«تافته ز دل، بافته ز جان» در دل کویر+ تصاویر
به گزارش «تاریخ‌ما»، ساعت شش صبح برای تهیه گزارش از خانه حاج آقا علی از کرمان به سمت رفسنجان حرکت کردیم. آسفالت مسیر اصلا مناسب نبود و خودروی ما در برخی از نقاط این آسفالت تکان‌های زیادی می‌خورد، پلی که در محور «کرمان – رفسنجان» روبروی انبارهای بزرگ شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی قرار دارد، هنوز همان‌گونه که شکسته بود، به حال خود رهاست و مسئولان هیچ اقدامی برای بازسازی آن انجام نداده‌اند گویا منتظرند این پل باعث یک حادثه بزرگ شود و آن زمان آستین همت را بالا بکشند و آن را تعمیر کنند، تابلوی حوزه استحفاظی رفسنجان را که مشاهده کردیم، خرابی آسفالت نیز به اتمام رسید و این موضوع باعث خنده گروه شد.
در بین راه درباره کرمان، میراث کرمان، ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های فراوان این استان که به اندازه ده‌ها شایدم صدها کشور سرمایه در دل آن خوابیده و در این چند سال گذشته تنها بخشی از آن را فعال کرده‌اند نیز صحبت کردیم. رسیدیم به موضوع خانه حاج آقا علی. خانه‌ای در دل کویر تشنه رفسنجان. مشتاق بودم هر چه زودتر به این خانه که یکی از بزرگترین بناهای خشتی جهان است برسم و از نزدیک و این بار با یک دید دیگر به این بنا و احیاء آن بنگرم.
در ساعت هفت و 30 دقیقه پس از عبور از چند خیابان به یک عمارت که از مصالح بومی منطقه کویر بنا شده بود، رسیدیم. خانه‌ای دارای هشتاد و شش اتاق شامل هفت دری، پنج دری، سه دری و پستو بود که در چهار بخش اصلی ساختمان حوض‌خانه، شاه‌نشین، پاییزی و زمستانی احداث شده بود، هم‌چنین چهار حیاط، راهروهای سرپوشیده و روباز و سه هشتی نیز ارتباط قسمت‌های مختلف این خانه را تأمین می‌کرد.
در حال گرفتن عکس و بازدید از این بنای خشتی بسیار زیبا با معماری منحصر به فرد در دل این کویر که هر سلیقه‌ای را محو تماشای خود می‌کرد، بودیم که یک پیرمرد خوشرو از دور به ما نزدیک شد و از همان دور سلام کرد و گفت به خانه «حاج آقا علی» خوش آمدید. خانه تی متعلق به حدود 200 سال پیش بنا شده توسط حاج آقا علی معروف به زعیم‌الله رفسنجانی با زیربنای در حدود 7000 مترمربع…
حاج آقا علی چه کسی بود؟
به گواه تاریخ حاج آقا علی در ابتدا پیله‌ور (دست فروش) و سپس به کشاورزی روی آورد و به زعیم‌الله معروف شد و سپس وضعیت مالی او بهبود یافت و به شغل تجارت روی آورد و پنبه، پشم، پوست، روناس و گندم را به کشورهای هند، چین و ترکیه صادر می‌کرد و از آن کشورها شال ترمه، حریر، ظروف چینی به ایران وارد می‌کرد و تقریبا در همه ایالات ایران روادید تجاری داشت.
خانه حاج آقا علی یک تافته جدا بافته است و تصویر سازی و معماری آن برگرفته از معماری ایرانی اسلامی دوره قاجار است و الهام گرفته از طبیعت و عناصر طبیعت و در برخی از جاها الهام گرفته از آیات قرآن کریم است.
آنچه که این خانه را انحصاری و منحصر به فرد کرده است، تقارن آن است که این تقارن به وضوح دیده می‌شود و همه اجزا، معماری، گچ‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها و … نشان دهنده تدبیر و تعقل مدیریت و معماران این بزرگترین خانه خشتی جهان می‌باشد.
حاج آقا علی در سن 60 سالگی مجموعه قاسم‌آباد حاجی که بهترین روستای خود بود، وقف امام حسین(ع) کرد و تاکید داشت که دهه اول محرم مردم را تغذیه کنند ضمن آن‌که تعزیه امام حسین (ع) در روز عاشورا خوانده شود.
قصه تخریب و احیای مجموعه حاج آقا علی
برگردم به گزارش خودم، متوجه شدم که آقای «رزاقی» که منتظرش بودیم، هست. آقای رزاقی ما را بلافاصله به موزه‌ای که توسط خانم «کشفی» یکی از نوادگان حاج آقا علی در حال راه‌اندازی است و پایان مهرماه سال‌جاری به اتمام می‌رسد، دعوت کرد.
رزاقی راهنمای گردشگری از علاقه گردشگران داخلی و خارجی برای گذراندن حداقل یک شب در این خانه و دیدن ستاره‌های کویر از این محل سخن گفت و اظهار کرد: متاسفانه بخشی از خانه حاج آقا علی در نیمه اول دهه 60 تخریب شد. شایان ذکر است که در این مدت زمان به دلیل عدم استفاده از کارشناسان حرفه‌ای برای توسعه روستا بخشی از بافت تاریخی روستا که بسیار جذاب و جالب بود، مثل حمام و کاروانسرا خراب شد و بازار این روستا تغییر کاربری داد.
وی ادامه داد: مجموعه حاج آقا علی رفسنجان شامل حمام، بازار، آب انبار، حسینیه، کاروانسرا و یخدان است که متاسفانه بخشی از آنها تخریب شده و حتی برخی قصد داشتند که خانه حاج آقا علی را نیز به میدان ضبط پسته تبدیل کنند. باغچه بسیار زیبا و جذاب این خانه که دارای درختان سرو، گل ریحان و گل‌های بسیار خوشبو بود و دورنمای بسیار جذابی داشت نیز در این دهه از بین رفت.
این راهنمای گردشگری به تخریب کامل ضلع غربی این عمارت اشاره کرد و افزود: ضلع غربی بنا برای عبور کامیون‌ها تخریب شد و پس از آن خانه را به حال خود رها کردند و رفتند.
وی 29 تیرماه سال 1377 را تاریخ ثبت ملی این بزرگترین خانه خشتی جهان دانست و تصریح کرد: از سال 1379 طرح پردیسان در این مکان مستقر شد و تا سال 1382 برداشت‌ها انجام و از سال 82 تا 94 در مقاطعی سازمان میراث فرهنگی استان باسازی این بنا را انجام داد اما به دلایل مختلف از جمله فرسودگی بیش از حد این بنا، دوباره به حال خود رها شد.
این راهنمای گردشگری خانه حاج آقا علی رفسنجان به بازدید متعدد مسئولان ارشد کشور و استان در بازه‌های مختلف از مجموعه حاج آقا علی رفسنجان اشاره کرد و افزود: «علیرضا رزم‌حسینی» استاندار وقت کرمان زمان بازدید از این مجموعه تاکید کرد خانه حاج آقا علی پتانسیل جذب گردشگر خارجی و داخلی را دارد.
وی اضافه کرد: در دوران استانداری «علیرضا رزم‌حسینی» و پس از بازدیدش از این بنا، در 25 مهرماه سال 94، وی عملیات بازسازی خانه حاج آقا علی را به بنیاد توسعه و موقوفات استان کرمان به سرپرستی آقای «سرایداری» واگذار کرد.
رزاقی از وجود وحدت علمی و عملی بین این بنیاد، استانداری و میراث فرهنگی برای بازسازی این بنا سخن به میان آورد و عنوان کرد: مقرر شد این بنا به هتل چهار ستاره تبدیل شود و سعی شد با حفظ ارزش تاریخی خانه حاج آقا علی، اتاق‌های متناسب با حال احداث گردد، این بنا در 25 مهرماه سال 96 به بهره‌برداری رسید.
وی از مجهز بودن این بنا به تجهیزات مدرن و سنتی خبر داد و اظهار کرد: برخی از اتاق‌های این بنا مجهز به جکوزی است، اتاق‌ها با قالی‌های دست باف فرش شده‌اند و هم‌چنین از مبلمان گلیم و … برای تبدیل این بنا به هتل منحصربفرد در دل کویر استفاده شده ضمن آن‌که تیپ سنتی این بنا نیز حفظ شده است.
این شاهد عینی با بیان این مطلب که منتظریم یک سرمایه‌گذار برای در دست گرفتن مدیریت این هتل اقدام کند، تصریح کرد: این هتل چهار ستاره همه تجهیزات و امکانات لازم را دارد و آماده بهره‌برداری است. متاسفانه تبلیغ زیادی برای شناساندن این بنای تاریخی نداشته‌ایم، اما با این وجود شاهد بازدید گردشگران خارجی و داخلی خوبی از این مجموعه هستیم.
رزاقی با اشاره به این‌که تقارن خانه حاج آقا علی در بازسازی توجه و اجرا شده است، بیان کرد: ضلع شرق به شربت خانه و ضلع غرب به هتل چهار ستاره و هم‌چنین که حیاط این مجموعه برای برگزاری جشن‌ها و مراسمات خاص اختصاص داده شده است.
وی بیان کرد: برخی‌ها معتقدند که از معماری هندی و اروپایی در این بنا تعبیه شده اما بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی با این ادعا مخالف هستند، اما قسمت شاه‌نشین این مجموعه برگرفته از یکی از هتل‌های بزرگ در دهلی نو در هندوستان است که در زمان پسر حاج آقا علی که این قسمت شاه نشین قرینه ضلع روبروی خود بوده؛ تغییر یافته و بخش شاه نشینی در این قسمت احداث شده است.
این راهنمای گردشگری حفظ و نگهداری این بنا را مهم‌ترین هدف دانست و مطرح کرد: در ایام عید نوروز بیش از 30 هزار بازدید کننده از این مجموعه را شاهد هستیم و در ایامی که سفرها در ایران کاهش پیدا می‌کند؛ روزانه به طور متوسط 50 بازدید کننده داریم.
همگی به حوض‌خانه این بنا رفتیم، نقوش روی دیوار توجهمان را جلب کرد که آقای «رزاقی» در این باره گفت: نقش سرو نشانه جوانمردی، بلبل و هدهد نمادهای از آیات قرآن می‌باشند. هم‌چنین رنگ‌ها نیز حرف مهمی در معماری ایرانی و اسلامی می‌زنند، به‌طورمثال در عمارت حوض‌خانه سه عنصر آب، رنگ و نور را مشاهد می‌کنید که آب نماد پاکیزگی و یکرنگی است. باید مدنظر داشت که رنگ اصیل اسلامی رنگ فیروزه‌ای است که این رنگ نیز از لحاظ روانشناسی آرامش بخش می‌باشد که در اینجا این رنگ را مشاهده می‌کنید و عنصر نور، شما مشاهده می‌کنید که در این عمارت از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب نور وجود دارد اما در عین حال عمارت حوض‌خانه کار کولر را انجام می‌داده است.
رزاقی خاطرات گذشته خود را یادآوری کرد و گفت: زمانی همه درهای این عمارت را سوزانده بودند و هیچ دری در خانه حاج آقا علی وجود نداشت و اتاق‌ها در حال فرسودگی بودند. در این خانه را از سال 78 باز گذاشتم و کف اتاق‌ها را شن ریخته بودم تا مردم بتوانند در اینجا راه بروند به این امید که شاید سرمایه‌گذاری راغب بازسازی و مرمت این عمارت شود.
آقای رزاقی ما را به دفتر خود دعوت کرد و دست نوشته‌های گردشگران ایرانی و خارجی که از این عمارت بازدید کرده بودند و نظرات خود را در مورد خانه حاج آقا علی نوشته بودند را به ما نشان داد. یکی از این دست نوشته‌ها مربوط به آخرین سفر «علی رضا رزم حسینی» استاندار سابق کرمان چند روز پیش از استعفایش به خانه حاج آقا علی بود. این بنا و این دست نوشته من رو یاد گزارش خودم و جمله پایانی آن گزارش انداخت. « آقای رزم حسینی؛ چنان باقیات و صالحات وسیع و گران بهایی به جای گذاشتید که تاریخ و مردم کرمان نمی‌توانند شما را فراموش کنند. جای جای این استان از شما بسیار یادگار در سینه دارد.» احیای خانه حاج آقا علی یکی از همین یادگارها و باقیات صالحات است…
گزارش از «سارا سلطانی» خبرنگار «تاریخ‌ما»، منطقه کویر
عکس از «ساره تجلی» عکاس «تاریخ‌ما»، منطقه کویر
انتهای پیام