میراثی در حال فروریختن؛ روزگار «دیار خانه‌های تاریخی» خوش نیست
تاریخ ما – گروه استان‌ها: شهر تاریخی بروجرد که به لحاظ تنوع آثار تاریخی یکی از شهرهای مطرح کشور محسوب می‌شود به دیار خانه‌های تاریخی شهرت دارد، جایی که مطابق برخی آمارها بیش از ۴۰ خانه تاریخی را در یک مجموعه به‌هم‌پیوسته و منسجم گرد هم آورده است.
این خانه‌های تاریخی به‌عنوان ظرفیتی منحصربه‌فرد در قلب بافت تاریخی ۲۸۰ هکتاری بروجرد قرارگرفته است تا همچنان ساختار محلات قدیمی این شهر حفظ شود به‌طوری‌که به‌رغم همه تغییرات صورت گرفته در چهره شهرهای امروزی همچنان بافت قدیمی بروجرد حکایت زیبایی از معماری ایرانی – اسلامی را روایت می‌کند.
بروجرد با ظرفیت این خانه‌های تاریخی در کنار دیگر بناهای کم‌نظیری که در بافت ۲۸۰ هکتاری قدیمی این شهر وجود دارد می‌تواند به‌عنوان یک شهر توریستی با رد پایی از گذشته‌های زیبای معماری این مرزوبوم به جهانیان معرفی شود به‌طوری‌که بسیاری از مشتاقان به سبک معماری ایرانی – اسلامی به خود فرامی‌خواند.
اهمیت خانه‌های تاریخی و بافت قدیمی این شهر تا آنجاست که طی سال‌های گذشته بارها بر ضرورت معرفی «شهردار بافت تاریخی بروجرد» تأکید شده استخانه‌های تاریخی بروجرد از خانه سراسر نور و معنویت مرجع شیعیان جهان «آیت‌الله‌العظمی بروجردی» گرفته تا مجموعه خانه‌های تاریخی طباطبایی‌ها هرکدام آثاری ارزشمند از زیبایی و تاریخ این شهر هستند که به «دیار فرزانگان» شهرت ملی دارد.
اهمیت خانه‌های تاریخی و بافت قدیمی این شهر تا آنجاست که طی سال‌های گذشته بارها بر ضرورت معرفی «شهردار بافت تاریخی بروجرد» تأکید شده است.
از موزه «ورشو» تا موزه «شهرداری»
ازجمله خانه‌های تاریخی بروجرد عمارت بیرجندی است که با فضایی زیبا و معماری حیرت‌انگیز با توجه به وعده مسئولان میراث فرهنگی استان قرار است تبدیل به نخستین موزه «ورشو» ایران شود تا هم از ظرفیت این خانه تاریخی استفاده‌شده و هم هنر – صنعت زیبای ورشو به گردشگران و مسافران معرفی شود.
وجود نقاشی‌هایی که بر روی دیوار طاقچه‌ها و سقف شاه‌نشین عمارت وجود دارد گرایش به فرهنگ اروپایی در ایران در دوران قاجار را به نمایش می‌گذارد.
این فضای بی‌نظیر علاوه بر ارزشمندی به سبب تاریخی می‌تواند در جایگاه نخستین موزه «ورشو» ایران گردشگران زیادی را از جای‌جای کشورمان و حتی دنیا به بروجرد بکشاند.
خانه «آیت الله بروجردی» از دیگر خانه های تاریخی بروجرد محسوب می شود که پیراستگی عناصر و اجزای معماری و دوری از هرگونه آرایه و تزئینات قالب و چشم‌گیر از مشخصات قابل‌لمس این خانه تاریخی است.
امروز این خانه تاریخی پیش از هر چیز میزبان قدوم مریدان آن بزرگ‌مرد و عاشقان خاندان عصمت و طهارت است.
خانه «افتخار الاسلام طباطبایی» هم از گونه‌های شاخص منازل مسکونی بروجرد بوده که چندباری میزبان جلسات اداری بوده است.
خانه «حاج‌آقا کمال طباطبایی» نمونه‌ای از خانه‌های دوران قاجار در بروجرد است که در حال حاضر به‌عنوان «موزه شهرداری» مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
حجت‌الله یارمحمدی رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد در گفت‌وگو با خبرنگار تاریخ ما با اشاره به آخرین وضعیت خانه های تاریخی بروجرد اظهار داشت: وجود خانه‌های ارزشمند تاریخی در این شهرستان یک ظرفیت گردشگری کم‌نظیر است.
حال خانه های تاریخی بروجرد خوب نیست
از سال ۷۰ تا سال ۷۱ بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی در بروجرد شناسایی‌شده که متأسفانه بنا به دلایلی ازجمله زلزله سال ۱۳۸۵ بروجرد، بارش برف و باران و عدم نگهداری این خانه‌ها از سوی مالکان به‌مرور از بین رفته‌اندوی بابیان اینکه خانه‌های تاریخی بروجرد ظرفیتی کم‌نظیر محسوب می شود گفت:خانه‌های تاریخی شهر بروجرد در چهار محله «دودانگه»، «رازان»، «یخچال»، «صوفیان» بناشده و اکثر آن‌ها دارای ارزش تاریخی و معماری هستند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد عنوان کرد: از سال ۷۰ تا سال ۷۱ بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی در بروجرد شناسایی‌شده که متأسفانه بنا به دلایلی ازجمله زلزله سال ۱۳۸۵ بروجرد، بارش برف و باران و عدم نگهداری این خانه‌ها از سوی مالکان به‌مرور از بین رفته‌اند.
یارمحمدی افزود: به هر حال هم اکنون ۱۸خانه تاریخی در محله تاریخی فرهنگی طباطبایی‌ها شناشایی شده و در مجموع حدود ۴۰ خانه تاریخی در شهر بروجرد موجود است.
وی ادامه داد: علاوه بر شهر بروجرد در شهر اشترینان نیز خانه‌های ارزشمند تاریخی وجود دارد که دارای ویژگی‌های خاص هستند.
«تکیه باغ‌هایی» در دل بافت تاریخی بروجرد
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد بابیان اینکه خانه‌های تاریخی شهر بروجرد در قالب دو گونه دسته‌بندی می‌شوند گفت: یک‌گونه خانه‌هایی است که در بافت تاریخی بروجرد قرار دارند و گونه دوم خانه باغ‌هایی بوده که در خارج از محدوده بافت تاریخی و در دل باغات بروجرد احداث‌شده که به نام تکیه باغ مشهور هستند.
یارمحمدی اظهار داشت: خانه‌های موجود در دل بافت تاریخی بروجرد از چند نوع شامل حیاط مرکز، خانه‌های سه‌بخشی و خانه‌های دوبخشی تشکیل‌شده است.
وی تصریح کرد: سیستم حیاط مرکزی کاملاً درون‌گراست و حیاط در وسط خانه قرارگرفته است و از سه تا چهار جهت فضای مسقف دورتادور حیاط را پوشش می‌دهد که شاخص‌ترین آن بیت حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد خانه‌هایی که از اعتبار معماری بیشتری برخوردار بوده‌اند را بناهایی دانست که سه بخش یا دوبخشی است ادامه داد: خانه‌های سه‌بخشی شامل بیرونی، اندرونی و خلوت مانند خانه تاریخی «افتخار الاسلام» که دارای یک «مطبخ» و حمام اختصاصی، آب‌انبار و دیگر عناصر معماری در خانه‌های تاریخی است.
فرسایش خانه های تاریخی
یار محمدی در ارتباط با گونه‌ای دیگر از خانه‌های تاریخی بروجرد که در باغات ساخته‌شده‌اند اظهار داشت: این خانه باغات که در بروجرد به تکیه مشهور هستند از ویژگی‌های معماری خاصی برخوردار هستند چراکه در عین اینکه این خانه‌ها با باغ ارتباط فراوانی دارند بازهم ویژگی درون‌گرایی خود را حفظ کرده‌اند.
وی افزود: در تکایای تاریخی بروجرد که نمونه‌ای منحصر از خانه‌های تاریخی بوده در عین اینکه خانه با باغ ارتباط تنگاتنگی دارد اما باز در مرکز خانه حیاطی برای امور خصوصی صاحب باغ احداث‌شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد گفت: تکایای تاریخی بروجرد به‌عنوان یک محل مسکونی دائمی نبوده و بیشتر جنبه تفریحی و رفاهی برای صاحب باغ را داشته است.
یارمحمدی تشریح کرد: تقریباً در بین آثار تاریخی خانه‌ها بیشترین فرسایش را داشته اند.
وی عنوان کرد: فرسایش و تغییرات اعمال‌شده در خانه‌های تاریخی در طول تاریخ به نحوی بوده که امروز قالب خانه‌های تاریخی در ایران عمری بیشتر از ۲۰۰ سال ندارند اما در ارتباط با مساجد و دیگر آثار تاریخی این‌گونه نیست چراکه انتظار بشر در استفاده ازاین‌گونه بناها تغییرات چشمگیری نکرده است.
خانه های تاریخی برای احیا به بخش خصوص واگذار می شوند
مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد کهن‌ترین خانه تاریخی بروجرد را خانه تاریخی «حاتمی» عنوان کرد و اظهار داشت: با توجه به فرم بنا این اثر در دوران زندیه احداث‌شده که متأسفانه در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد.
غلامرضا سلیمانی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان با اشاره به واگذاری خانه‌های قدیمی و تاریخی لرستان به بخش خصوصی اظهار داشت: ابتدا تعهد ما در این رابطه واگذاری سه خانه قدیمی بود که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این تعداد به پنج مورد افزایش پیدا کرد.
وی بیان داشت: تاکنون مشخصات سه خانه قدیمی و کشفی استان، خانه «بزرگ مهری» و همچنین کاروانسرای «چمشک» روی سایت میراث فرهنگی لرستان برای واگذاری به بخش خصوصی بارگذاری شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در ادامه سخنان خود از قول مساعد برای برگزاری مزایده بناهایی تاریخی لرستان که به صندوق احیا و بهره‌برداری معرفی‌شده‌اند خبر داد و گفت: در این راستا در شهرهای خرم‌آباد و بروجرد رایزنی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و واگذاری بناهای تاریخی صورت گرفته است.