روایت نخستین روزنامه و چاپخانه اردبیل
حیدر محمدیان اردی در گفت و گو با خبرگزاری تاریخ ما اظهار کرد: با وجودی که 100 سال از ورود نخستین ماشین چاپ به کشور می‌گذشت، چاپخانه در اردبیل دایر شد اما اردبیل از پیشروان صنعت چاپ ایران بوده و در حقیقت این کهن شهر تاریخی جزو 10 شهر نخست صاحب چاپخانه بعد از تبریز، تهران، ارومیه، اصفهان، شیراز، رشت و انزلی است.
وی ادامه داد: چاپخانه احمدیه تقریباً تا سال 1300 شمسی دایر بود و خدمات ارزشمندی به حوزه چاپ و نشر اردبیل کرد و علاوه بر چاپ روزنامه «برگ سبز» کتاب هایی چون مقامات حکیم الهی اردبیلی، وظیفه الاطفال و تجوید الصبیان نیز در آن به طبع رسید.
به گفته محمدیان، وجود چاپخانه احمدیه شرایطی را مهیا ساخت تا نخستین روزنامه در اردبیل چاپ شود و حتی روزنامه‌ای دیگر بنام «صدای اردبیل» که 10 سال بعد بزرگان شهر قصد چاپ آن را در همین چاپخانه داشتند، به دستور ریاست الوزراء وقت با دست آویز قرار دادن امنیت منطقه مجوز نشر نیافت.
نویسنده کتاب «تاریخ مطبوعات اردبیل» اضافه کرد: به احتمال بسیار آخرین کار چاپخانه احمدیه چاپ کتاب «تجوید الصبیان» نوشته مرحوم کاتب اردبیلی در سال 1340 قمری (1300 ش) بود و بعد از آن برای همیشه از صفحه روزگار بی سر و صدا ناپدید شد.
محمدیان در پاسخ به سوالی مبنی بر نحوه انتشار اولیه نشریه در اردبیل تصریح کرد: سال 1287 شمسی و در زمان سلطنت سیاه محمدعلی شاه قاجار روزنامه‌ای بنام «برگ سبز» که نخستین جریده تاریخ مطبوعات اردبیل بود به مدیریت میرزافضل‌الله شیخ‌الاسلام‌زاده در ربیع‌الاول 1326 قمری پا به میدان فرهنگ و هنر گذاشت.
نحوه تعطیلی رکن چهارم دموکراسی در اردبیل
به گفته وی، میرزا عبدالحسین خان مستوفی از فضلای اردبیل و میرزا محمد علیخان مدیر مدرسه شرافت که بعدها بخاطر نوشته‌های تجدد طلبانه در همین روزنامه به بابیگری معروف شده و در جلوی حمام پیر ترور شد؛ از مشهورترین نویسندگان این روزنامه بودند.
محمدیان ادامه داد: آخرین شماره این روزنامه احتمالاً در پنجم جمادی‌الاول 1326 قمری (15 خرداد 1287) دو هفته قبل از به توپ بسته مجلس مشروطه، چاپ شد و با توقیف جراید کل کشور رکن چهارم مشروطه در اردبیل و ایران به تعطیلی کشانده شد در حالی که بزرگانی چون سیدحسین اردبیلی، سیدعبدالرحیم خلخالی، رکن‌الاسلام خلخالی و خیلی‌های دیگر در این سنگر برای آزادیخواهی قلم فرسائی می‌کردند.
به گفته این پژوهشگر، روزنامه «برگ سبز» با عمر کوتاه خود، دو شماره در هفته چاپ می‌شد و تا آنجا که اطلاع داریم شماره دوم آن در روز پنجشنبه 28 ربیع‌المولود 1326 قمری منتشر شده است و حسن جودت مدیر روزنامه «جودت» (1325 – 1306) معتقد است که این روزنامه منعکس کننده افکار جمعیتی مشروطه‌خواه بنام «انجمن اتحاد ترقی اردبیل» بوده و هزینه نشر این روزنامه را هم شاعر وطن‌پرست اردبیلی یوسف ضیاء (دلخون) و دوستش قاضی‌زاده متقبل می‌شدند.
صاحب موزه «مجموعه چاپ و مطبوعات اردبیل» ادامه داد: برگ سبز سرآغاز نشر مطبوعات اردبیلی بود که تا سال 1354 به طول انجامید و بعد از وقفه‌ای 20 ساله باز از سال 1372 این مسیر تداوم یافت.
به گفته محمدیان، مرداد سال 1306 پایه یکی از مهمترین نشریات تأثیرگذار در تاریخ یک قرن اخیر اردبیل در شرق آذربایجان گذاشته شد و حسن جودت و برادرانش در پشت مرزهای شوروی روزنامه‌ای را منتشر کردند که تا 20 سال بعد مهمترین نشریه جریان ساز سیاسی و اجتماعی اردبیل بود.
نشریات جریان ساز اردبیل
وی اضافه کرد: بعد از آن روزنامه‌هایی چون شمس ایران، پیک‌روز، مجله فرهنگ، دامن حق، سبلان، دفاع مردم، آینده سپید، قبس، بهارآذربایجان، پیغام آشنا و … در این شهر چاپ شد و در دور دوم نیز نشریاتی چون کاتب، اردبیل، آیینه اردبیل، آوای اردبیل، چشمه اردبیل، مطبخ و… وارد عرصه شدند که تعداشان اکنون به 100 عنوان بالغ می شود.
نویسنده کتاب «تاریخ مطبوعات اردبیل» در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه نشریات در تاریخ اردبیل و در زمان خود جریان‌سازی هم می‌کردند یا صرفاً منتشر کننده اخبار روز بودند، ادامه داد: مطبوعات اردبیل قبل از انقلاب سه جریان فکری را دنبال کرده‌اند که در اولین جریان نویسندگان روزنامه «برگ سبز» در پیروزی مشروطه خواهان و ایجاد فضای انقلابی در اردبیل نقش ایفا کردند.
محمدیان اضافه کرد: دومین جریان را روزنامه جودت در بین سال های 1322 تا 1325 در ایجاد روحیه و تفکر آزادی‌طلبی در این منطقه مدیریت کردند که در نهایت به فرقه دمکرات آذربایجان منجر شد و اردبیل به عنوان یکی مهمترین مراکز سیاسی حکومت دولت پیشه‌وری، هیچ سهمی از دانشگاه آذربایجان، رادیو آذربایجان، بانک آذربایجان، هنرستان و غیره نبرد.
وی افزود: سومین جریان فکری را هم روزنامه‌های پیک‌روز، دفاع مردم، بهارآذربایجان و دیگران در جریان حکومت مصدق بازی کردند که برخی از آنها در 28 مرداد 1332 رفتن را بر ماندند ترجیح دادند و مابقی نیز بعد از مدتی کوتاهی به بهانه چاپ اخبار یا سرمقاله‌هایشان که به مذاق دولت خوش نیامده بود، توقیف شدند.
به گفته این پژوهشگر تاریخ مطبوعات اردبیل، بعد از این جریان ها، مدت های مدیدی مطبوعات محلی مروج چندان تفکر خاصی نبودند جزء اینکه بین سال های 1348 تا 1353 روزنامه «قبس» همزمان با تاسیس فرمانداری های کل در چندین استان زمزمه فرمانداری کل یا استان شدن را طرح کرد که آن هم به دستور مرکز عقیم ماند.
پایان خبر / تاریخ ما