آموزش رشته‌های میان رشته‌ای باستان‌شناسی باید به‌روز رسانی شود
به گزارش خبرنگار «تاریخ‌ما» به نقل از میراث آریا، جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی
ایران در مراسم افتتاحیه این همایش گفت: «ایده برگزاری نمایشگاه
“چهار دهه باستان‌شناسی ایران” از سوی معاونت میراث فرهنگی به
مناسبت پاسداشت چهلمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران
مطرح شد و با هماهنگی اداره کل موزه ها و یگان حفاظت میراث
فرهنگی، کار انتقال آثار صورت گرفت.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «طبق تصمیمات اولیه مقرر شد از محوطه‌های کاوش شده چهل
سال اخیر، از هر استان کشور 10 اثر توسط خودشان انتخاب و ارسال
گردد. برخی از استان‌ها در همان روزهای آغازین از سر لطف با موزه
هماهنگی‌هایی را انجام دادند و با پیگیری‌های مستمر خوشبختانه از
تعداد 388 قلم آثار رسیده، هیات کارشناس موزه 260 اثر را براساس
فاکتورهای علمی و نمایشگاهی انتخاب کرد. این نمایشگاه دربرگیرنده
قدمتی از 200 هزار سال پیش تا قرون میانه اسلامی بوده و نتایج
یافته‌های 118 محوطه است که در طی 40 سال اخیر مورد کاوش‌های علمی
و پژوهش‌های باستان‌شناسی قرار گرفته است.»
نوکنده گفت: «مطالعات باستان‌شناسی خاستگاه تمدن و فرهنگ‌ها را
روشن می‌سازد و با مستندسازی و انتقال دستاوردها و تجربه‌های
پیشینیان مسیر آینده را برای بشر تبیین می‌کند. بدون شک یکی از
راهکارهای توسعه و تفوق بر مشکلات عصر جدید اتکا بر پیشینه تاریخی
و مواریث فرهنگی این مرز و بوم است لذا انجام مطالعات و پژوهش‌های
باستان‌شناسی و ارائه مدارک مستند باستان شناختی می‌تواند نقش
موثری در این زمینه ایفا کرده و بر پایه آنها به تعامل و تقابل
فرهنگ در طول تاریخ دست یافت. کشف آنچه از گذشته برای ما
باقیمانده است وظیفه و رسالتی است که بر دوش باستان‌شناسان قرار
دارد و نتایج این بررسی‌های دقیق علمی پشتوانه مهمی است تا نسل
آینده با بهره‌گیری از این دستاوردها رونق و شکوفایی کشور را به
عرصه ظهور برساند.»
او ادامه داد: «شانزدهمین گردهمایی باستان‌شناسی ایران و گشایش
نمایشگاه چهار دهه فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران را درحالی آغاز
می‌کنیم که فاصله چندانی هم با بهار طبیعت نداریم. این همزمانی را
به فال نیک گرفته و خرسندیم که موزه باستان‌شناسی کشور رویداد
خجسته و ارزنده‌ای را در نوروز 98 رقم زده تا مهمانان نوروزیش از
هر نقطه جغرافیایی ایران عزیزمان و از هر قوم و نژادی که باشند
آثار تاریخی فرهنگی از شمال، جنوب، شرق و غرب کشور را شاهد بوده و
می‌توانند داشته‌های فرهنگی، قومی و اجدادی خودشان را مرور کنند،
در عین این رنگین کمان قومیتی و فرهنگی به خاطر خواهند آورد که
این همه تنوع و کثرت در یک هویت و وحدت ملی به نام ایران جای
گرفته که عرصه خودباوری و رشد و سازندگی با اتکا بر چنین
ظرفیت‌های فرهنگی و قومی است.»
راه کمال باستان شناسی
روح الله شیرازی رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی و دبیر علمی این
گردهمایی نیز در این همایش گفت: «سرزمین ایران یکی از کانون‌های
تاریخ بشری‌ست که همواره مورد توجه بوده است. هرچند دانش
باستان‌شناسی رشته‌ای جوان به شمار می‌آید اما راه کمال را سپری
کرده است.»
او با اشاره به برگزاری گردهمایی باستان‌شناسان در ایران گفت:
«برگزاری این گردهمایی حدود نیم قرن سابقه دارد و پروهشکده
باستان‌شناسی حوزه‌های آموزش، پژوهش و مطالعات باستان‌شناسی را در
این همایش مدنظر دارد. البته با وجود فعالیت‌های انجام شده و فعال
شدن گروه‌های باستان‌شناسی در دانشگاه‌ها هنوز راه طولانی در پیش
داریم و آموزش رشته‌های میان رشته‌ای باستان‌شناسی باید به‌روز
رسانی شود.»
او یادآور شد: «کاوش‌های اضطراری در محدوده طرح‌های عمرانی اجرایی
شده است چراکه ایران کشوری در حال توسعه است و باید با تمهیدات
میراثی و باستان‌شناسی همراه باشد.»
شیرازی ادامه داد: «ابتکار برگزاری گردهمایی‌های سالانه
باستان‌شناسی در ایران نزدیک به نیم قرن قدمت دارد. از نخستین
گردهمایی باستان‌شناسی ایران که در سال 1351 خورشیدی به همت و
کوشش فیروز شانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی با تاخیری یک
ساله برگزار می‌شود در حقیقت پژوهشکده باستان‌شناسی می‌باید در
سال جاری هفدهمین همایش سالانه را برگزار می‌نمود اما به دلایلی
که سخن درباره آن را در اینجا مجالی نیست این امر میسر نگردید و
رسم و سنت معمول در برپایی گردهمایی سالانه در سال 1396 به تعویق
افتاد. هرچند چشم انداز سال 1397 نیز برای به انجام رسانیدن
گردهمایی روشن نبود با وجود این پژوهشکده باستان‌شناسی مصمم گردید
تا علی‌رغم دشواری‌های پیش‌رو شانزدهمین گردهمایی را برگزار
نماید. دلیل اصلی این تصمیم آن بود که تاخیر مکرر در برگزاری
گردهمایی‌های سالانه همواره خیل بزرگی از مشتاقان و علاقمندان
باستان‌شناسی را از دستیابی به آخرین اطلاعات و داده‌های کاوش و
سایر فعالیت‌های میدانی محروم می‌کرد.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «پژوهشکده باستان‌شناسی به عنوان رکن اصلی باستان‌شناسی
کشور در تلاش است تا برای دستیابی به افقی روشن و امیدبخش در
قلمرو باستان‌شناسی چالش‌های پیش‌رو را برطرف نماید. در حال حاضر
مهمترین چالش‌های باستان‌شناسی را می‌توان در سه حوزه آموزش،
پژوهش و مطالعات اضطراری (نجات بخشی) دسته‌بندی کرد. غلبه بر
چالش‌های آموزشی باستان‌شناسی بی‌تردید با همکاری و همراهی مراکز
دانشگاهی امکانپذیر است به رغم سابقه نزدیک به هشتاد ساله امر
آموزش باستان‌شناسی در ایران و نیز تعدد گروه‌های آموزشی
باستان‌شناسی دانشگاهی در سراسر کشور رهیافت‌های نوین هنوز آنچنان
که باید در باستان‌شناسی ایران مرسوم نشده‌است.»
شیرازی ادامه داد: «خوشبختانه از حدود دو دهه پیش گام‌های قابل
ستایشی در این زمینه برداشته شده است اما واقعیت این است که تا
رسیدن به جایگاه شایسته و بایسته فاصله زیادی است. ورود دانش‌های
میان رشته‌ای در مباحث آموزشی و سرفصل‌های درسی دانشجویان، آشنا
کردن آنان با رهیافت‌های نظری نوین باستان‌شناسی، آموزش ابزارهای
بروز و کارآمد در مستندنگاری‌های رقومی ازجمله گام‌هایی است که
می‌تواند به‌روز رسانی و برطرف کردن اینگونه چالش‌ها در
باستان‌شناسی یاری رساند.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «بخش دیگری از چالش‌های در ارتباط با فعالیت‌های میدانی
و پژوهشی در دو سال اخیر برنامه‌های بررسی و کاوش‌های اضطراری
بوده که در محدوده طرح‌های عمرانی به اجرا درآمده است. پرواضح است
که ایران کشوری است که برنامه‌های توسعه محور و عمرانی در جای جای
آن در حال اجرا است. انجام پروژه‌های عمرانی در کشوری همچون ایران
که دارای تاریخی چند هزار ساله و غنای تاریخی و فرهنگی فراوان است
باید همواره با در نظر داشتن ملاحظات میراث فرهنگی همراه باشد،
خوشبختانه الزام دستگاه‌های اجرایی به تهیه پیوست فرهنگی در هر
پروژه گام موثری در این زمینه است و باید به فال نیک گرفته شود.»
رئیس پژوهشکده باستان شناسی در ادامه گفت: «انجام کاوش‌های
باستان‌شناسی اضطراری در برخی از این محوطه‌ها داده‌های ارزشمندی
را درباره روند تطور فرهنگی در بخش‌های مختلف کشور فراهم آورده
است. برای نمونه می‌توان به کاوش‌های اضطراری در برخی از محوطه
موجود در حاشیه سد سیلوه در آذربایجان غربی اشاره نمود که
دستاوردهای آن در این همایش عرضه می‌گردد بی‌تردید، انتشار نتایج
کاوش‌های اضطراری در محدوده پروژه‌های عمرانی به ثبت و شناخت
جنبه‌های مهمی از فرهنگ و تمدن ایران زمین خواهد انجامید.»
او گفت: «مجموعه گزارش‌های کوتاهی که در دو مجلد به علاقه‌مندان و
دانش‌پژوهان باستان‌شناسی در این گردهمایی ارائه می‌شود. بازتابی
از فعالیت‌های میدانی است که در سال‌های 1395 و 1396 انجام شده
است. در سال 1395 خورشیدی 138 مجوز و در سال بعد 133 مجوز فعالیت
میدانی اعم از بررسی، کاوش و برنامه‌های مستندنگاری صادر شده است
مایه مباهات است که در مجلد گزارش‌های کوتاه شانزدهمین گردهمایی
سالانه ایران می‌تواند تصویری جامع از وضعیت مطالعات باستان‌شناسی
در ایران را نشان دهد. این فعالیت‌ها که در چارچوب وظایف ذاتی
پژوهشکده باستان‌شناسی شکل گرفته‌اند. طیف متنوعی از کارها را بر
می‌گیرد. جدای از برنامه‌های متعدد تعیین عرصه و پیشنهاد حریم که
تعداد آنها در مجموع به 86 مورد می‌رسد، بررسی‌های باستان‌شناسی
(60 مجوز بررسی) بخش قابل توجهی از فعالیت‌های پژوهشی را به خود
اختصاص می‌دهد. انجام بررسی‌های باستان‌شناسی از اهمیتی دوگانه
برخوردار است. این بررسی‌ها علاوه بر شناسایی محوطه‌ها و آثار
ناشناخته باستانی کشور، منجر به تکمیل نقشه باستان‌شناسی می‌شود
که دیربازی است همت متولیان میراث فرهنگی مصروف آن شده است.»
شیرازی ادامه داد: «کاوش‌های باستان‌شناسی از دیگر برنامه‌های
میدانی است که در دو سال اخیر به مرحله اجرا درآمده است. اجرای
برنامه مطالعات باستان‌شناختی در قالب هیئت‌های مشترک از دیگر
برنامه‌های علمی بوده که در دو سال اخیر تداوم یافته است.»
او در ادامه وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «نقشه باستان‌شناسی ایران از مهمترین
سرمایه‌های میراث فرهنگی کشور است. در طی بیش از 4 دهه تلاش و
جدیت برای تکمیل آن ده‌ها برنامه بررسی و شناسایی اجرا شده که
پهنه سرزمین ایران را پوشش می‌دهد در طی این سال‌ها از روش‌های
متفاوتی برای تکمیل نقشه باستان‌شناسی استفاده شده که بسته به
تجهیزات روز و کارآمدی روش مفید بوده است. برنامه تکمیل نقشه
باستان‌شناسی با اهداف بلندمدت تدوین شده و با حمایت پژوهشگاه
میراث فرهنگی و گردشگری با گام‌های بلند، آهسته و پیوسته پیش
می‌رود. امروز به لطف بهره‌برداری از فن‌آوری‌های مدرن می‌توان
رویکردهای نوینی را در این زمینه به کار گرفت که از آن جمله است
سامانه تحت وب نقشه باستان‌شناسی با بیشترین کیفیت و امکان
بهره‌برداری.»
شیرازی خاطر نشان کرد: «در فاصله سال‌های 1395 و 1396 تا به امروز
برنامه‌های نقشه باستان‌شناسی ایران با تکمیل ورود اطلاعات مکانی
و اطلاعات توصیفی به‌روز رسانی نقشه پایه، لاجرای کارگاه‌های
آموزشی، بررسی درخواست‌های بررسی و شناسایی تعین عرصه و حریم و
کاوش به صورت کامل و پیوسته انجام شده است. بر این آگاهیم که با
توجه به ظرفیت‌های موجود تجربیات گذشته هنوز کاستی‌هایی در این
زمینه وجود دارد. اما برطرف نمون آنها جز با یاری باستان‌شناسان،
همکار استان‌ها و تجهیز نقشه باستان‌شناسی میسر نخواهد. مهمترین
دستاورد نقشه باستان‌شناسی در دو سال گذشته تدوین و به‌روز رسانی
سامانه نقشه باستان‌شناسی مناسب با حداکثر توان بهره‌برداری فنی و
با تعریف بالاترین سطح امنیت و دسترسی سرور است که امید داریم طی
سال 1398 اجرایی شود.»