وقتی جای کتاب در مبلمان خانه خالی است
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها – بیت اله احمدی؛ «مطالعه» در فرهنگ لغت عمید به «اطلاع یافتن از چیزی با ادامه نظر در آن» معنا شده که جزو نیازهای روحی و معنوی انسان است و عادت به مطالعه در بین افراد یکی از معیارهای توسعه فرهنگی آن جامعه به شمار می‌رود.
یکی از ملاک‌های اثرگذار بر عادت به مطالعه و حوزه فرهنگ کتابخوانی، امکانات و فرصت‌هایی است که در این راستا در یک جامعه ایجاد می‌شود؛ نهادینه نشدن فرهنگ کتابخوانی، تبلیغات کم و نادرست، مشکلات اقتصادی و گرانی کتاب، ظهور سرگرمی‌های دیگر، فرهنگ خانوادگی و در بعضی موارد تحصیلات پایین والدین، از موانع توسعه فرهنگ مطالعه به ویژه در نسل جوان به شمار می‌رود.
آمار سرانه مطالعه ایرانی‌ها در بین مردم کشورهای جهان در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد، ساده‌ترین تعریف از «سرانه مطالعه» میانگین مدت زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه روز است، اما همیشه این تعریف صادق نیست و می‌توان به جای مدت زمان از تعداد کتاب‌های خوانده شده یا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه در یک جامعه بهره برد.
در ساده‌ترین حالت می‌توان میزان مطالعه همه افراد یک جامعه را با هم جمع و بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای در نظر گرفته شده تقسیم کرد. برای اندازه گیر ی، متوسط مطالعه در یک جامعه آماری را محاسبه کرده و به تمام جامعه تعمیم می‌دهند، البته عوامل دیگری نیز همچون تیراژ کتاب‌ها در اندازه گیر ی سرانه مطالعه اثر دارد.
غبارروبی کتابخانه‌های عمومی در آستانه نوروز
خانه تکانی یکی از رسم‌های ما ایرانی‌ها است که در آخرین روزهای فصل زمستان، با غبارروبی از منازل خود به استقبال بهار می‌رویم، اما در این بین، یک نکته ظریف از چشم بسیاری از ما مغفول مانده است و آن، جای خالی کتابخانه و کتاب در مقوله خانه تکانی است؛ در قدیم کتابخانه و قفسه کتاب جزئی از دکوراسیون خانه بود اما این روزها حتی دکور منازل را هم نگاه کنید، فرهنگ کتابخوانی و مطالعه و کتاب خانه داری جایی در دکوراسیون و مبلمان ما ندارد، برخلاف گذشته که مهم‌ترین و زیباترین فضای یک منزل، به کتاب خانه و نگهداری کتاب اختصاص داده می‌شد.
کاش به جایی برسیم که مراسم غبارروبی مساجد که در آستانه ماه مبارک رمضان در تمامی شهرها برپا می‌شود، غبارروبی کتاب خانه‌های عمومی نیز با حضور اقشار مختلف مردم، در شهرها و روستاهای مختلف این دیار، برگزار شود.
جای بسی تأسف است ما علیرغم ادعا و پز فرهنگی بودن، اما به جایی رسیده‌ایم که نه تنها میزان سرانه مطالعه به رقم خجالت آوری رسیده بلکه کتاب خانه و قفسه کتاب و کتابداری هم از مبلمان منازل ما حذف شده است، در بسیاری از خانه‌ها حتی اثر فیزیکی هم از کتاب به چشم نمی‌خورد.
برپایی نمایشگاه کتاب در کنار جشنواره‌های نوروزی
یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشورها که تأثیر بسزایی در فرهنگ کتابخوانی و مطالعه کتاب دارد، برپایی نمایشگاه‌های بین المللی کتاب و در نظر گرفتن تسهیلات برای خرید کتاب است.
در کشور ما حدود ربع قرن است نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با رویکردهای مختلف که اغلب مرتبط با حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی بوده است، با حضور ناشران داخلی و خارجی و میلیون‌ها بازدیدکننده برپا شده است.
در کنار نمایشگاه تهران، نمایشگاه بین المللی کتاب تبریز، بزرگ‌ترین نمایشگاه استانی در کشور است که هر ساله در ماه مهر در کلانشهر تبریز برگزار می‌شود که حداقل یک میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند و بزرگ‌ترین اتفاق فرهنگی شمال غرب کشور محسوب می‌شود. برپایی این نمایشگاه فرصت مغتنمی است تا کمی به سمت مطالعه و آشتی با یار مهربان، کتاب نزدیک تر شویم.
یکی از دوستان، دست به کار جالبی زده بود، او در ایام نوروز، در کنار کتابخانه شخصی اش، سفره «هفت سین کتاب» را راه اندازی و تزئین کرده بود
اما فارغ از این فرصت‌ها، به جاست در روزهای پایانی سال که جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های متعدد نوروزی در جای جای این کشور برپا می‌شود، نمایشگاه‌های کوچک کتاب نیز برپا شود تا شاید کتاب، جایی در سبد خرید خانوارها برای خود دست و پا کند.
چه می‌شود مگر به جای هدیه و عیدی دادن به کودکان و حتی بزرگترها، کتابی متناسب با سن و سال و شرایط فرد به او هدیه دهیم، تا هم در افزایش سطح آگاهی او شریک شویم هم کتاب را به جایگاه واقعی خود برگردانیم.
یکی از دوستان، دست به کار جالبی زده بود، او در ایام نوروز، در کنار کتابخانه شخصی اش، سفره «هفت سین کتاب» را راه اندازی و تزئین کرده بود، این اقدام او بسیاری از مهمانانش را شگفت زده کرده بود و شاید برخی از آنها را هم به مطالعه تشویق کرده باشد.
تأثیر فرهنگ شهرنشینی در میزان مطالعه
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی، در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما»، می‌گوید: «عوامل زیادی در افزایش یا کاهش میزان مطالعه در جامعه تأثیرگذار است، حتی تغییر دکوراسیون منازل بر این مساله اثر گذاشته است.»
محمد محمدپور با اشاره به تأثیر منفی فرهنگ آپارتمان نشینی در سرانه کتابخوانی می‌افزاید: «در گذشته نه چندان دور، کتابخانه و نگهداری کتاب یک فن و هنر بود و بخش مهمی از دکوراسیون منزل به این مساله اختصاص پیدا می‌کرد، اما با تغییر فرهنگ شهرنشینی و گسترش فرهنگ آپارتمان نشینی متأسفانه، این مساله در فراموش شدن فرهنگ کتابخانه داری در منازل تأثیر گذاشته است.»
وی همچنین با بیان ظهور رقبای جدید برای کتاب عنوان می‌کند: «امروزه رقیب زیادی برای کتاب پیدا شده از جمله فضای مجازی، رادیو و تلویزیون که خود دلیلی بر کاهش میزان مطالعه می‌تواند باشد.»
کلاه خود را قاضی کنیم
کشورهای در حال توسعه با اینکه حدود ۸۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند اما کمتر از ۳۰ درصد کتاب‌های تولید شده در جهان سهم آن هاست و کمتر از این مقدار نیز به کتابخوانی مشغولند؛ طبق آمار مطالعات و تحقیقات وزارت ورزش و جوانان، درباره کتابخوانی، ۷۶ درصد از جوانان روزانه کمتر از ۳۰ دقیقه مطالعه می‌کنند که از این میان، بیشتر از ۷۰ درصد مطالعه کتاب‌های روان شناسی و بازاری است.
بر اساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به طور متوسط ۹۰ دقیقه در روز است، بر اساس گزارش یونسکو، ژاپن از نظر عادت به کتابخوانی جایگاه اول را در جهان تسخیر کرده و ۹۱ درصد مردم این کشور کتاب، روزنامه و مجله می‌خوانند؛ یک ژاپنی در سال بین ۴۶ تا ۴۷ کتاب می‌خواند و ۶۵ درصد مردم کره جنوبی نیز عادت به مطالعه دارند.
مقایسه سرانه مطالعه ایران و کشورهای دیگر نشان می‌دهد مهم‌ترین دلیلی که ایرانی‌ها را از کتاب دور نگهداشته، بی نیازی از مطالعه و حس دانای کل بودن است؛ اگر کلاه خود را قاضی کنیم می‌بینیم که ما آدم‌های با اعتماد به نفسی هستیم و به دلیل حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی و مواجه شدن با اطلاعات حداقلی و پیامکی بیشتر از هر زمانی خودمان را بی نیاز از مطالعه می‌بینیم.
حالا هر قدر هم در آمارها خودمان را خوب جلوه دهیم و آمارهای خوب و پر و پیمانی را ارائه کنیم، صنعت نشر و تیراژ کتاب‌ها از سر درون خبر می‌دهد گویای احوال کتابخوانی ماست.
به نظر می‌رسد، فرهنگ کتابخوانی در استان ما به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و در حال خشک شدن بوده و بلکه هم خشکیده است؛ یادمان باشد، کتاب و کتابخوانی هم در دریای بی توجهی مردم و مسئولان در حال غرق شدن است، نگذاریم فرهنگ مان در دریای غفلت، زیر آب برود.
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر