سبیل چرب کردن؛ کاری عادی در عصر صفویه که مفهوم اش در دوره قاجار عوض شد

اصطلاح «سبیل کسی را چرب کردن» یکی از ضرب المثل‌های متداول در زبان فارسی به شمار می رود که امروزه هم کاربرد فراوانی دارد. ضرب المثل مذبور موقعی به کار برده می شود که شخصی قصد داشته باشد برای انجام کاری یا به چنگ آوردن امتیازی به دیگری رشوه دهد. در گذشته این اصطلاح به معنای گرفتن چیزی از کسی بود؛ ولی امروزه به معنای رشوه گرفتن به کار برده می شود. چنانچه علاقمندید بدانید منشا اصطلاح سبیل کسی را چرب کردن از کجاست و چه داستانی در ورای آن مخفی شده است، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

در گذشته داشتن سبیل و ریش در میان مردان بسیار مرسوم بود و کمتر مردی پیدا می‌شد که ریش و سبیل‌هایش را بتراشد. معمولا مردان بزرگ و عالمان و دانشمندان سبیل و ریش‌های بلندی داشتند و برای اینکه آراسته به نظر برسند، ریش و سبیلشان را مانند موی سر اصلاح و مرتب می‌کردند یا حنا می‌بستند. در دوران صفویه داشتن سبیل برای مردان بسیار پررنگ و رایج شد تا جایی که همه سعی می‌کردند سبیل بلندتر و تاب دارتری نسبت به بقیه داشته باشند و در این زمینه با هم رقابت می‌کردند.

مردان صفوی به خصوص پادشاهانی مانند شاه عباس برای آراسته‌تر شدن سبیل شان به آن روغن‌های مخصوص جلا و براق کننده می‌زدند تا سبیلی خوش فرم و درخشان داشته باشند. کم کم داشتن سبیل برای پادشاهان مرسوم شد و به قاجاریه رسید. مثلا ناصرالدین شاه سبیل‌های بلند و تابداری داشت و فرزندش مظفرالدین شاه نیز علاقه زیادی به سبیل‌های بلند و تاب‌دار داشت تا جایی که مردی به نام ابوالقاسم را برای نظافت سر و صورت و آرایش سبیل‌هایش استخدام کرد و حتی در سفرهایش به فرنگ او را با خود می‌برد. ابوالقاسم خان با مهارت زیادی به سبیل مظفرالدین شاه روغن می‌زد و آن را به سمت بالا تاب می‌داد.

می‌گویند مظفرالدین شاه وقتی سبیلش چرب می‌شد و خود را در آیینه می‌دید، بسیار سر کیف می‌آمد و در آن لحظه از سر سرمستی خواسته هرکسی را که کنارش بود، اجابت می‌کرد. درباریان و نزدیکان شاه کم کم از این علاقه شاه به چرب شدن سبیلش سوء استفاده کردند و هر وقت ابوالقاسم خان را می‌دیدند که راهی اتاق شاه شده، فورا خود را به شاه‌نشین می‌رسانند و خواسته‌شان را مطرح می‌کردند.

شاه هم که حسابی سر کیف آمده بود، همه را یکی یکی اجابت می‌کرد. به این ترتیب اصطلاح سبیل کسی را چرب کردن کم‌کم در میان مردم کوچه و بازار راه پیدا کرد و به ضرب المثل تبدیل شد. امروزه هرکس بخواهد برای گرفتن امتیاز به کسی رشوه بدهد، می‌گویند سبیلش را چرب کرده است.