جنگل های هیرکانی؛ یکسال تا یونسکو/ ثبت پدیده شگرف طبیعی

 سایت «تاریخ ما» ، گروه استان ها- علیرضا نوری کجوریان: بعد از کویرلوت هنوز هیچ اثری از ایران نتوانسته برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهان نامزد شود تا اینکه جنگل های خزری و هیرکانی برای ثبت در یونسکو معرفی شده است.

 پدیده های شگرف طبیعی یا مناطقی با طبیعت زیبای استثنایی و اهمیت زیباشناسی، نمونه ای بارز از مراحل مهم کره زمین و نمونه ای برجسته از فرایندهای درجریان زیست بومی یا زیستی از جمله معیارهای ثبت جهانی اثر طبیعی است.

ایران ۲۳ اثر ثبت شده جهانی دارد که از آن جمله می توان به میدان نقش جهان اصفهان، سازه های آبی شوشتر، پاسارگاد، پرسپولیس، کلیساهای ارمنی، منظر فرهنگی شهر میمند، و … اشاره کرد اما کویر لوت تنها اثر طبیعی ثبت شده ایران در لیست میراث جهانی یونسکو است.

پروژه ثبت جنگل‌های هیرکانی با همکاری سه جانبه سازمان جنگل‌ها، محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی در حال انجام است. سایت های پیشنهادی جمعاً ۱۲ سایت شامل سیاهرود رودبار، گشت رودخان فومن و جنگل لیسار تالش در استان گیلان، چهارباغ و خشکه داران نشتارود و جنگل کجور در غرب مازندران، الیمستان آمل، واز چمستان . جنگل بولا دودانگه شرق مازندران، پارک جنگلی گلستان و جنگل جهان نما در استان گلستان و جنگل ابر در استان سمنان است.

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و هدف آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های روی زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، هستند، است.

در صورت ثبت یک اثر تمام کشور های عضو کنوانسیون متعهد هستند با مشارکت جهانی از میراث ثبت شده مراقبت کنند

مشاور پروژه ثبت جنگل‌های هیرکانی مازندران در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» درباره مزایای ثبت جهانی جنگل های هیرکانی می گوید: در صورت ثبت یک اثر تمام کشور های عضو کنوانسیون متعهد هستند با مشارکت جهانی از میراث ثبت شده مراقبت کنند و در صورت لزوم حمایت مالی از اثر ثبت شده داشته باشند. آثار ثبت شده جهانی در زمان جنگ عنوان مکان های امن معرفی شده و هیچ کشوری حق تخریب آن را ندارد.

حسن سام دلیری ادامه می دهد: آثار ثبت شده به زبانهای مختلف در کشورهای جهان  معرفی خواهند شد که زمینه ساز شکل گیری مقاصد مهم گردشگری دنیا خواهد شد و کشورهای عضو و دارای آثار ثبت شده به صندوق میراث جهانی دست پیدا می کنند.

وی افزود: همچنین از طرف دولت به سایتهای ثبت شده ردیف بودجه جداگانه اختصاص می یابد که می تواند کمک زیادی در حفاظت، اجرای برنامه های پژوهشی و مدیریتی باشد و در مواردی که آسیب های انسانی یا طبیعی به محوطه ها وارد می شود، کمک های فوری برای رفع این آسیب دیدگی ها در اختیار کشورهای عضو قرار می گیرد.

سام دلیری تصریح کرد: مواردی از کمک های یونسکو و کشورهای عضو به سایت های ثبت شده: زلزله سال ۲۰۰۳ در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در بازسازی آن شرکت کردند.

معرفی سایت های پیشنهادی برای ثبت جهانی/ سایت کجور

سایت کجور از جمله سایت های پیشنهادی برای ثبت در فهرست میراث طبیعی یونسکو است، حوزه کجور در واقع بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است که در شمال ایران، بین چالوس و نور قرار دارد.  سایت کجور جنگلی بوده و عموما دارای شیب بیش از ۳۰ درصد با دامنه ارتفاعی متغیر بین ۵ تا ۲۱۰۰ متر از سطح دریای آزاد است.

اقلیم این منطقه گرم و مرطوب بوده و بارندگی سالیانه آن حدود ۱۳۰۰ میلیمتر ، سرچشمه رودخانه سی سنگان در پائین دست حوزه در این سایت واقع شده است. واقع شدن در بخش میانی جنگل های هیرکانی با پوششی انبوه که همانند فرش سبزی تمام دره ها، کوه‌ها و دامنه های منطقه را فرا گرفته با فاصله ای اندک از دریای مازندران زیبایی بی نظیری به این سایت بخشیده و آن را به قلب جنگل های هیرکانی تبدیل کرده است.

به گفته سام دلیری مشاور پروژه ثبت جنگل های هیرکانی، گونه های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع سیمای اصلی سایت کجور را تشکیل می دهد و این منطقه پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشتهای مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی مثل پلنگ، گوزن،خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، و… همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.

چهارباغ

چهارباغ با مساحتی معادل ۹ هزار و ۸۳۳ هکتار در استان مازندران و در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر چالوس قراردارد، از دیگر گزینه های پیشنهادی برای ثبت جهانی است، این سایت تقریباً کوهستانی بوده و رویشگاه های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و صخره ای دارد و بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۰ درصد است.

حد ارتفاعی منطقه بین ۹۱۵ تا ۳۳۹۵ متر بوده و اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد است. میانگین بارش سالیانه منطقه حدود ۶۰۰ میلیمتر می باشد که به علت اقلیم سرد منطقه و بارش های عمدتا برفی منطقه دارای منابع آبی فراوان است و رودخانه های این منطقه در واقع سرچشمه رودخانه چالوس هستند که به دریای خزر می ریزد.

سام دلیری کارشناس اداره کل منابع طبیعی مازندران – نوشهر می گوید: سایت چهارباغ محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی و ایران و تورانی است و بدلیل تنوع ارتفاعی، پوشش گیاهی منطقه تنوع وسیعی از گونه های درختی، درختچه ای و علفی را تشکیل می دهند.  مناطق بکر و دست نخورده و گونه های گیاهی و جانوری نادر از مشخصات بارز این منطقه است و از پستانداران منطقه می توان به مرال، خرس قهوه ای، پلنگ، گراز، گربه جنگلی، گرگ، کل و بز، روباه معمولی، شغال، و انوع پرندگان نظیر کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی اشاره کرد.

خشکه داران

اثر طبیعی – ملی خشکه داران با وسعتی معادل ۵۶ / ۲۵۳ هکتار در غرب استان مازندران و کیلومتر ۱۲ جاده اصلی شهرستان تنکابن واقع است و از دیگر سایت های پیشنهادی برای ثبت جهانی است.

این منطقه تقریبا مسطح بوده و حداقل ارتفاع آن در بخش شمالی ۲۵ – متر و حداکثر ارتفاع آن در بخش جنوبی ۲۰ – متر است. خشکه داران منطقه ای محصور شده در میان مزارع کشاورزی و تنها بازمانده جنگل های جلگه ای هیرکانی است.

 این منطقه دارای اقلیم معتدل مرطوب با متوسط بارندگی ۱۴۲۰ میلیمتر و متوسط دمای ساالنه ۴.۱۵ سانتی گراد است. در مجموع حدود ۱۸ گونه پستاندار، ۸۹ گونه پرنده، ۵ گونه خزنده و ۳ گونه دوزیست در این منطقه شناسایی شده اند از این میان سنقر سفید در لیست قرمز IUCNقرار دارد. با وجود وسعت کم منطقه، حدود ۱۸ گونه گیاهی اندمیک در این منطقه وجود دارد که نشان دهنده ارزش بالای آن در حفظ تنوع زیستی جنگل های هیرکانی است. فاصله این جنگل از دریا ۱۲۰ متر بوده و یکی از مرطوب ترین مناطق جنگل های هیرکانی بشمار می رود که تفاوت چندانی بین میزان رطوبت نسبی زمستان و تابستان در آن وجود ندارد.

 گونه های آب دوست در ترکیب با گونه های نادر، اندمیک و در معرض خطر به همراه درختان کهنسال بلوط سیمای اصلی این منطقه را تشکیل می دهند.

معاون میراث فرهنگی میراث فرهنگی مازندران نیز در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» با بیان اینکه شش سایت از مازندران برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو پیشنهاد شده است به معیاری های ثبت جهانی اشاره و اضافه می کند: آثار طبیعی باید شامل پدیده های شگرف طبیعی یا مناطقی با طبیعت زیبای استثنایی و اهمیت زیباشناختی باشد.

شریفی می گوید: همچنین آثار طبیعی نمونه ای بارز از مراحل مهم تاریخ کره زمین، شامل آثار حیات، فرایندهای چشمگیر و در جریان زمین شناختی باشد که به شکل پوسته زمین و یا جلوه های بارز زمین ریختی و ریخت شناسی زمین می انجامند.

وی ادامه داد:آثار طبیعی قابل ثبت در فهرصت جهانی باید نمونه ای برجسته از فرایندهای درجریان زیست بومی یا زیستی طبیعی باشد که به تکامل و شکل گیری زیست بومهای زمینی، آبهای شیرین، شاحلی و دریایی و مجموعه های گیاهی و جانوری می انجامند.

شریفی تصریح کرد: سایت های پیشنهادی شامل مهمترین و برجسته ترین زیستگاه های طبیعی برای حفاظت از تنوع زیستی، شامل گونه های درخطر و دارای ارزش برجسته جهانی در محل از لحاظ علمی و حفاظتی باشند و برای آنکه اثر دارای ارزش برجسته جهانی شناخته شود باید از شرایط سلامت و یا اصالت نیز برخوردار و برای نگهبانی از اثر دارای نظام حفاظتی و مدیریتی کافی باشد.

برای ثبت جنگل‌های هیرکانی باید یکسال صبر کرد تا اجلاس ۴۴ کمیته میراث جهانی یونسکو درباره آن تصمیم گیری کند.

مدیرکل ثبت آثار و حفظ احیای میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی در این مورد گفت: جنگل‌های هیرکانی بالغ بر ۲۰ میلیون سال حیات پیوسته دارد و ۱۵ سایت آن در یونسکو ثبت جهانی می شود.

فرهاد نظری در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» اظهار داشت: جنگل‌های هیرکانی از قدیمی ترین جنگل‌های جهانی است و بنا به گفته کارشناسان بالغ ۲۰ میلیون سال حیات پیوسته دارد و دارای گونه گیاهی و جانوری منحصر بفردی است.

سال گذشته پرونده ثبت این جنگل‌ها برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو ارائه شد و یونسکو این پرونده را در حال بررسی و ارزیابی دارد

وی با اشاره به اینکه جنگل‌های هیرکانی در فهرست ثبت جهانی قرار دارد اظهار داشت: سال گذشته پرونده ثبت این جنگل‌ها برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو ارائه شد و یونسکو این پرونده را در حال بررسی و ارزیابی دارد.

نظری تصریح کرد: پرونده جنگل‌های هیرکانی شامل ۱۵ محوطه در پنج استان گلستان، مازندران، گیلان، خراسان شمالی و سمنان است و امیدواریم به عنوان دومین اثر طبیعی ایران جهانی ثبت شود.

مدیرکل ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی ادامه داد: طبیعتا جنگل‌ها از نظر محیط زیست و حیات کره زمین از اهمیت منحصربفرد و بالایی برخوردار هستند و نتیجه وتصمیم نهایی یونسکو در باره این پرونده سال آینده در اجلاس ۴۴ کمیته میراث جهانی اعلام می شود.

وی در ادامه درباره دیگر پرونده های طرح شده برای ثبت جهانی گفت: پرونده هایی شامل منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه دماوند و غارهای نمکی ایران نیز مورد بحث است.

با اینکه کشور ما دارای تنوع آب و هوایی زیادی بوده و به این لحاظ به قاره کوچک مشهور است اما فقط یک اثر ثبت شده طبیعی در لیست میراث جهانی یونسکو دارد. بنابراین در صورت ثبت جنگل های هیرکانی، این جنگل ها دومین اثر ثبت شده جهانی ایران خواهند بود و این کار می تواند راه را برای ثبت سایر آثار طبیعی باز کند.