ضرورت همکاری همه نهادها برای حفاظت از میراث معنوی

به گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، هوشنگ عباسی محقق و پژوهشگر طی سخنانی در نشست علمی مطالعات مردم شناختی میراث فرهنگی با اشاره به این نکته که مجموعه ای از میراث مادی، معنوی و میراث ملموس و ناملموس بخشی از هویت ما را تشکیل می دهد تاکید کرد: «حفظ و احیاء این میراث به شناخت بهتر  از خودمان کمک می کند و حفاظت از آنها نیازمند عزم ملی است.»

او در ادامه به ارایه گزارشی از گیلان پرداخت و با اشاره به سکونت بیش از 20 قوم در گیلان گفت: «این اقوام در طول تاریخ با یکدیگر زندگی مسالمت آمیزی داشته اند.»

او افزود: «رودخانه سپیدرود گیلان را به قسمت شرق و غرب تقسیم می کند و در محدوده طارم و زنجان، تمدنی بزرگ وجود داشته است که امروز نشانی از آن نیست.»

این پژوهشگر در ادامه به وجود چهار تمدن باستانی بعد از منجیل اشاره کرد و گفت: دو مورد از این تمدن ها مربوط شرق و مابقی مربوط به غرب گیلان است.

او افزود: «متاسفانه امروز به دلیل تحولات در فناوری و نوع زندگی و روابط مردم بسیاری از مباحث فرهنگی ما دستخوش فراموشی و نابودی و تغییر است.»

عباسی با اشاره به تخریب و آتش سوزی عمدی در ساختمان امین الدوله از دوره قاجار که نوع ساخت آن متاثر از معماری روسی بوده است، گفت: «بسیاری از معماری هایی که متعلق به دوره صفوی و بعد از آن است تخریب شده و مورد استفاده بساز بفروش ها قرار می گیرند.»

او با ابراز تاسف گفت: «بسیاری از میراث معنوی اعم از موسیقی بومی، قصه ها، افسانه، تمثیل ها، لالایی ها و غیره در حال نابودی است و متاسفانه برای ثبت و ضبط آنها نیز اقدامی نمی شود.»

به گفته او، اگرچه بار عظیم این کار بر دوش سازمان میراث فرهنگی است اما باید همه نهادهای فرهنگی اعم از دانشگاه ها، وزارت ارشاد، صداو سیما و غیره در این زمینه همکاری داشته باشند.

وضعیت دلخراش میراث طبیعی

او وضعیت میراث طبیعی را دلخراش دانست و با اشاره به دو رودخانه ای که از وسط رشت می گذرند گفت: «این دو رود از جمله آلوده ترین رودخانه های جهان محسوب می شوند.»

عباسی با اشاره به این که تالاب انزلی در حال نابودی است و حتی مسولان شهری نیز در نابودی آن نقش دارند گفت: «شهرداری گاه برای ساختمان سازی بخش هایی از این تالاب را خشک می کند.»

او با تاکید بر این که برای جلوگیری از این نابودی و حفظ گیلان نیاز به یک عزم ملی است، از کم کاری و بی توجهی مسولان شهری از فرمانداری، استانداری تا شورای اسلامی شهری انتقاد کرد و گفت: «ما نیاز به قوانینی برای حفظ و نگهداری این میراث های ارزشمند ملموس و غیرملموس داریم.»

در ادامه نشست بهروز وجدانی، به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: «هویت فرهنگی در همه اسناد بین المللی به معنای میراث فرهنگی آمده است.»

او با اشاره به ثبت جهانی  باغ های ایرانی  گفت: «باغ در ایران یادآور آب و نحوه صحیح استفاده از آب است.»

او با اشاره به این که مشکل آب در ایران جدید نیست گفت: «افزایش جمعیت و تکنولوژِی و بی مبالاتی تک تک ما در زمینه محیط زیست باعث شده با بحران آب مواجه شویم که نه تنها کشاورزی و خوراک و صنعتی بلکه مباحث سیاسی و امنیتی را هم تحت تاثیر قرار داده است.»

وجدانی در ادامه به رابطه آثار ثبت شده ایران در فهرست جهانی یونسکو و مبحث آب پرداخت و تاکید کرد: «میراث فرهنگی بدون مردم شناسی و هویت معنا و مفهوم نخواهد داشت.»

میراث فرهنگی و محیط زیست دو رکن مهم  توسعه پایدار

علیرضا حسن زاده، رئیس پژوهشکده مردم شناسی نیز در سخنانی با اشاره به رابطه درهم تنیده مردم شناسی و میراث فرهنگی گفت: «دو پایه مهم توسعه پایدار میراث فرهنگی و محیط زیست هستند، اقتصاد میراث را مقدمه اقتصاد گردشگری دانست.»

او با اشاره به چند رویکرد استراتژیک این پژوهشکده در سال جاری گفت: «حدود 23 پژوهش درباره آب و ارتباط ان با میراث فرهنگی، اخلاق زیست محیطی و توسعه پایدار در سه سال گذشته با مدیریت پژوهشکده مردم شناسی انجام و به زودی در قالب ای بوک منتشر خواهد شد.»

او ابراز امیدواری کرد، در سال جاری نیز اطلس مردم نگاری و مردم شناسی به سر انجام برسد و در دو سه ماه آینده کار بر روی این اطلس در دو استان سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی آغاز شود. 

او در ادامه از اننتشار 12 کتاب توسط  پژوهشکده مردم شناسی خبر داد و گفت: «5 کتاب و 3مجله و نشریه  نیز در دست چاپ است.»

به گفته وی، 21 تحقیق موظفی، 3 تحقیق پیمانی انجام و 19 طرح پیمانی در حال انجام است، همچنین 58 مقاله چاپ شده است.

حسن زاده با اشاره به انجام 2 مقاله علمی –ترویجی و 12 عنوان مقاله علمی – پژوهشی افزود: «در سال گذشته همایش تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح و 14 سمینار و نشست علمی و 6 کارگاه برگزار شد.»

در ادامه نشست سید احمد محیط طباطبایی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بخش مردم شناسی را یکی از حوزه های اساسی میراث فرهنگی و هویت فرهنگی هر کشوری دانست.

او افزود: «مردم شناسی با همه ابعادش در حوزه های مختلف میراث فرهنگی اعم از باستان شناسی، گویش ها، معماری و غیره حضور دارد.»

محیط طباطبایی در ادامه خواستار ایجاد نهاد موزه ملی مردم شناسی کشور برای اعمال نقش نظارتی علمی و فرهنگی روی همه موزه های مردم شناسی کشور شد و گفت: «متاسفانه رابطه علمی موزه ها چندین سال است منقطع شده که خود یک نقطه ضعف محسوب می شود و با تشکیل این نهاد این نقطه ضعف برطرف خواهد شد.»

او با اشاره به دایره وسیع مردم شناسی گفت: «مردم شناسی بحث عامی است که هویت ملی و فرهنگی مارا تشکیل می دهد و شاید ما به ازا آن را بتوان در تاریخ فرهنگ بشر، جغرافیا دانست.»

او افزود: «وقتی جغرافی در یونان باستان به عنوان یک علم مطرح می شود جغرافی دان فردی بوده که بر روی جغرافیای دینی، انسانی، طبیعی و … کار می کرده و در واقع جغرافی دامنه بسیار وسیعی دارد تا جایی که بسیاری از رشته های دانشگاهی امروز از جغرافی منفک شده اند.»

او ابراز امیدواری کرد: «در سال 97 اطلس مردم شناسی به همت پژوهشکده مردم شناسی تهیه و به صورت آنلاین مورد استفاده قرار گیرد.»

محیط طباطبایی در پایان تاکید کرد: «امسال آب یکی از رویکردهای مهم پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حوزه های مختلف است.»

نقش خانه فنجان در تقسیم آب خراسان

محمد مکاری دیگر سخنران  این نشست علمی بود که سخنان خود را به قنات اختصاص دادو با اشاره به مقوله آب و تقسیم آن گفت: «در شهرستان گناباد بزرگترین قنات های ایران و حتی جهان از نظر عمق و آبدهی وجود دارد و قنات قصبه ثبت جهانی شده است.»

او با اشاره به این که از این قنات ها در شاهنامه فردوسی نام برده شده است، گفت: «در دو سه دهه پیش آب بسیاری از قنات ها با کاسه و فنجان تقسیم می شدند و بسیار کاربرد داشتند.»

این پژوهشگر در ادامه به خشک شدن آسیاب آبادی، آب انبار، حوض انبار، حوض آب، حمام هایی با آب قنات در دو سه دهه گذشته در گناباد اشاره کرد و گفت: «در مناطق کویری ایران بین هفت و نیم دقیقه تا بیست چهار دقیقه میزان تقسیم آب را در نظر می گرفتند و یک فنجان محاسبه می شد.»

او با ارائه توضیحاتی درباره کارکرد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی خانه های فنجان پرداخت و گفت: «خانه فنجان به جز تقسیم و خرید و فروش آب، محلی برای حل و فصل مشکلات اجتماعی روستاییان نیز بود.»

او نبود شورای آب قوی و هماهنگ و لایروبی نکردن به موقع را از مهمترین عوامل خشک شدن قنات های منطقه خراسان دانست.

اصلاح الگوی مصرف تنها راه گذر از بحران کم آبی

در ادامه نشست ژیلا مشیری کارشناس پژوهشکده مردم شناسی به بررسی هایش  در سال 1395 در زمینه تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در مصرف آب شرب در منطقه 5 تهران اشاره کرد و گفت: «7 درصد آب موجود در کشور به شرب و 92درصد به کشاورزی اختصاص پیدا می کند این در حالی است که فقط از 30درصد آب کشاورزی استفاده می شود.»

او با اشاره فاجعه کمبود آب در جهان گفت: «رشد جمعیت و توسعه فعالیت های صنعتی و کشاورزی منجر به کاهش فزاینده منابع آبی در کشور شده است.»

او افزود: «در کشورهایی با درآمد بالا معمولا 11درصد آب، شرب و 59درصد صنعت و 30درصد کشاورزی استفاده می شود اما در کشورهایی با درآمد پایین  این رقم 8 درصد شرب، 10درصد صنعت و 82درصد کشاورزی است این در حالی است که در ایران 92 درصد آب در بخش کشاورزی، 1درصد در بخش صنعت و 7 درصد در بخش شرب استفاده می شود.»

به گفته او، بنا برپیش بینی ها در سال 2025 به میزان 8میلیارد نفر از جمعیت در مناطقی با کمبود مطلق آب زندگی خواهند کرد و در این سال دو سوم از جمعیت جهان در کشورهای دارای تنش آبی خواهند بود.

مشیری گفت: «بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران تا سال 2040، حدود 80درصد از منابع آبی خود را از دست می دهند مگر این که در سیاست های خود تجدیدنظر جدی داشته باشند.»

او افزود: «یکی از موارد بسیار مهم در کم آبی و تنش آب پیش رو، تاثیرات اقتصادی و اجتماعی است بنابراین وضعیت فرهنگی و اجتماعی کشور در وضعیت آب بسیار تاثیرگذار خواهد بود.»

او با اشاره به تحقیق های انجام شده در زمینه آب و روش های مختلف آبیاری کشاورزان گفت: «متاسفانه یکی از راه های استفاده کشاورزان از منابع، چاه های عمیق و روش سنتی غرقابی است.»

او افزود: «چاه های عمیق تا اواخر دهه 1340 حدود 30حلقه بودند و در سال 1360 افزایش چشمگیری داشته و در سال 1375 به 440 حلقه می رسند که باعث بهره برداری بیش از حد از منابع زیرزمینی و متروکه شدن بسیاری از روستاها شده است.»

او یکی از مهمترین مشکلات کشاورزی را توسعه کشاورزی از طریق گسترش سطح کشت آبی به جای افزایش تولید در واحد سطح دانست و افزود: «بازده پایین آبیاری در بخش کشاورزی به دلیل مشکلاتی از جمله نبود آگاهی، ضعف دانش فنی مناسب، شیوه های سنتی کشت و زرع و نبود شبکه های مناسب آبرسانی و نبود مدیریت مصرف آب منجر به اتلاف آب می شود.»

او با ابراز تاسف از این که بازده آب در بخش کشاورزی کمتر از 30درصد است، اصلاح الگوی مصرف تنها راه گذر از بحران کم آبی دانست.

در این نشست از هوشنگ عباسی و بهروز وجدانی از محققان حوزه مردم شناسی و میراث فرهنگی تقدیر شد.

در ادامه نشست فیلم مستندی از علی گلشن درباره اسب درشوری، اسب ایل قشقایی و اسب کاسپین به نمایش درآمد، این فیلم درباره نقش اسب در فرهنگ ایل قشقایی اعم از قصه ها، لالایی ها و دوبیتی ها بود.