آتش در کمین موزه های ایران/ نوتردام و بازار تبریز از یاد نروند

به گزارش تاریخ ما، روز جهانی موزه اگرچه در خارج از کشور اهمیت زیادی دارد اما در ایران به برگزاری چند جلسه و سخنرانی تکراری و نهایتاً رایگان شدن موزه‌ها ختم می‌شود اما این روز می‌تواند برای همه آنهایی که خود را دوستدار میراث فرهنگی و موزه می‌دانند، روز مهمی از لحاظ توجه به این بخش از فرهنگ و تاریخ ایران باشد. روزی که به بهانه آن بتوان توجه بیشتری به میراث فرهنگی و موزه‌ها و خطرات احتمالی آنها کرد.

چند روز پیش بازار بزرگ و ثبت جهانی شده تبریز که به عنوان یک موزه زنده فعال است، به دلیل اختلال در اتصالات برق در آتش سوخت آتش سوزی به ٨٠ مغازه از ١٢٠ مغازه آسیب رساند بازار بزرگ تبریز در مقابل بازار تهران بیشترین استاندارد را در رعایت نکات ایمنی دارا بود اما با این وجود از خطر آتش سوزی در امان نماند. حالا این آتش سوزی در کمین بازار تهران نیز نشسته است. بازاری که کمترین تمهیدات برای اتصالات برقی آن اندیشیده شده است و با وجود اینکه آتش نشانی در بازار مستقر است اما بازهم دالان‌های تودرتو و باریک بازار بزرگ برای ورود خودروهای آتش نشانی آماده نیست.

این وضعیت را بسیاری از بناهای تاریخی دیگر نیز دارند. خرداد سال ۹۳ بود که بخشی از موزه شهر سوخته شهرستان زابل به دلیل اتصال سیم‌های برق دچار حریق شد.

هوشنگ ناظری فرماندار ویژه شهرستان زابل با بیان اینکه بر اثر آتش سوزی تالار اجتماعات این موزه به طور کامل تخریب و در آتش سوخت در گفتگو با مهر بیان کرد: به رغم اعزام به موقع نیروهای امدادی و آتش نشانی به محل این حادثه اما با توجه به مسافت ۶۰ کیلومتری و حجم حریق به وقوع پیوسته تلاش آتش نشانان تنها منجر به پیشگیری از سرایت آتش به بخش‌های دیگر شد و تالار آمفی تئاتر این موزه به طور کامل در آتش سوخت.

پس از آن فرهاد عزیزی مدیر امور پایگاه‌های میراث جهانی از تشکیل کمیته بحران ویژه میراث جهانی خبر داد و گفت: رئیس سازمان میراث فرهنگی با این پیشنهاد موافقت کرده است و امیدواریم ردیف بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته شود چون تا کنون ارزیابی کلی از آمادگی پایگاه‌های میراث جهانی در برابر بحران‌ها نشده است.

فرهاد عزیزی گفته بود: درباره میزان آمادگی پایگاه‌های میراث جهانی در مقابل حوادثی مانند زلزله، آتش سوزی و یا بحران‌های دیگر ارزیابی کلی انجام نشده است به همین علت اتفاق و آتش سوزی در شهر سوخته می‌تواند یک هشدار برای ما باشد تا به این فکر کنیم که چه خطرهایی ممکن است میراث جهانی و یا حتی موزه‌های ما را تهدید کند. بر این اساس پیشنهاد تشکیل کمیته بحران را به ریاست سازمان میراث فرهنگی اعلام کردیم و موافقت و دستور تشکیل آن را گرفتیم.

وی با بیان اینکه اعضای کمیته بحران باید متشکل از افرادی خارج از سازمان نیز باشند تا این کمیته بتواند کاربردی شود ادامه داد: در وهله اول باید بررسی شود که چه خطراتی ممکن است هر یک از پایگاه‌ها را تهدید کند در آن صورت نسبت به پاکسازی عوامل تهدیدزا اقدام شود. به عنوان مثال اگر سیم کشی بخشی از مکان‌ها مشکل دارد سریعاً نسبت به حل آن اقدام لازم انجام شود. در هر پایگاهی یک مسئول قرار دارد که باید مسائل بحران را نیز مد نظر قرار دهد. ولی به طور کلی باید مرکزی نیز وجود داشته باشد تا تمام این مسائل را پایش کند.

وی گفت: امکانات حریق در همه جای دنیا به حدی نیست که در کنار هر اثر تاریخی یک مرکز اطفای حریق بگذارند ولی تجهیزات اولیه وجود دارد ولی در مکان‌هایی مانند چهلستون باید تدابیری اندیشیده شود و امکانات اطفای حریق بیشتری در نظر گرفت.

در سال ۹۳ صحبت‌های عزیزی نشان دهنده یک عزم جدی برای تشکیل کمیته بحران بود اما از آن سال تا کنون این کمیته به صورت رسمی و جدی هیچ فعالیتی نداشته است و این ارزیابی در حد بررسی یک پایگاه میراثی انجام گرفته است و نه بیشتر!

در این مدت اتفاقات زیادی برای میراث فرهنگی و موزه‌های کشور رخ داد به عنوان مثال در سال گذشته مسجد جامع تاریخی ساری به‌علت اتصال سیم برق، شدت گرما هم‌چنین تابش خورشید به سیم‌های برق و چوبی بودن سقف مسجد، آتش گرفت. این اتفاقات البته تنها محدود به میراث ایران نبود.

کلیسای نوتردام پاریس نیز در آتش سوخت و خبر آن همه جهان را متأثر کرد حتی اگر نگوییم که اتفاقات ناخوشایند آنها برای میراث فرهنگی ایران رخ می‌دهد با این آتش سوزی متوجه خواهیم شد که خطر آتش تنها دامن گیر میراث ما نیست بلکه کشورهای دیگر هم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند آنچنان که قبل از هم موزه تاریخ ملی برزیل در آتش سوخت و بسیاری از آثار باستانی آنها از بین رفت.

رضا رحیمی از کارشناسان موزه داری در این باره به تاریخ ما گفت: آتش چیزی نیست که موزه داران بگویند ما برای آن تمهیدات اندیشیده ایم هر لحظه امکان از بین رفتن میراث یک کشور توسط آتش وجود دارد تنها می‌توان احتمال آسیب آن را کمتر کرد برای این منظور می‌بایست نکات ایمنی برای یک موزه رعایت شود و یا وسایل خاموش کردن آتش در سریع‌ترین زمان ممکن در اختیار کارکنان موزه قرار گیرد تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.

وی در ادامه درباره شرایط موزه‌های کشور گفت: متأسفانه در ایران آمادگی لازم را برای خاموش کردن آتشی که به جان میراث مان می‌افتد نداریم بسیاری از ابنیه تاریخی ما در بافت‌های تاریخی قرار دارند این بافت‌های تاریخی مملو از ساختمان‌های در هم تنیده ای است که امکان حضور نیروهای آتش نشانی را در آنها سخت و یا در مواردی غیر ممکن می‌کند. از طرف دیگر امکانات اطفای حریق در آنها تجهیز نشده است و یا کارکنان این بناها با راه‌های اطفای آتش آشنایی کامل ندارند.

رحیمی خطاب به متولیان میراث فرهنگی در سازمان مربوطه گفت: آیا هزینه آماده سازی موزه‌ها در برابر خطرات احتمالی بیشتر هزینه دارد و یا مرمت آنها پس از از بین رفتن بخشی از تاریخ کشورمان؟ آیا به سبب اینکه جبران خسارت از دولت تأمین می‌شود باید صبر کنیم اتفاقی برای موزه‌ها رخ دهد بعد با اعتباری که دولت می‌دهد موزه‌ها را تجهیز کنیم؟ آیا بهتر نیست قبل از وقوع اتفاق و قبل از اظهار تأسف به فکر میراث مان باشیم؟

بحران آتش در جان میراث فرهنگی و موزه‌های کشور هر لحظه ممکن است بخشی از تاریخ مان را نابود کند این درحالی است که برای تشکیل کمیته بحران و آماده سازی موزه‌ها و ابنیه تاریخی کشورمان تعلل می‌شود. کاش در هفته میراث فرهنگی و روز موزه‌ها به این مهم بیشتر توجه شود و حداقل این روزها بهانه‌ای برای بررسی این موضوع باشد.