اسرا انجمن “باغ میکده”

بسیاری از جریان‌های فعال در نهضت مشروطیت ایران، به‌درستی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و بازار اتهام‌زنی درباره برخی از شخصیت‌های مشهور این نهضت، همچنان گرم است. ی

کی از مهم‌ترین تهمت‌ها را باید در «بابی» خواندن تعدادی از فعالان نهضت مشروطه بدانیم؛ «بابی» به معنای پیروان سیدعلی‌محمد شیرازی که دعوی نبوت و الوهیت کرد و در نهایت، با دستور امیرکبیر در تبریز اعدام شد.

حضور تعدادی از بابی‌ها در فعالیت‌های مشروطه‌خواهی، باعث بسط این اتهام در عصر مشروطیت و دوره‌های بعدی شد و حتی در همان زمان نیز، بهانه‌ای به دست مخالفان مشروطه برای کوبیدن طرفداران آن بود. هرچند که در بابی‌بودن تعدادی از این افراد، تردیدی نیست، اما همه را به یک چوب راندن هم نمی‌تواند عملی صواب باشد.

انجمن سرّی «باغ میکده»، یکی از اصلی‌ترین کانون‌های اتهام بابی زدن به طرفداران مشروطه بود؛ انجمنی که در سال ۱۲۸۳ خورشیدی، دو سال قبل از پیروزی نهضت مشروطه، در باغ شخصی «سلیمان‌خان میکده»، از رجال سیاسی دوره قاجار، تشکیل شد و به‌تدریج، افراد مهمی به عضویت آن درآمدند.

گزارش‌های مبهمی درباره اعتقادات اعضای انجمن سری که به دنبال منقرض‌کردن قاجاریه بودند، وجود دارد. برخی معتقدند که نیمی از اعضای این انجمن، بابی بودند و اصولاً به دلیل عداوت دیرینه با قاجار‌ها به دلیل کشتن سیدعلی‌محمد باب و گروهی از پیروانش، انجمن سری «باغ میکده» را تشکیل دادند.

از میان اعضای مشهور انجمن، می‌توان به ملک‌المتکلمین، سیدجمال‌الدین واعظ، یحیی دولت‌آبادی، سیدمحمدرضا مساوات، محمدحسین ذکاءالملک فروغی، مجدالاسلام کرمانی، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزاحسن رشدیه اشاره کرد. در بابی بودن برخی از این افراد تردیدی نیست؛ به عنوان مثال، یحیی دولت‌آبادی رئیس این فرقه در ایران بود؛ یا ملک‌المتکلمین و صوراسرافیل، بدون عضویت در این انجمن نیز، به بابی بودن شهرت داشتند.

اما توسعه این اَنگِ اعتقادی به دیگر اعضای انجمن، کمی مشکل است. واقعیت این بود که اختناق و استبداد قاجاری، بسیاری از منورالفکر‌های آن دوره و حتی مذهبیون را به این نتیجه رساند که باید با هر روش ممکن، بند بندگی شاه را از پای خود بردارند و شاید، علت آمیختگی این‌گروه با پیروان برخی از فرق و مذاهب، بر همین اساس بوده باشد.

با این‌حال، نباید این مسئله را نادیده گرفت که شعار نابودکردن قاجارها، به عنوان نیت اصلی اعضای انجمن سرّی «باغ‌میکده»، به احتمال بسیار زیاد برخاسته از نیت بابی‌ها بود و آن‌ها در این رویکرد، نقشی محوری را ایفا می‌کردند.