حفاظت از آثار تاریخی، حفظ هویت فرهنگی و عاملی برای تحکیم وحدت ملی

ایران از جمله مهم‌ترین سرزمین‌های پهناور و یکی از اولین
پهنه‌های ایجاد و توسعه کهن‌ترین مراکز سکونتی و تمدنی جهان به
شمار می‌آید. دیرپایی زندگی در این گستره سرزمینی موجب تنوع
فرهنگی، جغرافیایی و… کم نظیر و قابل تاملی است که به
تناسب تنوع موجود از یکسو و تنوع موجود در بستر طبیعی، ساختار
زمین شناسی و جغرافیایی سرزمینی، همواره با تهدیدات و بلایای
طبیعی فروانی از جمله زمین لرزه، توفان، خشکسالی، سیل و… روبرو
بوده و آثار ارزشمند نظیر بناها، بافتها و محوطه های تاریخی در
طول اعصار همواره مورد تهدید این عوامل و تبعات ناشی از عوامل
دیگری همچون تغییرات اقلیمی، نوسانات شدید دما، رطوبت که موجبات
افزایش سرعت فرسایش و تخریب تمام یا بخش هایی از آنها را فراهم
ساخته قرار گرفته است.  

چنین وضعیتی موجب شده تا در دوره های مختلف تاریخی بر اساس شناخت،
تجربه و قابلیت های فناوری، مهندسین روش های مختلفی را برای
همزیستی مردمان این سرزمین با مخاطرات طبیعی مورد توجه و استفاده
قرار دهند؛ که از آن جمله می توان به ابداع بادگیر در یزد برای
تنظیم شرایط زندگی در کویر و مهار آثار بادهای مزاحم و کنترل خشکی
هوا، تبدیل تهدید به فرصت زندگی در بم با خلق قنات از محل گسل‌های
زلزله و شیوه های انتقال آب در این شهر، بهره گیری از دانش مهندسی
زلزله در ساخت تخت جمشید در حد فاصل گسل‌ها و استفاده از روش‌های
صنعت پیش‌ساختگی در بنا‌های سنگی در ترکیب استادانه با خشت،
استفاده از احداث پی‌های بناهای تاریخی قزوین بر روی لایه ای از
ماسه به منظور کاهش مخاطرات زمین لرزه، استفاده از اتصالات مفصلی
و پرهیز از ایجاد اتصالات صلب در سازه های چوبی بناهای تاریخی
گیلان و تجربهای فراوان دیگر از منار جنبان تا ایزدخواست و
آسباد‌های شرق ایران، از روستا‌های تاریخی در مناطق زلزله خیز و
صد‌ها تجربه ارزشمند تاریخی که از منظر مهندسی کمتر شناخته شده
اشاره کرد که همگی گواهی بر شناخت مهندسین دوره های مختلف تاریخی
در زمینه مهندسی زلزله و بررسی روش های بکار گرفته شده برای کاهش
اثرات مخرب زمین لرزه در نقاط مختلف کشور به فراخور شرایط بستر
طبیعی و قابلیت های مهندسی متنوع بوده است.

با توجه به موارد یاد شده و اینکه آثار تاریخی مبین تمدن و فرهنگ
هر ملت به شمار می آیند که حفاظت از آن‌ها موجب حفظ هویت فرهنگی
گذشتگان و عاملی برای تحکیم وحدت ملی خواهد بود و صیانت و حفاظت
از این داشته های ارزشمند به عنوان مظاهر تمدنی کشورمان در زمینه
های شهرسازی و معماری، علاوه بر پاسداشت ارزش های تاریخی و تمدنی
بشری باعث تقویت غرور ملی، مذهبی و افتخارات عمومی، پشتوانه ای
عظیم در معرفی هویت ملی و توسعه پایدار سرزمینی خواهند بود،
 از این رو لازم است امر حفاظت از آثار را به عنوان تضمینی
برای تداوم حیات فرهنگ و تمدن سرزمین خود منظور کنیم. 

گرچه در سال های اخیر همایش‌ها و کارگاه‌های علمی و عملی متعددی
در زمینه‌های مرمت، مقاوم‌سازی بنا‌های تاریخی و همچنین مطالعات و
تجربیات مختلفی در این راستا انجام شده‌است، اما بدلیل تنوع
مصالح، معماری و ویژگی‌های مختلف سرزمینی و تهدیدات متنوع طبیعی،
همکاری بیشتر جامعه تخصصی با بهره‌گیری از دانش سنتی به روش
چند‌رشته‌ای ضرورت دارد که از جمله تجربه‌های نوین ملی و جهانی
مرمت و استحکام بخشی بنا‌های خشتی می توان به کار‌های انجام شده
در بم بعد از زلزله،  استحکام بخشی برخی بنا‌های مهم اصفهان
مانند عالی‌قاپو،  مرمت برخی مجموعه‌های مهم  موزه‌ها و
خانه‌های تاریخی در تهران از جمله مسجد و مدرسه مطهری(سپهسالار)،
اقدامات ویژه مانند طرح‌های مرمت و استحکام بخشی در قلعه دختر،
آتشکده ساسانی و برج ارگ کریم‌خانی در فارس و سایر استان‌ها که
نشان دهنده تنوع تجربه‌های استحکام بخشی است اشاره کرد. 

برگزاری سه روزه کارگاه  آموزشی بین المللی مرمت و استحکام
بخشی بناهای تاریخی با همکاری کمیته بین المللی تحلیل و مرمت سازه
های میراث معماری (ایسکارسا) فرصت مغتنمی برای تبادل اطلاعات و
آشنایی کارشناسان با تجارب موفق دنیا در زمینه حفاظت، مرمت و
استحکام بخشی بنا است تا بتوانیم با نگاهی به گذشته و آسیب شناسی
آن علیرغم پیشرفت و تجارب خوب کسب شده افق پیش روی خود را ترسیم و
تلاش کنیم تا امر حفاظت از آثار تاریخی تبدیل به مطالبه ای همگانی
شده و آحاد مختلف جامعه با آگاهی از ارزش های موجود در این آثار،
حافظ ثروت به جای مانده از نیاکان باشند.  

* معاون میراث‌فرهنگی کشور