نوروز در زمان ساسانیان

طبق نظر کارشناس تاریخ باستان، دکتر خدادایان، از جمله کار‌هایی که در پنج روز نخست نوروز (نوروز عام) در عهد ساسانیان انجام می‌گرفته، این آداب بوده‌است: حق حشم و لشکر را می‌گزاردند و حاجت آنان را روا می‌کردند. زندانیان را آزاد و مجرمان را نیز عفو می‌کردند.

 در نوروز انوشیروان و بقیه پادشاهان به کسانی که در جنگ پیروز می‌شدند، جایزه می‌دادند و به کشاورزان و دامپروران نمونه نیز هدایا و خلعت می‌دادند. در این عید کسانی که کار می‌کردند، دست از کار کشیده و به استراحت و شادمانی می‌پرداختند.

در میان دربار در نوروز ، رسمی جاری بود که اربابان نقش بندگان را برعهده می‌گرفتند و برعکس. در این جشن بزرگ نوروز، تظلم و دادخواهی و بار عام شاه و رسوم اهدای پیش‌کش‌ها بسیار اهمیت داشت و با تشریفات فراوان نیز اجرا می‌شد.

همچنین در نوشتار دیگری این بنیاد درباره نوروز عامه و نوروز بزرگ چنین نوشته است:

نوروز عامه: پنج روز اول فروردین، جشن نوروز، جنبه همگانی داشته و عموم مردم به اجرای مراسم و سرور و شادمانی می‌گذرانیده‌اند؛ از این رو آن را نوروز عامه یا نوروز کوچک یا نوروز صغیر نامیده‌اند.

نوروز بزرگ نیز خرداد روز نام ششمین روز فروردین‌ماه در گاه‌شماری اوستایی بوده‌است. این روز در میان جشن‌ها و اعیاد فراوان ایران باستان به ویژه دوران ساسانیان از اهمیت، ارزش و تقدس خاصی بهره‌مند بوده‌است.

وقایع بسیار دیگری نیز به خردادروز نسبت داده شده‌است از جمله: زاده شدن حضرت زرتشت و همچنین به پیامبری برگزیده شدن ایشان، به وقوع پیوستن رستاخیز، روز تولد «سیاوش» در تقویم‌های «سغدی» و «خوارزمی» (بنا بر اساطیر زرتشتی خردادروز، روزی است که کین سیاوش گرفته می‌شود)، روز نیایش و سپاس از «رپیتون» (ایزد رپیتون سرورِ تابستان) است. بنابر در آغاز زمستان عقاید زرتشتی، رپیتون راهی دنیای زیرزمینی می‌شود، وظیفه او نبرد با دیو سرما و یاری رساندن به چشمه‌های آب زیرزمینی است تا ریشه گیاهان را گرم نگاه دارند که ریشه‌ها در اثر سرمای شدید زمستان خشک نشوند.

در بهار بازگشت هر ساله رپیتون نشانی از پیروزی نهایی خیر بر شر، گرما بر سرما و روشنی بر تاریکی است. ایزد رپیتون زمینه شکوفایی در بهار را فراهم می‌سازد. به همین خاطر به مناسبت آمدن او بر روی زمین، نیایش‌های خاصی در کنار آیین‌های نوروزی اجرا می‌شود.