جبران خاموشی تابستانها با فناوری خورشیدی/ گرفتار خودتحریمی هستیم

سایت «تاریخ ما» – گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا: انرژی خورشیدی منحصر به‌ فردترین منبع انرژی تجدید پذیر در جهان است و منبع اصلی تمامی انرژی‌های موجود در زمین به شمار می آید. این انرژی به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند به اشکال دیگر انرژی تبدیل شود. با توجه به محدود بودن منابع سوخت های فسیلی و مشکلات ناشی از احتراق این سوخت‌ها مانند آلودگی روز افزون هوا، استفاده از فناوریهای خورشیدی مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و در حال حاضر کشورهای زیادی وجود دارند که به دنبال استفاده از نور خورشید برای تامین انرژی خود هستند.

در همین راستا در صدد بر آمدیم تا میزبان محمدحسن غفوری، سید محمد جواد موسوی و بهنام ترکاشوند از اعضای هیئت مدیره انجمن انرژی های تجدید پذیر ایران وابسته به اتاق بازرگانی در سایت «تاریخ ما» باشیم تا موضوع انرژی خورشیدی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.

بررسی پتانسیل ایران در زمینه استفاده از انرژی خورشیدی، اشتغالزایی ناشی از توسعه انرژی خورشیدی، بررسی چالشهای استفاده از انرژی های تجدید پذیر خصوصا انرژی خورشیدی و … از جمله موضوعات مطرح شده در این نشست بود که مجموع این گفتگو در دو قسمت منتشر می شود.

مشروح قسمت اول این نشست به شرح زیر است؛

* به گفته بسیاری از متخصصان، ایران از وضعیت خوبی در زمینه تابش خورشید برخوردار است و کشور ما ظرفیت بالایی برای بهره برداری از این انرژی دارد از این رو می خواهیم در خصوص پتانسیل ما برای استفاده از این انرژی خدادادی در مقایسه با سایر کشورهای دارنده این فناوری توضیحاتی ارائه دهید.

غفوری: تابش خورشیدی در بیشتر مناطق ایران حدود دو برابر کشوری مانند آلمان است. بیشترین تابش خورشید در کشور آلمان در جنوب آن است که برابر ۱۱۰۰ کیلووات ساعت بر متر مربع است. در حالی که کمترین تابش در ایران در استان های شمالی گیلان و مازندران است که از بیشترین تابش آلمان بیشتر است.

ترکاشوند: نه تنها تابش در ایران دو برابر آلمان است، بلکه مساحت کشور ایران حدود چهار برابر مساحت کشور آلمان است. کشور ایران دارای دشت های وسیع و مناسب برای احداث نیروگاه های خورشیدی است؛ براحتی می توان گفت اغلب نقاط ایران ظرفیت استفاده از انرژی خورشیدی را دارد؛ حتی در مناطقی که کشاورزی و آب وجود نداشته باشد استفاده از این ظرفیت موثر است.

موسوی: در آلمان تاکنون حدود ۴۰ هزار مگاوات سیستم های خورشیدی کوچک و بزرگ احداث شده است. تعداد سیستم های نصب شده به نزدیک ۲ میلیون سیستم می رسد. تصور کنید که این تولید پراکنده چه تحرکی در بخش خصوصی این کشور بوجود آورده است. از طرفی آلمان برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰، ۶۵ درصد از برق مصرفی خود را از انرژی های تجدیدپذیر تأمین کند.

*چه کشورهای دیگری هستند که ظرفیت خوبی برای استفاده از انرژی های خورشیدی دارند و تا کنون به چه میزان از بهره برداری در این زمینه دست یافته اند؟

موسوی: در انگلستان ۱۲ هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب شده است. در کشورهای امریکای جنوبی نیز شاهد رشد زیادی هستیم. کشور شیلی تاکنون بیش از ۲ هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب کرده است. در برزیل ۱۶۰۰ مگاوات خورشیدی و ۱۲ هزار مگاوات ظرفیت بادی نصب شده است. در کشور هند، ۳۴ هزار مگاوات ظرفیت بادی و ۲۱ هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب شده است.

کشور همسایه ترکیه تاکنون ۱۲۵۰۰ مگاوات ظرفیت تجدیدپذیر بدون در نظر گرفتن برق‌آبی احداث کرده است و در پاکستان تاکنون ۱۸۴۵ مگاوات مجموع ظرفیت خورشیدی و بادی نصب شده است.

*در سال جاری در تابستان قطعی های برق داشتیم آیا می توان برای حل این مسئله، از انرژی های خورشیدی استفاده کرد؟ آیا انرژی خورشیدی می تواند به تامین برق در تابستان برای کاهش خاموشی ها کمک کند؟

ترکاشوند: ما تاکنون ۵ نیروگاه خورشیدی در استان همدان احداث کرده ایم که ظرفیت مجموع آنها به ۴۰ مگاوات می رسد. همانطور که می دانید بیشترین تابش خورشید و در نتیجه بیشترین تولید برق این نیروگاه ها در تابستان و در زمان پیک برق در روز، یعنی از ساعت ۱۲ الی ۱۵ بوده است. برق خورشیدی کمک زیادی به تامین برق در تابستان در این منطقه کرد.

غفوری: درباره انرژی بادی در ایران نکته بسیار جالب این است که انرژی بادی ایران چه در شرق کشور که معروف به بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است و چه در منطقه گیلان و منجیل و دشت قزوین، همگی از حدود خردادماه شروع می شود و اوج می گیرد و در کل تابستان بیشترین وزش باد را داریم. اگر منحنی تولید برق در نیروگاه های بادی قزوین و نیز شرق کشور که انجمن تهیه کرده را مشاهده کنید، متوجه می شوید که بیشترین تولید برق بادی در تابستان و مطابق با پیک مصرف برق در کشور بوده است. جالب است که این تولید برق از بعد از ظهرها شروع می شود و تا نیمه شب ادامه می یابد، یعنی می توان گفت که برق بادی، پیک دوم مصرف را در کشور پوشش می دهد.

ترکاشوند: باید دقت کنیم که در اوج گرمای تابستان، راندمان توربین های گازی در نیروگاه های حرارتی بدلیل گرمای هوا کم می شود. نکته دیگر اینکه ما نیروگاه های گازی نصب می کنیم بدلیل اینکه در ساعاتی از سال از پیک مصرف عبور کنیم که مطمئنا روش درستی نیست.

غفوری: انجمن انرژی های تجدیدپذیر طرحی ارائه کرده است با نام« ۹۸-۱۰۰۰». این نام به این معناست که تا تابستان ۹۸، مجموع هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر به مدار بیاید. ظرفیت نصب شده فعلی تجدیدپذیر در کشور برابر ۶۷۰ مگاوات است. این هدف گذاری البته با برنامه و درخواست هایی همراه است، از جمله عدم تاخیر در پرداخت بهای برق نیروگاه ها، براوردن شرایط اقتصادی مورد نیاز برای سرمایه گذاری مانند نرخ های خرید برق مناسب، تعدیل منطقی، جلوگیری از بروکراسی ها و …

کل کسری برق در تابستان سال ۹۷ برابر چهار هزار مگاوات بوده است که ۷۰۰ مگاوات آن توسط نیروگاه های تجدیدپذیر شرکت‌های زیر نظر انجمن تجدیدپذیر تامین شد. موسوی: کل کسری برق در تابستان سال ۹۷ برابر چهار هزار مگاوات بوده است که ۷۰۰ مگاوات آن توسط نیروگاه های تجدیدپذیر شرکت‌های زیر نظر انجمن تجدیدپذیر تامین شد. این میزان برابر با ۲۰ درصد از کسری برق که باعث خاموشی ها بوده است، می شود.

* یکی از مزایایی که برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر به آن اشاره می شود، ایجاد اشتغال است. انرژی های تجدیدپذیر در چه مراحلی اشتغال ایجاد می کنند؟

غفوری: اشتغال انرژی های تجدیدپذیر از فرایند مکان یابی، مطالعات فنی، مالی و اقتصادی آغاز می شود؛ مطالعات زمین، مطالعات شبکه، مطالعات خاک و …

این مرحله را مهندسین مکانیک، سیویل، متخصصین جی آی اس و زمین شناسی و … انجام می دهند. شرکت های مشاور مهندسی و مالی در این مرحله قرار دارند. این مرحله می تواند از ۶ ماه تا یکسال بطول بینجامد.

سپس در مرحله احداث نیروگاه، پروسه حمل و نقل تجهیزات، عملیات تسطیح، رمینگ، کانال های برق، ساختمان پست، نصب سازه ها، نصب پنل ها و اینورترها، برق کشی، و … همه از نیروی کار استفاده می شود. این مرحله حدود ۶ ماه بطول می انجامد. در این مرحله بیشتر از تکنسین ها و کارگران استفاده می شود. پس از پایان دوره ساخت نیز مرحله بهره برداری قرار دارد که حداقل ۲۰ سال زمان می برد. در این مرحله تکنسین های نیروگاه و نگهبان ها در نیروگاه ها کار می کنند و البته پرسنل اداری برای حسابداری، صدور صورتحسابها و دریافت بهای برق و …

به اضافه اشتغالی که در تولید تجهیزات نیروگاه از پنل خورشیدی و اینورتر گرفته تا کابل و سازه و ترانس و … ایجاد می شود.

*پس به طور حتم می توان گفت که استفاده از انرژی خورشیدی در کشورمان اشتغالزایی خوبی را به ارمغان می آورد. وضعیت اشتغالزایی از این طریق در کشورهای دارای این تکنولوژی چگونه بوده است؟

موسوی: در کشور چین نزدیک به ۴ میلیون نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند. در کشور آلمان حدود ۳۳۰ هزار نفر در حوزه تجدیدپذیر اشتغال پیدا کردند. با توجه به اینکه می دانیم آلمان یک کشور پیشرفته در زمینه خودرو محسوب می شود و کل شاغلین این بخش ۸۰۰ هزار نفر هستند، بنابراین عدد ۳۳۰ هزار نفر شغل در تجدیدپذیر، عدد بسیار بزرگی است. در کشور برزیل نزدیک به ۹۰۰ هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند. در هندوستان هم که به تازگی به این موضوع دست پیدا کرده‌اند، در سه سال اخیر توانسته ۴۳۰ هزار نفر را مشغول به کار کند.

*میزان اشتغالزایی در ایران به واسطه انرژی های تجدیدپذیر چقدر است؟

در حال حاضر حدود ۲۰ هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند؛ تعداد ۲۰۰ شرکت فعال در زمینه انرژی های تجدیدپذیر بصورت مستقیم و تعداد بیشتری بصورت غیر مستقیم فعال هستندموسوی: در حال حاضر حدود ۲۰ هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند؛ تعداد ۲۰۰ شرکت فعال در زمینه انرژی های تجدیدپذیر بصورت مستقیم و تعداد بیشتری بصورت غیر مستقیم فعال هستند که انجمن در حال ساماندهی این شرکتها است. برخی از شرکت ها نقش مشاوره ای دارند، برخی پیمانکار یا تامین کننده تجهیزات هستند و برخی شرکت های سازنده نیروگاه و بهره بردار هستند. همچنین چندین شرکت تولید کننده تجهیزات انرژی های تجدیدپذیر نیز در کشور وجود دارند.

*در این پروسه چقدر از فارغ التحصیلان دانشگاههای خودمان و در چه رشته هایی استفاده شده است؟

موسوی: بیشتر افرادی که در پروسه راه اندازی نیروگاههای خورشیدی به کار گرفته می شوند از فارغ التحصیلان کشور در حوزه های مهندسی، برق، عمران، مکانیک هستند و همچنین حوزه های حسابداری، مالی، مدیریتی و …

برای هر نیروگاه چندین موقعیت مکانی توسط  متخصصین بررسی می شود و گاه نیاز به آزمایشگاههای تست خاک نیز وجود دارد که تکنسین ها این کار را انجام می دهند. در پروسه راه اندازی نیروگاهها و سامانه های خورشیدی اشتغال مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد.

غفوری: درباره توانایی انرژی های تجدیدپذیر در ایجاد اشتغال باید گفت که این موضوع متاسفانه هنوز از دید دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور پنهان مانده است. انرژی های تجدیدپذیر امروزه در جهان به عنوان موتور اشتغال و توسعه شناخته می شوند و یک فرصت برای دولتها هستند. انرژی های تجدیدپذیر از معدود زمینه هایی است که می تواند در تمام نقاط ایران و نه فقط در کلان شهرها، باعث ایجاد توسعه شود، زیرا خورشید نه فقط بر سر تهران و کلان شهرها، بلکه بر سراسر ایران می تابد، چه منطقه برخوردار باشد چه محروم. خیلی عجیب است که با توجه به بحران اشتغال در کشور و معضلات آن، دولت و سازمان برنامه هنوز به این پتانسیل پی نبرده اند و تلاش نمی کنند با تمام توان از آن استفاده کنند. برای مثال انرژی های تجدیدپذیر سهمی از تبصره ۱۸ قانون سالانه بودجه ندارند. این تبصره مستقیما به موضوع اشتغال می پردازد.

موسوی: اشتغال در انرژی های تجدیدپذیر بسیار با اهمیت است ضمن این که کالای استراتژیک برق تولید می شود، از طرفی اشتغال برای فارغ التحصیلان دانشگاه ها، تکنسین ها و کارگران در مناطق محروم ایجاد می‌کند و این یکی از بحث های مهم ما به شمار می رود.

*چرا موضوع اشتغال تجدیدپذیرها یا کلا توسعه تجدیدپذیر تاکنون مورد توجه دولت نبوده است؟ آیا به صرفه نبودن و داشتن دیدگاه غلط به این موضوع مشکل ایجاد کرده یا مشکل از توانمندی متخصصان داخلی است؟

غفوری: یکی از دلایل عدم توجه دولت به موضوع انرژی های تجدیدپذیر تصور آن است که انرژی های تجدیدپذیر گران هستند. دولت، برق تجدیدپذیر با قیمت متوسط ۴۰۰ تومان بر کیلووات ساعت می خرد. در حالی که طبق محاسباتی که در انجمن انجام شده است، قیمت تمام شده یک کیلووات ساعت برق نیروگاه های فسیلی در ایران، بالای ۷۰۰ تومان است. ولی بدلیل اینکه گاز بصورت تقریبا رایگان به نیروگاه ها داده می شود، و سپس یکبار دیگر نیز در خروجی نیروگاه ها، به برق یارانه داده می شود، برق با قیمت بسیار ارزان به دست مصرف کننده و به دست مسئولین می رسد و تصور می کنند که قیمت برق واقعا ۷۰ تومان تمام می شود.

میزان یارانه انرژی که کشور ایران تخصیص می دهد طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی در جهان رتبه اول و برابر با ۴۵ میلیارد دلار است. این رقم برابر بودجه عمومی کشور در سال جاری است. کشورهای جهان همه در یک دوران گذار، به سمت کاهش یارانه های انرژی پیش رفته اند و الان سال هاست که سیاست یارانه انرژی یعنی یارانه به مصرف انرژی به عنوان یک سیاست مخرب اقتصادی شناخته می شود.

*توسعه فناوریهای تجدیدپذیر که سهم عمده آن را فناوری خورشیدی بر عهده دارد، چقدر می تواند در توسعه مناطق محروم و روستایی کمک کند و چگونه؟

موسوی: اگر به موضوع اشتغال تجدیدپذیرها در مناطق محروم توجه شود، برای مثال اشتغال تجدیدپذیرها در استان سیستان و بلوچستان یا در استان کرمان، انرژی های تجدیدپذیر پتانسیل فراوانی برای توسعه این مناطق دارند. درخواست ما از دولت و از نمایندگان مجلس این است که به انرژی های تجدیدپذیر به عنوان یک فرصت بسیار مناسب برای توسعه مناطق محروم کشور توجه کنند و این فرصت را از دست ندهند. استانی مانند استان سیستان و بلوچستان، دارای پتانسیل فراوان انرژی بادی و خورشیدی است. چرا ما نباید این پتانسیل را به برق تبدیل کنیم و در کنار آن، باعث ایجاد توسعه و اشتغال شویم. استان سیستان و بلوچستان می تواند به قطب تولید برق تجدیدپذیر و هاب صادراتی برق تجدیدپذیر کشور تبدیل شود.

ترکاشوند: همه ۵ نیروگاه احداث شده شرکت ما در استان همدان در مناطق روستایی و محروم بوده است و توانستیم در مرحله احداث و بهره برداری از نیروهای بومی کمک بگیریم و بنوبه خودمان موجب ایجاد اشتغال شویم. اغلب نیروگاه های تجدیدپذیر کشور، چه بادی و چه خورشیدی در مناطق روستایی و محروم احداث شده اند.

برنامه ما احداث ۱۲۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی بود که پس از احداث ۵ نیروگاه، البته متوقف شد.

*چرا متوقف شد؟ در مسیر توسعه انرژی های تجدیدپذیر حتما چالش هایی هم وجود دارد. این چالش ها چه بوده اند؟

ترکاشوند: چالش اصلی ما مشکل پرداخت صورت حساب های تولید برق نیروگاه ها است. متأسفانه مسیر بودجه انرژی های تجدیدپذیر دارای فراز و نشیب زیادی است. این مسیر از وزارت نیرو شروع می شود، به هدفمندی یارانه ها می رسد و در نهایت سازمان برنامه و خزانه تا در نهایت به وزارت نیرو و ساتبا می رسد که صورتحساب ها پرداخت شود. در سال گذشته، پرداختها ۶ ماه تاخیر داشتند؛ در سال جاری نیز نزدیک به شش ماه است که تاخیر داریم. با این روش سرمایه گذار چگونه باید سرمایه ای که گذاشته را بازگرداند.

در سال ۹۶، ۴۰۰ میلیارد تومان از این بودجه توسط سازمان برنامه پرداخت نشد و گفتند اوراق خزانه می دهیم. این دیرکرد باعث شد سرمایه گذار از طرح های توسعه منصرف شود و اعلام کرد هر وقت این مشکلات حل شد من توسعه را ادامه می دهم.

*موضوع نوسانات ارزی در ماه های اخیر احتمالا روی توسعه انرژی های تجدیدپذیر تاثیر گذاشته است. لطفا در این باره نیز توضیح بدهید.

ترکاشوند: با افزایش نرخ ارز، هزینه سرمایه گذاری نیروگاه های تجدیدپذیر مانند نیروگاه های فسیلی در کشور افزایش یافت، ولی نرخ های خرید برق همان نرخ های سابق است. مشکل دوم اینکه در صورتحساب هایی که برای فروش برق تهیه می شود، ضریب تعدیل نرخ های خرید برق برای ماه های متوالی با نرخ بانکی محاسبه می شد. یعنی مقادیر دریافتی کمتر از مقدار افزایش واقعی نرخ ارز بود. خوشبختانه بانک مرکزی در نامه ای جدید، اعلام کرده است که نرخ بین بانکی مبنای محاسبه ضریب تعدیل قرار گیرد که این مقداری از مشکل را حل می کند. به دلیل اینکه سرمایه گذاری ما یورویی بوده با توجه به نوسانات ارز درآمدمان نصف شد. قانون فیپا هم کمکی نمی کند. افزایش نرخ ارز به ما زیان می زند هم برای سرمایه گذار داخلی و هم خارجی.

ما مجوز فیپا را داریم و وزیر اقتصاد پای مجوز ما را امضا کرده است. همین الان، هم نرخ ارز در حال تغییر است و هم شرایط و قوانین. متأسفانه شرایط مساعد نیست و از بانک مرکزی هم هر لحظه و هر روز بحث جدید می شنویم. سرمایه گذار خارجی هنوز در شرایط تحریم با ما کار می کند و حاضر است با ما کار کند. اینکه می گویند تحریم داخلی یعنی همین. سنگ جلوی پای ما می اندازند و مشخص نیست که دلیل این سنگ اندازی ها چیست. اگر این چالش ها ادامه پیدا کند نمی توان به توسعه انرژی تجدید پذیر رسید. این مشکلات نشان می دهد که تحریم داخلی هستیم  چون نمی توانیم در داخل همکاری کنیم.

*آیا توان متخصصان ما در حوزه فناوری تجدید پذیر به ویژه خورشیدی آنقدر هست که در صورت حمایت بتوانند تمام فرایندهای مربوط به این حوزه را در داخل کشور تولید و به بهره برداری برسانند؟

در حال حاضر در کشور ما به تجدید پذیر به عنوان یک صنعت فانتزی نگاه می کنند؛ این صنعت لوکس نیست، تولید برق است اما به دلیل این ناآگاهی که در بخشهای تصمیم گیر کشور وجود دارد، اجازه رونق این صنعت به ما داده نمی شود

موسوی: اگر بسترهای حمایتی فراهم باشد، شرکت های تولیدی با پتاسیل بالایی از نظر فنی و علمی داریم که می توانند در زمینه تولید فعالیت کنند. مشکل ما بیشتر بحث حمایت مالی و سیاستی است و نوسان هایی که کشور در آن درگیر است.  در حال حاضر در کشور ما به تجدید پذیر به عنوان یک صنعت فانتزی نگاه می کنند. ما فریاد می زنیم که این صنعت لوکس نیست، تولید برق است. اما به دلیل این ناآگاهی که در بخشهای تصمیم گیر کشور وجود دارد، اجازه رونق این صنعت به ما داده نمی شود.

اگر این نگاه مانند سایر کشورها اصلاح و تمرکز از نیروگاههای فسیلی کمتر شود، ما توان داخلی و حتی تولید پنل و کلیه موارد مربوط به فناوری خورشیدی را داریم.

پایه اصلی تولید پنل های خورشیدی سیلیس است و ایران یکی از معادن غنی این ماده است. اما به صورت خام آن را صادر می کنیم. در خارج از کشور عملیات فرآوری روی این ماده انجام و تبدیل به پنل می شود. برای مثال اکنون می توان گفت که در زمینه سازه های مورد استفاده در سیستم های خورشیدی توانایی بالایی داریم.

از سوی دیگر ما برای گرفتن یک مجوز یک سال و نیم باید دوندگی کنیم. در حالی که قانونگذار برای اینکه سرمایه گذار درگیر این اداره  و آن اداره نشود، بحث پنجره واحد و کمیته سرمایه گذاری استان را مطرح می کند که در این کمیته همه اداره های استان حضور دارند. جالب است که ما در این کمیته رفتیم اما باز خود اداره ها هم گفته اند باید در اداره ما هم بررسی صورت بگیرد. خود تحریمی که گفتیم همین ها است.

ادامه دارد…