آلاچیق سنتی ترکمن‌ها چگونه ساخته می‌شود؟

آلاچیق ترکمن “اوی” نامیده می‌شود که به معنی مسکن و محل زیست است. آلاچیق یک اسکلت متحرک و قابل‌حمل و نقل است که با نمد و حصیر پوشانده می‌شود. عشایر ترکمن اغلب برای مهمانان و یا برای فرزندان خود که زندگی تازه‌ای را آغاز خواهند کرد، از “آق اوی” (خانه سفید) استفاده می‌کنند و نشانه عزت و احترام به آنان است. آلاچیق سفید بعدها باگذشت زمان به سیاهی می‌گراید و به “قارا اوی ” تبدیل می‌شود.

آلاچیق دارای اجزایی چون اسکلت چوبی، حصیر، نمد، نوارهای دستباف است که شامل موارد زیر می‌شود:

– “توی‌نوک”: حلقه‌ای چوبی در بالای قسمت گنبدی آلاچیق که به‌عنوان نورگیر عمل می‌کند.

– “اوق”: چوب‌های کمانی شکل که بخش گنبدی اسکلت را تشکیل می‌دهد.

– “تاریم”: بخش پایینی اوی که چوب‌های آن به‌صورت آکاردئونی و ضربدری درهم‌تنیده شدند.

– “قامیش”: سه قطعه حصیر از جنس نی است که به دور تاریم کشیده می‌شود. تکه سوم، پشت اوی قرار می‌گیرد که “گت قامیش” نامیده می‌شود.

– “کچه”: نمدهای که با آن آلاچیق را می‌پوشانند و به سه نوع تقسیم می‌شوند.

 الف- چهار قطعه نمد به شکل مستطیل که آن را “دورلیق” می‌نامند و به دور تارم می‌پیچند.

 ب- دو قطعه نمد به شکل ذوزنقه و آن را “اوروک” می‌نامند که روی اسکلت گنبدی آلاچیق قرار می‌گیرد.

 ج- نمدی به شکل دایره که در قسمت بالای گنبد قرار می‌گیرد.

 “دور لق” یا “خا”: نواری از جاجیم که به‌وسیله آن تارم را به هم محکم می‌بندند.

 “بیل یوب “: نواری کم عرض تر از دورلق است که با آن قسمت بالای تارم را جهت استحکام بیشتر و مقاومت در برابر بادهای شدید می‌بندند.

“دوزی “: نوار باریکی از جاجیم هستند که اوق را با آن بسته تا جابجا نشود.

“ارقن”: طناب ضخیمی است که به میخ‌های چوبی اطراف اوی بسته می‌شود و غالبا از پشم شتر یا گوسفند تهیه می‌شود.

میخ چوبی: در فضای بیرونی آلاچیق به فاصله یک تا دو متر میخ چوبی دوشاخه را به زمین می‌کوبند و بندهایی را به آن‌ها وصل می‌کنند تا باد آلاچیق را جمع نکند.

جهت ساخت اسکلت آلاچیق از چوب درخت عرعر استفاده می‌شود و قطعات بریده را روی خرکِ تراش برده و با داس، پوست آن را جدا کرده و تراش می‌دهند. آنگاه چوب‌ها را ۲ الی ۳ روز در معرض آفتاب قرار داده، سپس داخل کوره به مدت نیم ساعت می‌گذارند. پس از بیرون آوردن از کوره به آن‌ها فرم می‌دهند. بعضی از چوب‌ها همچون توی‌نک را وقتی از کوره درمی‌آورند داخل گیره‌های چوبی که در زمین کاشته شده است به مدت ۲ الی ۳ روز قرار می‌دهند تا فرم بگیرد.

برای ساخت اوق چوب تراشیده شده را روی خرک فرم دهی گذارده تا انحنای لازم را به خود بگیرد. در بخش گنبدی اسکلت توی‌نک نیز همچون اوق به همان شکل ساخته‌شده، با این تفاوت که توی نوک به شکل دایره درمی‌آید و روی آن سوراخ‌هایی جهت قرارگیری اوق‌ها تعبیه می‌شود. تارم نیز به شیوه قبل آماده و با انحنایی کم به شکل ضربدر روی هم قرار گرفته و در محل اتصال سوراخی تعبیه‌شده تا به کمک بند پوستی (پوست شتر)، دو قطعه به هم وصل شود.

برای ساخت درب ورودیِ آلاچیق، به نجار سفارش داده تا در بخش جلویی آن نصب شود. در فصل تابستان درب را برداشته و چهارچوب آن بر جای می‌ماند تا حصیر و نمد به‌صورت کرکره‌ای در جلوی چهارچوب آویزان شود.

یکی از نقاط قوت در طراحی آلاچیق، نورگیری است که در سقف آن قرار دارد. این نورگیر علاوه بر اینکه نور موردنیاز چادر را تامین می‌کند، محلی برای خروج دودهای حاصل از اجاقی است که دقیقاً در مرکز چادر برپاشده است. از دیگر نکات حائز اهمیت که می‌توان برای دیگر کارکردهای نورگیر به آن اشاره کرد تشخیص زمان در طول روز و فصول سال بر اساس نوری است که از سقف به درون می‌تابد و با سایه‌های ایجادشده توسط شعله‌های آتش درون اجاق نقش عقربه‌های ساعت را ایفا می‌کند و هر زمان از روز را به صاحب اوی اعلام می‌کند.

امروزه آلاچیق برای دامداران مرزنشین که مجبور به مهاجرت موقت ییلاق و قشلاق هستند و یا در مراسمی چون عروسی یا عزا در کنار خانه کاربرد دارد. درگذشته ترکمن‌ها اغلب کوچ‌نشین بودند و مانند عشایر کنونی از سرزمینی به سرزمین دیگر برای جستجوی مراتع جدید مهاجرت می‌کردند و به همین خاطر در عصر حاضر حفظ و صیانت از چنین آثار فرهنگی ارزشمند می‌بایست بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

پایان خبر / تاریخ ما