای استادان دانشگاه اسلامی بین‌المللی بود.

مجموعه این الحاقات، مساحتی را که در آغاز منظور شده بود به بیش از دو برابر افزایش داد، اما از آنجا که بخش‌های الحاقی همگی خارج از نمازخانه اصلی بودند، تغییری در طرح اصلی مسجد به وجود نیامد.

معمار بنای این مسجد علاوه بر مدرن بودن طرح به اصول طراحی اسلامی نیز پایبند بوده و به خوبی از آن‌ها در طراحی خود بهره برده است؛ دالوکای در مورد طرح خود اینگونه توضیح داده، «من سعی کردم که جوهره، تناسبات و هندسه کعبه را به روشی کاملا انتزاعی به کار گیرم. نقطه اوج هر یک از چهار مناره یاد آوره چهار گوشه بلند کعبه است و به این طریق با این مناره‌ها فرم نامحسوسی از کعبه، بر مبنای تناسبات آن ایجاد شده‌ است. اگر بالای هر مناره را به صورت مورب به انتهای پایانی مناره مقابل آن وصل کنید، یک هرم مربع القاعده در داخل آن معکب نامرئی مشخص می‌شود. تراز پایینی این هرم، بدنه صلب مسجد را تشکیل می‌دهد و آن چهار مناره با نقطه اوج‌شان، مکعب فرضی کعبه را کامل می‌کنند».

طرح این مسجد در آن زمان که مورد تایید پاکستانی‌ها قرار گرفته بود از جمله نخستین‌ طرح‌ها بود که در این کشور از انواع قوس‌ها، گنبدهای سنتیو متعارف پیروی نمی‌کرد. در این مسجد همچنین دالوکای از چهار مناره که از معماری ترکیه الگو گرفته و باریک و بلند است استفاده کرده و هرکدام از این مناره‌ها چیزی حدود ۹۰ متر ارتفاع دارند.

منبع:

pakistanembassytokyo.com

www.atlasobscura.com

پایان خبر / تاریخ ما