قالی کاشان صنعتی به قدمت تاریخ این کهن شهر ایران

از برجسته ترین شاخص های هنر اصیل و ماندگار ایرانی که همچنان کارکردهای گوناگونی را حفظ نموده و پر جاذبه باقی مانده است قالی می باشد که آیینه تمام نمایی از فرهنگ و تمدن اسلامی و میراث گرانقدری از ایران باستانی است.

نقشه اصیل فرش کاشان

چرا فرش کاشان معروف است؟

اهمیت فرش علاوه بر عرصه های فرهنگی و هنری، در صحنه های اجتماعی و اقتصادی نیز بر هیچکس پوشیده نیست ، به ویژه آنکه به عنوان نخستین کالاهای صادراتی صناعی و غیرنفتی کشور و پراشتغال ترین هنر بومی، و پرتقاضا ترین کالای هنری کشور، جایگاه ویژه ای در زندگی اقتصادی مردم و در نتیجه برنامه ریزی های دستگاه ها و مسئولان ذیربط دارد. هم به نیازهای زندگانی بشر پاسخ داده و هم از نظرروانشناسی و زیباشناسی جوابگوی اوست.

ازجمله زادگاه های اصلی این هنر اصیل و ارزشمند در ایران، شهر کاشان است .

مردم کاشان از ابتدای زندگی اجتماعی خود-که به دوران ماقبل تاریخ باز می گردد-با شرایط خاص منطقه که آب را به وفور به آنها ارزانی نداشته، در ستیز افتاده و با مهربانی، چهره زیبایی از این خاک خسیس ساخته با خلاقیت خود سفالینه های زیبای منقوش و غیر منقوشی پدید آورده اند. آنان از سنگ و خاک منطقه خود،شهر ساخته اند و پایه گذار تمدنی بوده اند که به عنوان اولین مهد فرهنگی نجد ایران،گویای ویژگی های فرهنگ نخستین این مرز و بوم است. هنر بافندگی و نساجی و نیز تولید محصولات معدنی و فلزی، از آغاز تاکنون، از ویژگی های بارز فرهنگ مادی کاشان است که همواره مسیر رشد و کمال را پیموده و بی شک از جاذبه های اقتصادی و اجتماعی آن به شمار می رود.

تصاویر و نقوش ظروف و سفال های کشف شده از سیلک، آثار متعددی ازدستبافت ها ، لباس ها، زیرانداز یا فرشینه های سیلک را به ما نشان می دهد.

تاییداتی در خصوص هنر بافندگی در عهد ساسانیان وجود دارد. بی گمان هنری که از ماقبل تاریخ در این منطقه ریشه دارد، پس از آن در همه اعصار تداوم داشته است.

دوران صفویان را می توان دوران اعتلا و شکوهمندی هنر ایران زمین شناخت.

حمایت پادشاهان صفوی از هنر قالی بافی ایران، از شاه اسماعیل اول گرفته تا سلطان حسین صفوی، سبب شد تا بتوان با قاطعیت دوران صفویه را عصر قالی بافی ایران نام برد.

دوره طلایی فرش دستباف کاشان

اوج ترویج هنر قالی بافی در زمان پادشاهان صفوی به ویژه شاه اسماعیل در تبریز، شاه تهماسب در قزوین و شاه عباس در اصفهان بوده است.

شاه عباس نیز با تاسیس کارگاههای قالیبافی در اصفهان و کاشان و دیگر نقاط، قالیبافی را به سطح یک هنر ملی ارتقاء داد. به ویژه آن که در زمان وی فرش هایی از ابریشم و طلا در کاشان بافته شد .

کاشان در دوره صفویه از عمده ترین و اصلی ترین مراکز نساجی جهان بوده و زادگاه اصلی فرش های ابریشمی، زربافت، مخملی و سایر فرش های نفیس آن عهد است.

یکی از انواع قالی و قالیچه های کاشان، قالی و قالیچه های مخملی بوده که عمدتاً اغنیا و حکام از آن استفاده می کردند.

به این ترتیب، قالی مخمل و یا قالیچه مخمل دست کم از قرن هفتم هجری به بعد در کاشان تهیه می گردیده است.

شواهد دیگری دلالت می کند که سایر قالی ها نیز قبل از دوره صفویه در کاشان بافته می شده است. همچنین مؤلف کتاب قالی ایران، در مورد قالی جوشقان کاشان نیز می نویسد :«سابقه قالی جوشقان به پیش از زمان صفویان می رسد..»

هنر در زمینه های مختلف از جمله فرش، با سقوط دولت صفوی و تاخت و تاز افغان ها در طول هفت سال از رونق افتاد. شهر صنعتی و پر اهمیت کاشان که مقاومت جانانه ای در مقابل آنها داشت، سرانجام سقوط کرد و بدین ترتیب بازار هنرهای گوناگون به ویژه هنر فرش های نفیس، به کسادی و تعطیلی کشیده شد.

اما در دوران قاجار، فرش چندان جدی گرفته نمیشد به گونه ای که قاجاریان در اوایل توجهی نسبت به قالیبافی تشان نمی دادند.

حتی مراکز بزرگ قالیبافی شهری همچون کاشان و اصفهان که در دوره صفوی رونق فراوان یافته بودند آن زمان دچار ویرانی گردیدند.

قالی دستباف کاشان

صادرات فرش از کاشان به اروپا

در دوره ناصرالدین شاه با ورود بی رویه منسوجات اروپایی و نیز تاسیس کارخانجات جدید در ایران، هنر صناعی نساجی کاشان به ویژه زری بافی ، مخمل بافی و انواع منسوجات ظریف وابسته به شَعر بافی- با وجود حمایت اولیه امیرکبیر از برخی منسوجات – رو به افول گذاشت؛ امری که خود زمینه ساز تحول جدیدی در عرصه هنرهای صناعی گردید که همان رونق و شروع نهضتی جدید در هنر فرش کاشان بود.

در چنین شرایطی،«یکی از بازماندگان محتشم-شاعر بزرگ و مرثیه سرای نامی کاشان-به نام حاجی ملاحسن محتشمی یک کارگاه قالیچه بافی در کاشان ساخته و به جای پشم، با ابریشم که وسایل آن در کاشان فراهم بود- بافته و تمام کرد.

محتشمی چون هر سال به تهران مسافرت می کرد و در تعزیه داریِ تکیه دولت، دوازده بند مراثی محتشم را می خواند، اولین قالیچه ابریشمی بافت کاشان را پیشکش ناصرالدین شاه نموده و با دریافت خلعت شاهانه و پاداش شایسته ای مورد تشویق قرار گرفت.

پس از آن قالیچه دوم هم که بافته شد، به اتابک تقدیم نمود و همچنین قالیچه های دیگر را نیز که آماده می شد با قیمت های خوبی به امرا و شاهزادگان و ثروتمندان می فروخت.

وقتی که این کار شهرت و رونقی پبدا کرد، محمدتقی، پشتی بافی که دارای کارخانه مخمل و پشتی بافی مفصلی بود، با محتشمی شریک شده ،کارگاه های متعدد قالی بافی دایر نمودند. از طرفی، خانواده های کارگری کاشان به این پیشه و هنر که مانع زندگی داخلی و خانه داری زن ها نبود، رو آوردند و به زودی قالی بافی چنان گسترش یافت که خانواده های متوسطین هم برای سود و سرگرمی خود آن را استقبال نمودند»

شهرت و آوازه فرش و قالیچه های ابریشمی کاشان دگربار همچون دوره صفویه عالمگیر شد، تا جایی که در سال 1881 ناصرالدین شاه به مناسبت تاجگذاری ملکه ویکتوریا،یک قالی ابریشمی کاشان را هدیه فرستاد که اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود. در واقع صادرات قالی و فرش کاشان نیز در این زمان شروع گردید.

پس ازآن حاج مانده علی آقا کاشانی فرش کاشان را از طریق اسلامبول به اروپا صادر می کرد.

در پایان جنگ اول، شرکت های آمریکایی ،ایتالیایی و … برای تهیه و تولید فرش کاشان، در این شهرستان شعبه هایی دایر نمودند که بعضاً تا دوران جنگ جهانی دوم به کار تهیه و تولید و صدور فرش کاشی به ممالک خود اشتغال داشتند. از آن پس نیز تجار و تولیدکنندگان عمده فرش کاشان و صادر کنندگان فرش در تهران، کار صادرات فرش را به کشورهای اروپایی و امریکایی و نیز برخی کشورهای عربی و آسیایی ادامه دادند.

هنر فرش کاشان در دورۀ جمهوری اسلامی

هنر فرش دستباف با داشتن مشتریان خارجی و کارکردهای وسیع و حمایت هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی از موجودیت آن شد، با کمک نهادهایی چون شرکت سهامی فرش ایران، سازمان صنایع دستی ایران، وزارت جهاد سازندگی و نیز دانشکده های هنر و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مربوط، از خطر نابودی تاکنون به دور مانده است. این توضیح در مورد فرش کاشان نیز صادق است؛ ضمن آنکه از حیث کّمی نیز فرش کاشان در این ربع قرن اخیر، همچنان رشد خود را ادامه داده و آمارها حاکی از افزایش تعداد دار قالی در کاشان و مناطق اطراف آن است.

با همه این تفاسیر هنر صناعی فرش علی رغم فراز و نشیب های متعدد، همچنان به دوام خود ادامه داده، هرچند امروزه دارای مشکلات فراوانی است که تحریم های و پیدا شدن رقیب از گوشه کنار دنیا بخشی از این مشکلات است.

ویژگی های فرش کاشان

نقشه بیشتر فرش‌های کاشانی لچک ترنج است. چله‌کشی فرش کاشان با نخ پنبه‌ای انجام می‌شود و تعداد گره‌های آن ۸۴۰ ـ ۱۲۰ در هر اینچ مربع است.

مشهورترین فرش کاشانی، فرش محتشم کاشان است که بیشتر کلکسیونر‌های فرش برای آن سر و دست می‌شکنند. از مشخصه‌های اصلی فرش کاشان بافت بسیار ظریفش است، به طوری که جزئیات نقش‌ها را به وضوح می‎شود دید. سطح فرش مخمل‌مانند است و هرچند این روزها با اندازه‌های متفاوت تولید می‌شود، اما اندازه فرش اصیل کاشان، اندازه سجاده است. رنگش لاکی و حاشیه‌هایش هم به رنگ سرمه‌ای است.

بازار فرش کاشان

مراکز خرید فرش دستباف کاشان

برای خرید فرش کاشان می توانید به بازار بزرگ شهر کاشان مراجعه کنید. بازار کاشان یکی از بازار های تاریخی ایران می باشد که همچنان رونق دارد و چراغ آن روشن است. این بنا در تاریخ۸شهریور۱۲۵۵با شماره ثبت۱۲۸۴به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بازار فرش روبروی کوی ضرابخانه واقع شده است، جایی که صدای خوردن دفه روی دارهای قالی می‌آید و نخ‌های رنگی از درو دیوار آویزانند.

ولی اگر فرصت مراجعه به این بازار را ندارید می توانید با مراجعه به فروشگاه اینترنتی فرش ایران کارپت مراجعه و با مشاهده کلکسیونی از بهترین فرش ها، خریدی آسان و مطمئن را تجربه کنید.

/پایان رپورتاژ آگهی/