وظیفه فرهنگستان‌ها نظارت بر بنیادهای علمی کشور است
محمدجعفر یاحقی در گفت‌وگو با خبرگزاری تاریخ ما در خصوص معرفی فرهنگستان جمهوری اسلامی، اظهار کرد: فرهنگستان یک نهاد علمی است که زیر نظر بالاترین مقامات کشور اداره می‌شود. وظیفه فرهنگستان توجه به مسائل علمی مرتبط با تخصص خود است.
وی افزود: درحال حاضر چهار فرهنگستان زیرمجموعه فرهنگستان جمهوری اسلامی هستند که هر کدام در مسیر مربوط به خود فعالیت می‌کنند. این فرهنگستان‌ها شامل فرهنگستان علوم پزشکی، فرهنگستان علوم، فرهنگستان هنر و فرهنگستان زبان است. در میان این فرهنگستان‌ها فرهنگستان زبان به واسطه کارکرد عمومی که دارد شناخته شده‌تر است.
این عضو هیات علمی گروه ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با فرهنگستان زبان، ادامه داد: فرهنگستان زبان از سال ۱۳۶۹ پا گرفته است و سومین دوره فرهنگستان زبان و ادب را شکل داده است. دو دوره قبلی این فرهنگستان در زمان رژیم سابق و دوره سوم در زمان حکومت جمهوری اسلامی شکل یافت.
یاحقی خاطرنشان کرد: عموما ساختار فرهنگستان به این شکل است که عده‌ای به عنوان شورای اصلی فرهنگستان معرفی شده و با ابلاغ ریاست جمهوری مشغول به کار می‌شوند. در فرهنگستان دو گروه مشغول به کار می‌شوند که به گروه اصلی اعضاء پیوسته که دائمی هستند اطلاق می‌شود که از بین اعضاء شاخص کشور در حوزه خود انتخاب می‌شوند. گروه دوم نیز شامل اعضاء وابسته است که موقتی هستند. بخش‌های مختلف فرهنگستان شامل واژه گزینی، لهجه‌ها، دستور زبان، زبان‌های باستانی و مطالعات ادبی می‌شود.
این استاد برجسته زبان و ادب فارسی تشریح کرد: در فرهنگستان زبان حدودا ۳۰۰ عضو وابسته و پیوسته فعال هستند که برنامه‌های مختلفی دارند. درحال حاضر چندین دانش‌نامه در فرهنگستان منتشر شده است. برای مثال ۱۲ جلد از دانش‌نامه زبان و ادب فارسی، ۵ جلد دانش‌نامه شبه قاره و دانش‌نامه آسیای صغیر و… منتشر شده است. هر گروه در این فرهنگستان مجله مرتبط با خود را منتشر می‌کنند که تمامی آن‌ها در سطوح بالا و توسط متخصصان حوزه خود منتشر می‌شوند. این گروه‌ها شامل گروه ادبیات تصویری، گروه دستور، گروه گویش شناسی و گروه تحقیقات ادبی و مجله نامه فرهنگستان می‌شود.
«نامه فرهنگستان» قدیمی‌ترین مجله فرهنگستان زبان و ادب فارسی
وی بیان کرد: مجله «نامه فرهنگستان» از قدیمی‌ترین مجلات فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که تمام دیگر مجلات باتوجه به معیارهای آن مجوز انتشار دریافت می‌کنند. فعالیت عمده فرهنگستان فرهنگ نویسی است. این بخش از اعضاء بسیاری تشکیل شده است که فرهنگ‌های بزرگ و جامعی را تشکیل می‌دهند. دو جلد از این فرهنگ جامع زبان فارسی منتشر شده است اما باتوجه به مفصل بودن این مبحث تصور می‌کنم حداقل ۲۰ جلد دیگر منتشر شود.
این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: آنچه که برای مردم در رابطه با فرهنگستان زبان و ادب فارسی دارای اهمیت است بخش واژه گزینی است. واژه‌گزینی دارای یک گروه و شاخه‌های متعدد است. برای مثال هر یک از واژه‌های پزشکی، ریاضی، کشاورزی و… دارای گروه و شورای مخصوص به خود هستند. این گروه‌ها کلماتی که نیازمند ورود به جامعه هستند را انتخاب و در معرض نظر خواهی قرار می‌دهند.
این عضو هیات علمی گروه ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: در حال حاضر در رشته‌های مختلف مجلات مختلفی با عنوان هزار واژه منتشر شده است که معادل‌های فرهنگی لغات تخصص‌های مختلف را انتخاب و در معرض داوری صاحب نظران قرار می‌دهند تا بعد از تایید آن‌ها مورد تصویب قرار گیرد. همچنین در فرهنگستان گروه‌های پژوهشی خاصی حضور دارند که وظیفه آن‌ها برقراری ارتباط با بخش‌های دیگر جامعه مانند آموزش و پرورش، صداوسیما، مطبوعات و… است. به صورت کلی وظیفه این گروه‌ها هم‌افزایی و هم‌نوایی با گروه‌های مختلف کشور است.
یاحقی افزود: فرهنگستان‌ها در تمام کشورها نهادهای علمی سطح بالایی هستند که فعالیت‌های بنیادی انجام می‌دهند. وظیفه فرهنگستان‌ها نظارت بر بنیادهای علمی کشور است. برای مثال نظارت فرهنگستان زبان بر آموزش زبان در سطح کشور مانند مراکز علمی دانشگاهی است. البته در کشور ایران تعامل با فرهنگستان‌ها خیلی جا افتاده نیست و همه ارکان خود را نیازمند فرهنگستان‌ها نمی‌دانند و حتی گاهی در تعارض با فرهنگستان قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: فرهنگستان نقش نظارتی ندارد و بیشتر برای هم‌فکری و مشارکت با ارکان دیگر در جهت بهبود عملکرد آن‌ها ایجاد شده است. تعامل میان فرهنگستان‌ها و ارکان دیگر همیشه مطلوب نیست و در خیلی از اوقات ارکان دولتی به صورت خود سرانه عمل می‌کنند. در نتیجه چنین اتفاقی آن هدف و انتظاری که شایسته است ایجاد نمی‌شود.
این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی تشریح کرد: در نمونه‌ای دیگر از فعالیت‌های فرهنگستان زبان و ادب می‌توان به ارتباط میان این فرهنگستان با آموزش و پرورش اشاره کرد. این گروه تا حد خوبی فعال است و نظارت خوبی برای حل مشکلات کتاب‌های آموزش و پرورش دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: فرهنگستان جنبه مشورتی و تجویزی دارد. فرهنگستان همواره تلاش می‌کند نهادها را راهنمایی کند، اگر برخی اوقات نهادها مسیر خود را طی می‌کنند. فرهنگستان اغلب با وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش، صداوسیما، نهادهای علمی و پژوهشی، مطبوعات و وزارت ارشاد ارتباط دارد و برای این گروه‌ها خط و مشی تعیین می‌کند. این نهادها همیشه از خط و مشی‌های فرهنگستان حمایت نمی‌کنند و معمولا به صورت سرخود عمل می‌کنند. به همین دلیل انتظار معمول فراهم نمی‌شود.
یاحقی خاطرنشان کرد: از آنجایی که کتاب‌های منتشر شده در فرهنگستان معمولا از فیلترهای خیلی بالا عبور می‌کند و معمولا تحت نظر افراد شاخص منتشر می‌شوند، از قابلیت ارجاع بالایی برخوردار هستند. فرهنگستان در حوزه نشر و انتشار، ترجمه و تالیف در سطوح علمی مختلف با هدف گسترش زبان فارسی نظارت دارد. حاصل کار فرهنگستان تالیف کتاب و مقاله است که معمولا به صورت بی‌صدا منتشر می‌شوند.
وی گفت: مهمترین نقش فرهنگستان‌ها ساخت واژه‌های بومی است. بسیاری از کلمات مانند شهرداری، شهربانی، دادگستر، دادگستری، سربان، سرلشکر و… نتیجه فعالیت و کار بسیار فرهنگستان در طول دوران‌های مختلف است. تمام این کلمات در زمان رضاشاه عربی بودند که امروزه معادل فارسی دارند. البته گاهی اوقات برخی از پیشنهادات فرهنگستان‌ها مورد قبول جامعه قرار نمی‌گیرد که این لغات مورد بازنگری قرار خواهند گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: شوراهای تصمیم گیرنده برای واژگان هر علم، شوراهای تخصصی آن هستند. برای مثال هر یک از علوم پزشکی، دامپروری، دامپزشکی و… هریک گروه‌های تخصصی خود را دارند که با توجه به تخصص خود کلمات را پیشنهاد می‌کنند.
پایان خبر / تاریخ ما