بازآفرینی بافت‌ها و بناهای تاریخی خراسان رضوی
به‌گزارش «تاریخ ما» به نقل از میراث‌آریابه نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، ابوالفضل مکرمی فر مدیرکل میراث فرهنگی این استان، امروز پنجشنبه 14 تیر در جلسه کارگروه گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی خراسان رضوی که در استانداری برگزار شد، با اشاره به تصویب سند بازآفرینی استان اطهار کرد: «بازآفرینی بافتهای تاریخی استان در دستور کار قرار گرفته و در 14 شهرستان 25 بنای تاریخی بازآفرینی شده اند.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «در بافت اطراف حرم مطهر رضوی (منطقه شهرداری ثامن) که یکی از مهم‌ترین بافت های تاریخی است 7 محور تاریخی فرهنگی شناسایی شده که امکان جداره سازی و بازآفرینی مسیرهای تاریخی وجود دارد.»
مکرمی فربا بیان این که ابلاغ محدوده بافتهای تاریخی استان از سوی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به وزارت کشوردر سال 88 انجام شده است، ادامه داد: «محدوده بافتهای تاریخی استان از سوی مدیر کل وقت دفتر فنی استانداری به شهرداریها در سال 93 ابلاغ شده است.»
او ادامه داد:«علاوه براین در سال 94 از سوی استانداری خراسان رضوی به شهرداری های بجستان، بیدخت، تربت جام، خرو، خلیل آباد، خواف، رشتخوار، سبزوار، فریمان، قدمگاه، کاشمر، گناباد، لطف آباد، مشهد، نقاب، نشتیفان و نیشابورنقشه محدوده بافت فرهنگی- تاریخی مصوب آن شهر و دفترچه ضوابط عمومی حفاظت از بافت های تاریخی برای اقدام ابلاغ شده است.»
مکرمی فریادآورشد: «براساس این ابلاغ شهرداری ها موظف شده اند که ضمن رعایت کلیه ضوابط و مقررات مربوط به محدوده های تاریخی، به هنگام تهیه طرح های توسعه شهری در کلیه اسناد و طرح ها با رعایت حفظ اصل یکپارچگی و عملکردی شهری این این محدوده ها لحاظ کنند.»
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان این که پهنه فعالیت حوزه حفظ واحیای بافتهای فرهنگی – تاریخی استان شامل دو بخش بافتهای تاریخی شهری و بافتهای تاریخی روستایی است، ادامه داد: «پس از ابلاغ محدوده بافتهای تاریخی کشور از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، تعداد 17شهرشامل شهرهای مشهد، خواف، نیشابور، کاشمر، رشتخوار، گناباد، خرو، بیدخت، سبزوار، فریمان، بجستان، نشتیفان، نقاب، تربت جام، لطف آباد، قدمگاه و خلیل آباد در دستور کار این استان قرار گرفته است.»
که با بیان این که مجموع مساحت بافت های تاریخی شهری استان 4250 هکتار است، ادامه داد: «هم چنین ابلاغ محدوده بافت تاریخی تربت حیدریه و کاخک از طریق شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در حال پیگیری و محدوده بافت تاریخی شهرهای قوچان، بردسکن و کلات در حال تهیه است.»
مکرمی فرگفت: «هم چنین در حوزه بافتهای فرهنگی – تاریخی روستایی نیز روستای مزینان در شهرستان داورزن و روستای مزار در شهرستان بجستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بافت فرهنگی – تاریخی روستاهای ریاب گناباد، زعفرانیه سبزوار و کنگ بینالود در حال ثبت است.»
او یادآورشد: «روستایی پیرو تفاهمنامه های مورخ1383/8/28 و1386/6/27، بین سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری کشور و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی پس از بررسی و شناسایی اولیه صورت گرفته در خصوص بافتهای با ارزش فرهنگی- تاریخی تعداد 101 روستادر استان به عنوان روستای دارای بافت با ارزش فرهنگی- تاریخی اعلام شده است.»
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به بخشی از اقدامات انجام شده در بافت های تاریخی اشاره کرد و افزود: «23 مورد پروژه مستند سازی بافتهای فرهنگی- تاریخی، 4 مورد تهیه طرح های راهبردی حفظ، احیا و باز زنده سازی بافتهای فرهنگی- تاریخی، 7 مورد تهیه طرحهای مرمت شهری، 7 مورد اجرای پروژه های بافت تاریخی، 3 مورد تهیه طرح تدقیق محدوده کالبدی و تدوین ضوابط بافت تاریخی شهری، 2 مورد پروژه های مطالعاتی بافت های روستایی،15 مورد مرمت خانه های تاریخی واقع در بافت تاریخی در قالب طرح “حمایت از مالکین و بهره برداران قانونی آثار تاریخی” و همکاری مشترک اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اداره کل راه و شهرسازی بخشی از اقدامات صورت گرفته در بافت های تاریخی بوده است.»
او ادامه داد: «مستند سازی بافتهای فرهنگی- تاریخی شهرهای مشهد، سبزوار، نیشابور، کاشمر، بیدخت، بجستان، گناباد، خرو، فریمان، تربت حیدریه، بشرویه، مزینان، مستند سازی بدنه بالا خیابان و پایین خیابان، قوچان، دیزباد، بیمارستان امام رضا(ع)، خانه کوزه کنانی، کنگ، ریاب، مستند سازی خانه های تاریخی روستای ریاب، شهرستان گناباد، مستندسازی و تهیه پرونده ثبتی بافت تاریخی روستای زعفرانیه، شهرستان سبزوار، مستندسازی و تهیه پرونده ثبتی بافت تاریخی روستای کنگ، شهرستان بینالود و مستندسازی و تهیه پرونده ثبتی بافت تاریخی روستای مزار، شهرستان بجستان از اقدامات صورت گرفته است.»
مکرمی فر ادامه داد: «هم چنین طرحهای راهبردی حفظ، احیا و باز زنده سازی بافتهای فرهنگی- تاریخی شهرهای خواف،بشرویه، بیدخت و گناباد تهیه شده است.»
او با بیان این که 7 طرح مرمت شهری نیز تهیه شده است، گفت: «تهیه طرح بهسازی اطراف حرم رضوی (جزییات و ضوابط طرح)، تدقیق طرح راهبردی گره مسجد بلال خواف، تدقیق طرح راهبردی گره شیخ زین الدین خوافی، تهیه طرح بدنه سازی خیابان بیهق سبزوار، تهیه طرح مرمت فاز 3 بازار نیشابور، تهیه طرح شناسایی و ارائه الگوی معماری در شهرهای کویری (نمونه موردی شهرگناباد) و طراحی شهری پایابهای روستای دلویی انجام شده است.»
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درباره اجرای پروژه های بافت تاریخی اظهار کرد: «اجرای بدنه سازی خیابان بیهق، اجرای طرح گره مسجد بلال خواف، اجرای بخشی از جداره سازی روستای جزین، اجرای طرح بهسازی معبر پور قیصر (کوچه شهید بهفر) روستای ریاب، شهرستان گناباد،اجرای طرح بهسازی دو عدد از معابر محدوده بافت با ارزش روستای مزار، شهرستان بجستان، اجرای پروژه جداره سازی بافت باارزش روستای زعفرانیه، شهرستان سبزوار در این راستا انجام شده است.»
مکرمی فر با اشاره به همکاری مشترک اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اداره کل راه و شهرسازی در این زمینه گفت: «با توجه به عضویت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در ستاد بازآفرینی پایدار محدوده ها و محلات هدف برنامه های احیا، بهسازی و نوسازی شهری، و پیرو تفاهمنامه منعقده شده بین معاون میراث فرهنگی کشور و مدیر عامل وقت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، با موضوع همکاری مشترک در زمینه استفاده بهینه از پتانسیل های موجود و ظرفیت های علمی- پژوهشی دو دستگاه، تفاهمنامه مشترک همکاری در پهنه های تاریخی استان بین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و اداره کل راه و شهرسازی استان منعقد شده است.»
او ادامه داد: «با توجه به اینکه از مجموع 58 محله که در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در برنامه بهسازی و احیا قرار گرفته اند، و از آنجا که13 محله از مجموع آنها در حوزه بافتهای باارزش فرهنگی- تاریخی قراردارند، پروژه های ذیل در قالب تفاهمنامه مذکور عملیاتی شده اند.»
مکرمی فرهم چنین درباره اعتبارات پیش‌بینی شده تا پایان سال مالی 96 گفت: «مجموع اعتبارات برای پروژه های در دست اقدام از محل اعتبارات سال96 به میزان 21 میلیاردو 660 میلیون ریال است.»
او با اشاره به برنامه های امسال حوزه میراث فرهنگی 5 درخواست را مطرح و اظهار کرد: «در راستای اجرایی شدن قوانین ابلاغی در خصوص همکاری همه جانبه شهرداری هایی که محدوده بافت با ارزش فرهنگی – تاریخی ابلاغی دارند، مدیریت این بافت با افراد متخصص را تشکیل دهند.»
هماهنگی با میراث فرهنگی قبل از اجرای پروژه های عمرانی
مکرمی فر ادامه داد: «قبل از اجرای پروژه های عمرانی توسط دستگاه های اجرایی و خدمات رسان در محدوده بافت های با ارزش فرهنگی – تاریخی ابلاغی شهرداری های مربوطه هماهنگی لازم با میراث فرهنگی به انجام رسانند.»
او هم چنین تعریف پروژه های ویژه در چارچوب ستاد بازآفرینی شهری و نیز با هماهنگی شهرداری ها و دستگاه های ذی مدخل و در صورت امکان استفاده از پتانسیل سازمان های مردم نهاد و … در برنامه ششم توسعه را دیگر درخواست ها عنوان کرد و گفت: «از آنجا که طرح ویژه حفظ و احیاء بافت های با ارزش فرهنگی – تاریخی پس از ابلاغ محدوده های مذکور علاوه بر اداره کل میراث فرهنگی، در دستور کار شهرداری ها و اداره کل راه و شهرسازی قرار گرفته است در برنامه ریزی های سالانه وجذب اعتبارات لازم مد نظر قرار گیرد.»
مکرمی فر افزود: «درخواست می‌شود شهرداری های محترم در تنظیم لوایح کمیسیون ماده 100 موضوع وقوع ملک در حرایم آثار تاریخی را نیز گزارش نمایند و رعایت ضوابط حرایم مصوب و ابلاغی آثار تاریخی در دستور کار کمیسیون ماده 100 قرار گیرد.»
مکرمی فردرباره بافت اطراف حرم مطهر ضوی اظهار کرد: «در این محدوده 7 محور که عناصر ارزشمند تاریخی در آن ها قرار دارند طراحی و پیش‌بینی کرده‌ایم که 39 اثر تاریخی در این محورها قرار گرفته اند.»
وفا ثابتی مدیرپایگاه میراث فرهنگی ثامن نیز در این جلسه گزارشی از وضعیت بافت اطراف حرم اارئه کرد و گفت: «با توجه به این که بازنگری طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی در ستور کار است، مطالعات بافت تاریخی را به مشاور بازنگری اعلام می‌کنیم.»
او برضرورت سامان‌دهی فضایی و کالبدی بافت براساس محورهایی که آثار تاریخی در آن وحود داردتاکید فروان کرد و گفت: «روند پرشتابی که برای اجرای طرح تفصیلی وجود دارد، فرصت را از ما می گیرد واکنون گذر نوغان در معرض تهدید است، این گذر که هسته اولیه شکل گیری شهر مشهد بوده است، با توجه به موافقت اصولی هایی که از سوی شهرداری صادر می‌شود به مرور نوغان را هم از دست خواهیم داد.»
احیای راسته بازار عیدگاه
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «راسته بازارعیدگاه دیگر محوری است که ظرفیت احیای آن وجود دارد و با توجه به ابلاغ سند بازآفرینی از سوی ریاست جمهوری ترتیبی اتخاذ شود که اعتباراتی برای ایجاد این محورها اختصاص یابد.»
ثابتی یادآورشد: «وضعیت موجود بافت به گونه ای است که پروژه های مختلف اجرا شده است البته برخی پروژه ها قابلیت بازسازی و بازآفرینی شان وجود دارد و با جداره سازی می توان محورها را حفظ کرد.»
مدیرپایگاه میراث فرهنگی ثامن در بخش دیگری از این جلسه خواستار توجه جدی و خاص به دو اثر تاریخی در بافت اطراف حرم مطهر شد و گفت: «اثرتاریخی خانه کوزه کنانی که از ثبت خارج شده است و مالکان درخواست نوسازی داده اند و سرای عزیزا… که سازه آن وضعیت بحرانی دارد.»
او با اشاره به برنامه تملک خانه های تاریخی در برنامه مشهد 2017 گفت: «سال گذشته خانه تاریخی غفوری توسط شهردای با اعتباری 1.8 میلیارد تومان تملک شد.»
حجم عملیات مورد نیاز دربافت های تاریخی فهرست شود
محمدمقدوری معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری خراسان رضوی نیز در این جلسه بر ضرورت حضور مدیران کل در جلسه‌ها کارگروه تاکید فروان کرد و گفت: «در صورتی که مدیران کل نمی توانند در جلسه حضور پیدا کند نماینده معرفی کنند.»
او با اشاره به برنامه ریزی صورت گرفته برای تشکیل منظم جلسه‌ها کارگروه گردشگری استان اظهار کرد: «یکی از شاخه های کاری این کارگروه بافت های تاریخی است که در این جلسه ارائه شد و بافت های تاریخی جزو راهبردی های ما در پیگیری ها و تصمیم گیری ها خواهد بود.»
مقدوری ادامه داد: «براساس بافت های تاریخی شناسایی شده شهری و روستائی حجم عملیات مورد نیاز مربوطه را فهرست کرده و میزان اعتبار مورد نیازرا نیز اعلام کنید تا در جهت گیری های بعدی برای تامین منابع مالی و تقویت اعتبارات در این بخش اقدامات بعدی را شکل بدهیم.»
او با بیان این که به کلیه فرمانداران و شهرداران مواردی که باید درباره بافت های شهری و روستایی رعایت شود ابلاغ شود، تا در جریان برنامه های حفاظت از بافت های تاریخی قرار گیرند، گفت: «هم چنین در همین نامه به آن ها اعلام شود که مدیریت بافت های تاریخی را نیز فرمانداران با مشارکت همه بخش های مرتبط و اثر گذار در این موضوع تشکیل دهند.»
سه روش تامین منابع مالی بافت های تاریخی
مقدوری در بخش دیگری اظهار کرد: «برای تامین منابع مالی مورد نیاز هم از سه دسته منابع باید بهره مند شویم، اعتبارات دولتی که سازمان مدیریت نقش محوری خواهند داشت، اعتبارات شهرستان ها که فرمانداران عنایت خواهند داشت، هم چنین مالکان نیز در زمینه تامین منابع مشارکت کنند. هم چنین می توان از مشارکت بخش خصوصی استفاده کنیم و در صورتی که نیاز بود مصوبه کمیسیون ماده 5 تغییر کاربری را دریافت کنند، مثلا می توان مانند یزد از خانه های تاریخی به عنوان هتل استفاده کرد.»
او یادآورشد: «علاوه براین برای تامین منابع مالی اگر اطلاع رسانی کاملی داشته باشیم می توان کمک های بخش خصوصی و خیرانی که علاقه دارند در حفظ هویتی های تاریخی مشارکت مالی داشته باشند را جذب کرد.»
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی در بخش دیگری گفت: «برنامه ششم استان در حوزه بازآفرینی تصویب شد و در ین برنامه پیش‌بینی حدود 8هزار میلیارد تومان اعتبار در 4 بخش طی 4 سال آینده را تامین شود که می توان با هماهنگی در ستاد بازآفرینی بافت های تاریخی 17 شهرکه در 58 محله هدف ستاد بازآفرینی مشترک است، در قالب بازآفرینی احیا شود.»
او او به خبرنگار تاریخ ما گفت: «در مورد کلیه مواردی که اقدامات عملیاتی و اجرایی را انجام داده اید برای همه این خانه های تاریخی اطلاعات مربوط را در کنار هم چاپ کنید تا برای زائران اطلاع رسانی داشته باشیم و حتی ورودی برای این خانه های تاریخی ارزان باشد و بعد از ورود برنامه های اقتصادی اجرایی شود.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «در زمینه اطلاع رسانی کارهای وسیع تری باید انجام شود و چاپ کتاب و اطلاع رسانی می‌تواند بسیار موثر و مفید باشد.»
مقدوری پیشنهاد کرد: «علاوه بر مدیریت بافت تاریخی برای هر کدام از بافت ها یک مجری هم انتخاب کرده و مجری اختیاراتی را داشته باشد که برای جذب منابع مالی اقدام کند با توجه به این که در حال حاضر افراد فارغ التحصیل زیادی داریم که می توانند دراین زمینه فعالیت کنند می‌تواند این اقدام عملی شود.»
احیای 14 خانه تاریخی در اطراف حرم پیگیری می‌شود
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی درباره بافت اطراف حرم مطهر رضوی نیزگفت: «14 خانه تاریخی را در رابطه مشهد 2017 توافق کردیم بهسازی کنیم که مقرر شد تملک را شرکت عمران و بهسازی با مسکن سازان ثامن و شهرداری ثامن انجام دهد ولی به نتیجه نرسید در حالی که هم مصوبه هیئت مدیره شرکت را داشت و هم دستور مهندس ایزدی مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران را داشت، مجددپیگیری ها برای اجرایی شدن این موضوع انجام شود.»
مقدوری پیشنهاد کرد: «به زودی کارگروه گردشگری استان با حضور استاندار و معاون میراث فرهنگی کشور برگزار وبا توجه به این که بافت پیراون حرم مطهر نیازمند توجه ویژه است با پیشنهادات مشخص در دستور کار قرارگیرد.»
درخواست تسریع در طرح تفصیلی توس
حمید قاسمی هنری معاون معماری و شهرسازی اداره کل دفتر فنی استانداری خراسان رضوی در این جلسه گفت: «در تهیه طرح تفصیلی بافت تاریخی توس تسریع شود،چون بافت تاریخی این محدوده در معرض تهدید است.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «هم چنین باغ خونی نیز مسائل و معضلات شدیدی دارد که بلاتکلیف است و هر چه مکاتبه می‌کنیم بی پاسخ می ماند.»
قاسمی هنریبرضرورت پیگیری بازپیرایی و احیای خیابان ارگ مشهد تاکید فروان کرد و گفت: «برای حریم منظری و تاریخی حرم مطهر رضوی نیز که تصمیم مشخصی نگرفته‌ایم.»
مهدی فروزان مدیر کل امور رفاهی زائران استانداری خراسان رضوی نیز در این جلسه گفت: «یکی از اقدامات خوبی که در سال 97 انجام شد زائر و گردشگر در مشهد و در شهرهای منتهی به مشهد سرگردان نبود چون نرم افزارهای مشهدی شو، … خدمات ارائه می کردند که یکی از دغدغه های اطلاع رسانی از طرق نرم افزارهای موبایلی بود که این اقدام درامسال عملی شد.»
پس از ارائه گزاش شرکت دانش بنیان دوستداران میراث فرهنگی، مقدوری بر ضرورت حمایت از نرم افزار دوستداران میراث فرهنگی تاکید فروان کرد و گفت: باید برای کل استان نیزنرم افزاری ده زبانه تهیه کینم.
همچنین در این جلسه مصوب شد که اداره کل اموررفاهی زائران استانداری نیز عضو کارگروه گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی خراسان رضوی باشد.