متولی آموزش “موزه‌داری” در کشور هستیم/آسیب‌های به کار گرفتن فرد غیرمتخصص در موزه
صدرالدین طاهری در گفت‌وگو با «تاریخ‌ما» با اشاره به اینکه دوازده سال از راه‌اندازی مقطع کارشناسی رشته “موزه‌داری” در دانشگاه هنر اصفهان می‌گذرد، گفت: دانش‌آموختگان این رشته در موزه‌های ایران، مراکز فرهنگی، گالری‌ها و سازمان‌های متصل به بدنه میراث فرهنگی کشور مشغول به کار شده‌اند. از این منظر، به نظر می‌رسد توانسته‌ایم بخش مهمی از نیروی کار جامعه فرهنگی ایران را تأمین کنیم.
وی ادامه داد: با توجه به آنکه مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی تهران در مقطع کارشناسی دیگر جذب دانشجو نخواهد داشت، دانشگاه دولتی هنر اصفهان متولی آموزش موزه‌داری در کشور خواهد بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان افزود: سال گذشته رشته مدیریت موزه (museum management) را برای اولین بار در کشور و منطقه، در مقطع کارشناسی ارشد راه‌اندازی کردیم و برای این رشته در دانشگاه هنر اصفهان دانشجو گرفتیم. راه‌اندازی این رشته می‌تواند سودمند باشد؛ چرا که سال‌ها از راه اندازی رشته موزه‌داری در مقطع کارشناسی می‌گذشت و این نیاز وجود داشت که رشته‌های تخصصی در حوزه موزه راه‌اندازی شود.
طاهری خاطرنشان کرد: اضافه شدن رشته مدیریت موزه در مقطع کارشناسی ارشد کمک می‌کند موزه‌های ایران در سال‌های آینده، چه در سمت مسؤولیت موزه و چه رده‌های میانی مدیریت و نیز بخش‌های مختلف موزه آن اعم از بخش مرمت یا پژوهش؛ از افراد متخصص و دانش‌آموختگان رشته موزه‌داری و مدیریت موزه بهره‌مند شوند.
وی در همین زمینه یکی از کاستی‌های موزه‌های ایران در گذر زمان را جذب نشدن نیروی متخصص در آن‌ها دانست و توضیح داد: افرادی در موزه‌ها مشغول به کار شده‌اند که فارغ‌التحصیل رشته موزه‌داری نیستند. این در حالی است که دانش‌آموختگان رشته موزه‌داری یا مدیریت موزه دروس متعددی را مرتبط با اداره موزه، گالری‌ها، اخلاق در موزه، شیوه‌های مدیریتی، ارتباط با مخاطب و بازدیدکننده موزه و … آموخته‌اند. بنابراین سازمان میراث فرهنگی و اداره کل موزه‌ها می‌توانند با به‌کارگیری این افراد، به بهبود کارایی فعلی موزه‌های کشور کمک کنند و فضای بهتری را برای بازدیدکنندگان فراهم آورند.
گنجینه آثار دانشجویان، ضرورت تأسیس موزه را دوچندان می‌کند
مسؤول موزه دانشگاه هنر اصفهان با بیان اینکه ۵ سال است که پیگیر راه‌اندازی موزه دانشگاه هنر اصفهان هستم، یادآور شد: مضاف بر آنکه متولی آموزش در رشته موزه‌داری هستیم، دانشجویان ما میزان قابل توجهی اثر هنری خلق کرده و این آثار را در طول سال‌ها به دانشگاه هدیه کرده‌اند. بدین ترتیب گنجینه قابل توجهی از آثار نگهداری می‌شود و از طرفی اسناد ارزشمندی از دانشگاه موجود است که سیر تحول آن در گذر زمان را نشان می‌دهد.
طاهری افزود: دانشجویان برخی رشته‌ها از جمله باستان‌شناسی و مرمت آثار، آثار ارزشمندی را در اختیار دارند که به آن‌ها هدیه شده یا از سوی آن‌ها گردآوری شده است. بنابراین نیاز است که یک موزه تخصصی برای نگهداری از این اشیا وجود داشته باشد. این موزه می‌تواند با گالری‌ها و تالارهای ویژه، محل مناسبی برای نگهداری علمی آثار و نیز محل مناسبی برای به نمایش گذاشتن هویت دانشگاه هنر اصفهان و جایگاه شهر اصفهان به عنوان یک شهر-موزه باشد.
وی با اشاره به اینکه در طول تاریخ مکتب‌های مختلف هنری در اصفهان متولد شده و نسل‌های مختلف اندیشمندان در این شهر پرورش پیدا کرده‌اند، اظهار کرد: در دانشگاه هنر اصفهان نیاز به موزه‌ای که بتواند هویت خاص شهر اصفهان و پیوند فرهنگ و هنر در آن را بازتاب دهد، احساس می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان توضیح داد: گام‌هایی در زمینه تأسیس موزه برداشته‌ایم و در حال رایزنی هستیم که بتوانیم با سازمان میراث فرهنگی اصفهان و سازمان برنامه و بودجه اصفهان، فضای شایسته‌ای را برای چیدمان آثار طراحی کنیم که در این زمینه قول‌هایی از سمت سازمان‌های مسئول داده شده است.
طاهری تصریح کرد: یکی از دلایل به درازا انجامیدن تأسیس موزه دانشگاه هنر اصفهان این بوده که بودجه مناسب در اختیار ما قرار نگرفته است. این در حالی است که دانشگاه تهران به تنهایی توانسته ۱۳ موزه تأسیس کند و آن‌ها بودجه بهتری نسبت به ما در اختیار دارند. با وجود این و بر اساس قول‌هایی که از سازمان برنامه و بودجه دریافت کرده‌ایم، امیدواریم بتوانیم ظرف یکی دو سال آینده موزه دانشگاه را احداث کنیم.
حفظ بنا، نگهداری اشیا و جذب مخاطب؛ سه وظیفه خطیر در موزه
وی در رابطه با آسیب‌های ناشی از به کار گرفتن فرد غیرمتخصص در موزه، تشریح کرد: متأسفانه این موضوع نه فقط در موزه‌های دانشگاهی، بلکه در مورد سایر موزه‌های کشور که زیرمجموعه میراث فرهنگی، اداره کل موزه‌ها یا متصل به ارگان‌ها و سازمان‌های کشور هستند، صادق است. به نظر می‌رسد هنوز این باور که “موزه باید از سوی متخصصان موزه‌داری اداره شود”، پذیرفته نشده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان ادامه داد: گریز از تخصص‌گرایی در سایر نهادها هم دیده می‌شود، اما خطر این موضوع در موزه دو چندان است. این از آن جهت است که موزه‌ها معمولاً ۳ مسئله حساس را پیش رو دارند؛ اول آنکه موزه‌ها در بناهای تاریخی و باستانی، با هویت خاص فرهنگی راه‌اندازی شده‌اند.
طاهری افزود: مسئله دیگر، آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی ارزشمندی است که در اختیار موزه‌ها قرار گرفته است. موضوع دیگر مخاطبان موزه هستند و این مسئله که هنوز نتوانسته‌ایم موزه را به عنوان یک نیاز در سبد اقتصادی خانوار مشاهده کنیم. این در حالی است که در کشورهای خارجی احساس نیاز به بازدید از موزه وجود دارد و شخص ماهانه از یک یا دو موزه بازدید می‌کند.
وی اظهار کرد: بر این اساس موزه وظیفه خطیر حفظ ساختمان، نگهداری از آثار و جذب جامعه را بر عهده دارد که مورد آخر در دهه‌های گذشته بهبود پیدا کرده، اما به نظر می‌رسد پیوند جامعه با موزه هنوز به طور کامل برقرار نشده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان در مورد حضور فرد غیرمتخصص در موزه، توضیح داد: این فرد نه می‌داند که چطور با بنا برخورد کند، نه نیازهای مرمتی و حفاظتی اشیا را می‌شناسد. بعضی از اشیا نمی‌توانند به طور دائم در معرض دید باشند و باید بخشی از سال را در مخزن‌ها بگذرانند. همچنین بعضی از اشیا به شرایط محیطی خاصی نیاز دارند و زمانی که رفت‌وآمد در محیط زیاد باشد، ارتباط محیط آن‌ها به هم می‌خورد. بنابراین بعضی اشیا نیازمند نظارت دائم بر آن‌ها هستند؛ همچون اشیایی که از فضاهای مرطوب یا معادن نمک به دست آمده‌اند و لازم است مراقبت از آن‌ها به نحوی صورت گیرد که روند تخریب مجدداً شروع نشود.
طاهری تأکید کرد: خلاصه کلام آنکه اشیای حاضر در موزه دارای هویت‌های فرهنگی گوناگون هستند و فرد نامتخصص می‌تواند در طول دوره کاری خود در موزه، به نابودی این اشیا کمک کند. این در حالی‌ست که کارشناس حاضر در موزه باید هویت و پیشینه اشیا را بداند و بین شیء و بازدیدکننده پل بزند. او همچنین باید زبان شیء را بداند و توان تفسیر معنای پنهان در آن را داشته باشد.
تدوین یک آئین‌نامه واقع‌گرایانه، اولویت اول شورای عالی موزه‌های دانشگاهی
وی سپس ضمن اشاره به تشکیل شورای عالی موزه‌های دانشگاهی، توضیح داد: بعد از انجام انتخابات و تشکیل شورا، جلسه شورای هیئت رئیسه تشکیل شد و اعضای انتخابی در موزه ملی علوم و فناوری ایران گرد هم آمدند. اولین مسئله‌ای که پیرامون آن بحث کردیم، به ثمر رساندن یک آئین‌نامه یا قانون‌نامه برای موزه‌های دانشگاهی کشور بود.
مسؤول موزه دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به اینکه تدوین این آئین‌نامه ممکن است زمان‌بر باشد، تصریح کرد: نمی‌خواستیم یک متن آرمان‌گرایانه تصویب کنیم، بلکه می‌خواستیم آئین‌نامه‌ای را به تصویب برسانیم که بشود آن را از طرف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تمام دانشگاه‌هایی که در صدد تأسیس موزه هستند، ارسال کنیم.
طاهری افزود: این آئین‌نامه باید طوری باشد که به تمام نیازهای قانونی که موزه‌های گوناگون پزشکی، زمین‌شناسی، تاریخی، باستان‌شناسی، گیاه‌شناسی، هنری و … دارند پاسخ دهد؛ یعنی موزه‌ها بر اساس این آئین‌نامه راه‌اندازی و اداره شوند.
انتهای پیام