وقتی نماد زندگی در کنج سفره سنت جان می‌بازد/رونق بازار ماهی قرمز
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها – مهیار فاضل: سال‌ها است که ماهی‌های کوچک عید به سفره هفت سین ایرانیان رنگ و لعاب می‌بخشند و به همراه سایر ارکان این سنت، جریان زندگی را در سفره فرهنگ ایرانیان تداعی می‌کنند، اما با آرام شدن موج شادی‌های عیدانه، غبار فراموشی بر پیکره شیطنت‌های کودکانه ماهی‌ها می‌نشیند و این موجودات بی گناه را با انبوهی از خاطرات دریا در کنج قفس‌های بلورینشان تنها می‌گذارد.
کودکان دوستان گرمابه و گلستان این موجودات کوچک دریایی هستند، کودکانی که با انگشتان ظریف خود جانی دوباره به رقص‌های شادی ماهی‌ها می‌بخشند.
بازار ماهی فروشان خوب است
با پیچیده شدن عطر آشنای بهار در کوچه و پس کوچه‌های شهر، بساط ماهی‌های قرمز عید که خیل عظیمی از این موجودات بی گناه را در خود جای داده است، نیز در کنار سایر اقلام سفره هفت سین گسترانده می‌شود.
یکی از ماهی فروشان شب عید که بساط خود را در پیاده رو تربیت پهن کرده است به خبرنگار «تاریخ ما» می‌گوید: بازار ماهی‌های قرمز شب عید داغ‌تر از سایر ارکان سفره هفت سین است.
وی می‌افزاید: اکثر خریدهای ماهی‌های قرمز به اصرار و گریه و زاری کودکان و مخالفت والدین صورت می‌گیرد.
این نوجوان شانزده ساله ادامه می‌دهد: ماهی‌های قرمز از نیمه‌های اسفند ماه راهی بازار عید می‌شوند و در طول این فاصله پانزده روزه نزدیک به نصف ماهی‌ها در کنج ظرف‌های بزرگ و کوچک فروشندگان جان می‌بازند.
عمر چند روزه عیدانه ایرانی‌ها به ماهی‌های قرمز
به پایان رسیدن زود هنگام زندگی ماهی‌های قرمز از مهم‌ترین دلایلی است که خرید این ماهی‌ها از سوی کارشناسان محیط زیست و فعالان این حوزه تأیید نمی‌شود.
ماهی‌های قرمز در صورت وجود شرایط مناسب زیستی می‌توانند تا حداقل هفت سال زندگی کنند؛ در حالی که یک عمر پنج- شش روزه، عیدی ایرانی‌ها به مسافران نوروزی شأن است. سیامک مهینی، کارشناس برجسته شیلات در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» می‌گوید: ماهی‌های قرمز در صورت وجود شرایط مناسب زیستی می‌توانند تا حداقل هفت سال زندگی کنند؛ در حالی که یک عمر پنج- شش روزه، عیدی ایرانی‌ها به مسافران نوروزی شأن است.
وی می‌افزاید: کلر موجود در آب‌های شهری به هیچ عنوان برای ماهی‌های قرمز مناسب نیست؛ از طرف دیگر اندازه کوچک تنگ های نوروزی و بالا بودن تعداد ماهی‌های قرمز در واحد سطح موجب کمبود اکسیژن در آب و مرگ و میر ماهی‌ها می‌شود.
این کارشناس ادامه می‌دهد: علت متداول بودن ماهی‌های قرمز به عنوان نماد سرزندگی در سفره‌های سنت ایرانیان باستان، ناشناخته بودن گونه‌های گوناگون ماهی در زمان‌های قدیم بود، در حالی که امروزه بیش از ۲۴۰ گونه از ماهی‌های آکواریومی توسط متخصصان داخلی شناخته شده‌اند.
مهینی در خصوص بیماری‌های مشترک بین انسان و ماهی‌های قرمز می‌گوید: خوشبختانه به دلیل خوراکی نبودن ماهی‌های قرمز و خونسرد بودن این موجودات دریایی بیماری مشترک چندانی بین انسان و این ماهی‌ها وجود ندارد و باز شدن پای ماهی‌های قرمز عید به سفره هفت سین تنها به خود ماهی‌ها لطمه می‌زند.
خرید آگاهانه و اطلاعات کافی جای تنگ ماهی قرمز در یخچال نیست
مهینی در ادامه با اشاره به نا آشنایی عموم مردم با زندگی و شرایط مورد نیاز ماهی‌های قرمز بیان می‌کند: در صورتی که فردی بتواند ماهی قرمز عید را تا سه ماه زنده نگه دارد، می‌توان گفت که این فرد تنها الفبای شرایط زندگی این نوع ماهی را آموخته است.
به علت کمبود اطلاعات علمی مردم، ماهی‌های قرمز عید با مشکلاتی نظیر کمبود اکسیژن، آلودگی محیط زندگی و ضعف امنیت غذایی مواجه هستند؛ که در نتیجه حدود ۹۵ درصد از میلیون‌ها ماهی قرمزی که راهی چوبه دار بلورین می‌شوند. او ادامه می‌دهد: به علت کمبود اطلاعات علمی مردم، ماهی‌های قرمز عید با مشکلاتی نظیر کمبود اکسیژن، آلودگی محیط زندگی و ضعف امنیت غذایی مواجه هستند؛ که در نتیجه حدود ۹۵ درصد از میلیون‌ها ماهی قرمزی که راهی چوبه دار بلورین می‌شوند، تا پایان ایام نوروز از بین می‌روند.
این کارشناس تبریزی می‌افزاید: برخی افراد برای رهایی از مشکل کمبود اکسیژن تنگ ماهی‌های قرمز را در یخچال می‌گذارند؛ غافل از اینکه با کاهش دما اکسیژن آب کاهش یافته و ماهی‌های قرمز زودتر با فرجام تلخشان رو در رو می‌شوند.
مهینی در بخش دیگری از سخنانش تصریح می‌کند: زندگی ماهی‌های قرمز عید به حالت چرخه‌ای از ناآگاهی‌های انسان‌ها تبدیل شده است، به گونه‌ای که تولید کنندگان از یک طرف میلیون‌ها ماهی قرمز را روانه بازار می‌کنند، و از طرف دیگر همنوعانشان اکثر این ماهی‌ها را در تنگ بلورین به قتل می‌رسانند.
خلاصی از شر ماهی‌های کوچک لطمه‌ای به جان دیگر آبزیان
با پایان عید نوروز بسیاری از خانواده‌ها با رهاسازی ماهی‌های قرمز در دامان طبیعت، به خیال خود قدمی برای بقای نسل آنها بر می‌دارند. مهینی در این باره می‌گوید: برخی از خانواده‌ها با خیال حفظ محیط زیست، ماهی‌های قرمز را در دامان طبیعت رهاسازی می‌کنند.
این کارشناس تبریزی ادامه می‌دهد: به طور مثال استخر پارک ائل گلی محل پرورش ماهی‌های خوراکی است که ماهی‌های قرمز با خوردن غذای موجود در محیط زندگی و تخم ماهی‌های خوراکی، زندگی این ماهی‌ها را به خطر می‌اندازند.
وی آخرین حرف خود را خطاب به مردم می‌زند: از مردم عزیز خواهش می‌کنیم ماهی‌های خود را در طبیعت رها نکنند.
پافشاری در سنت‌ها به بهای جان ماهی‌های کوچک
ماهی‌های قرمز از زیباترین جلوه‌های تاریخ و فرهنگ ایرانیان هستند که با روح و جان مردم عجین شده و در افکار آنان نقش بسته‌اند. اما می‌توان با یک دستکاری کوچک در این فرهنگ از مرگ سالانه میلیون‌ها ماهی قرمز جلوگیری کرد.
مهینی در این باره می‌گوید: از چند سال پیش سازمان جهاد کشاورزی پیشنهادهایی را مبنی بر جایگزینی ماهی‌های قرمز با ماهی‌های جنگجوی سیامی ارائه داده است.
این کارشناس مطرح تبریزی ادامه می‌دهد: ماهی‌های فایتر یا جنگجوی سیامی نر به لحاظ ظاهری بسیار زیباتر و جذاب‌تر از ماهی‌های معمولی عید هستند.
وی می‌افزاید: فایترها علاوه بر زیبایی بی نظیر، بسیار مقاوم‌تر از ماهی‌های قرمز هستند به طوری که در تنگ های کوچک یا لیوان‌های یکبار مصرف، و با وجود کمبود اکسیژن می‌توانند سالیان سال به زندگی خود ادامه دهند.
این کارشناس شیلات ادامه می‌دهد: تنها مشکل ماهی‌های فایتر زندگی فردی آنهاست، به طوری که ماهی‌های فایتر به هیچ عنوان توان تحمل ماهی دیگری را در قلمرو زندگی خود ندارند و در صورت مواجهه با این شرایط اقدام به مجادله با موجود مزاحم می‌نمایند.
مهینی در بخش دیگری از سخنانش از استقبال مردم از فایترها می‌گوید: به دلیل تنوع گونه‌های این ماهی‌ها، زیبایی چشمگیر و مقاومت بالایشان، ماهی‌های جنگجوی سیامی با استقبال گسترده مردم روبرو بوده و جایگزینی موفق برای ماهی‌های قرمز عید به شمار می‌روند.
این کارشناس در خصوص ماهی‌های کوچکی که در ظرف‌های شیشه‌ای پنج سانتی متری به بازار عرضه شده‌اند، توضیح می‌دهد: ماهی‌های ریزی که در ظرف‌های کوچک وارد بازار شده‌اند، از گونه «زبرا» بوده و همانند ماهی‌های معمولی عید، پس از گذشت چند روز از بین می‌روند.
ماهی‌های قرمز را بهتر بشناسیم
شناخت بیشتر و بهتر ماهی‌های قرمز می‌تواند تا حد زیادی از آمار مرگ و میر این ماهی‌ها بکاهد، در همین راستا امیر خیاطی، کارشناس پرورش ماهی، در خصوص شرایط مناسب زیستی ماهی‌های قرمز، به خبرنگار «تاریخ ما» می‌گوید: ماهی‌های سالم با نشانه‌هایی نظیر باله ها و دم بدون زخم و بریدگی و همچنین چشم‌های هم سطح با بدن شناخته می‌شوند.
وی می‌افزاید: شرایط ایده آل زندگی ماهی‌ها، ظرف‌هایی با دهانه گشاد و دمای سرد و معتدل است، به همین منظور توصیه می‌شود محیط زندگی این ماهی‌ها از تنگ های بلورین به ظروف کاسه‌ای شکل تغییر داده شود، همچنین کاهش اندازه و تعداد ماهی‌های موجود در واحد ظرف نیز از دیگر مواردی است که زندگی ماهی‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
خیاطی ادامه می‌دهد: ارتفاع آب و سطح تماس ظرف محتوی ماهی‌ها با هوا، از دیگر شاخصه‌های محیط زندگی مناسب این ماهی هاست؛ به گونه‌ای که کاهش ارتفاع و افزایش سطح تماس ظرف با هوا، موجب تقویت ورود اکسیژن و تسریع خروج گازهای سمی و در نتیجه تأمین محیطی مطلوب برای ماهی‌ها می‌شود.
این کارشناس پرورش ماهی در ادامه سخنانش ابراز می‌کند: ماهی‌های قرمز عید نیز، همچون سایر جانداران برای رشد و ادامه زندگی نیازمند غذا هستند؛ کمبود غذا موجب از بین رفتن ماهی‌های قرمز نمی‌شود، بلکه می‌تواند سیستم ایمنی و توان مقاومتی ماهی‌ها را تحت الشعاع قرار دهد.
او ادامه می‌دهد: از میان انبوه غذاهای موجود در بازار، «پولکی» مناسب‌ترین غذا برای ماهی‌های قرمز است که به طور گسترده و با قیمت مناسب در اختیار ماهی دوست‌ها قرار دارد.
وی می‌افزاید: کاهوی گندیده و اسفنج آبپز نیز از محبوب ترین خوراکی‌های ماهی‌های قرمز است.
خیاطی در بخش دیگری از سخنانش در خصوص تنگ ماهی‌های قرمز توضیح می‌دهد: ماهی‌های قرمز فاقد معده هستند و به دلیل دفع زود هنگام خوراکی‌هایی که می‌خورند، سیری ناپذیر به حساب می آیند و با نامتناسب بودن تعداد این موجودات در واحد سطح آلودگی محیط زیست ماهی‌ها افزایش یافته و نیاز به تعویض آب بالا می‌رود.
این کارشناس پرورش ماهی ادامه می‌دهد: در صورتی که آب تنگ شروع به کدر شدن بکند، بهتر است هر چه سریع‌تر اقدام به تعویض آب تنگ شود، ولی در صورتی که آلودگی آب تنگ تنها به دلیل فضولات ماهی قرمز باشد، تعویض آب تنگ بهتر است هر دو الی چهار روز انجام بگیرد.
وی می‌افزاید: در هر بار تعویض آب تنگ، نزدیک به ۲۰ درصد آب باید با آب جدید تعویض شده، و هر دو هفته یک بار نیز تمام آب ماهی تعویض شود.
خیاطی در پایان سخنانش عنوان می‌کند: برای افزودن آب تازه به تنگ ماهی‌ها، بهتر است آب جدید را یک روز در دمای محیط ماهی‌ها قرار داده، و سپس به تنگ اضافه شود، تا علاوه بر هم دمایی آب با شرایط بدنی ماهی‌ها، کلر موجود در آب از آن خارج شود.
ماهی‌های جاویدان گزینه‌ای دیگر روی میز سنت
شاید قدرت هنر بتواند، با تغییر سنت‌ها جان ماهی‌های بی گناه را از ناآگاهی‌های انسانی حفظ کند، این را پروین یزدانی راد، هنرمند ۴۸ ساله تبریزی می‌گوید که خالق ماهی‌هایی به عنوان ماهی‌های سه بعدی، یا ماهی‌های جاویدان است.
او در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» از آثار خود می‌گوید: ساخت این ماهی‌ها را از دو سال پیش و با هدف حفظ محیط زیست آغاز کردم.
یزدانی راد ادامه می‌دهد: ماهی‌های جاویدان از جنس رزین هستند و علاوه بر ترویج فرهنگ و هنر در جامعه صرفه اقتصادی قابل توجهی دارند.
این بانوی کارآفرین می‌افزاید: تا کنون ساخت این ماهی‌ها را به ده‌ها هنرجو آموخته‌ام.
پروین یزدانی راد در خصوص فروش این آثار توضیح می‌دهد: فروش ماهی‌های سه بعدی بیشتر از طریق اینترنت و فضای مجازی بوده است و به همین دلیل این ماهی‌ها در سراسر سال، از سراسر ایران مشتری دارند.
او استقبال مردم از این ماهی‌ها را شگفت انگیز می‌خواند و ابراز می‌کند: در طول دو سال گذشته استقبال گسترده‌ای از سوی مردم صورت گرفته، به طوری که من و گروه هنری «ترنج» توانسته‌ایم صدها ماهی سه بعدی را در تنگ ها و ظرف‌های گوناگون به فروش برسانیم.
این هنرمند تبریزی ادامه می‌دهد: با گذشت دو سال از اولین عرضه ماهی‌های قرمز به بازار، این ماهی‌ها هنوز هم برای بسیاری از مردم تعجب آور هستند و اغلب خریداران در اولین مواجهه توان تشخیص این آثار با ماهی‌های معمولی عید را ندارند.
یزدانی راد در بخش پایانی سخنانش از وعده‌های سازمان محیط زیست می‌گوید: در طول سالهای گذشته مسئولان مربوطه از نمایشگاه‌های ما بازدید به عمل آوردند و وعده‌هایی نیز به ما دادند، که هیچیک از این وعده‌ها به مرحله عمل نرسید و در حد حرف باقی ماند.
روزی که به خانه مان آمد، جریان زندگی در یک تنگ بلورین را در ذهن تداعی می‌کرد؛ اما امروز با تنی زخمی از بی انصافی انسان‌ها و روحی خسته از فراموش کاری ما بر سطح آب زندان کوچکش بی حرکت به فرجام تلخش آری می‌گوید.
آیا بدون ماهی قرمز نمی‌شود سفره هفت سین به پا کرد و سال نو را با خوشی شروع نمود؟ چرا ما انسان‌ها همیشه به فکر دل خوشی خود هستیم.