تن کهنه حمام «کسما» چشم انتظار رخت احیاء است

تاریخ ما، گروه استان ها- مهری شیرمحمدی: در دهستان کسمای شهرستان صومعه سرا، حمامی تاریخی وجود دارد که یادگارهایی از جنبش جنگل را در دل خود جا داده است. نقطه آغازین جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان از «کسما» آغاز شد و «حاج احمد کسمایی» در سال های نخست، تمام نیروهای مادی و معنوی خود را وقف این جنبش آزادی خواهانه کرد.

حمامی که پدر حاج احمد ساخت و روزگاری مورد استفاده چریک های جنبش جنگل قرار می گرفت؛ این روزها حال خوشی ندارد. ۱۱۵متر از مساحت آن در سال های اخیر در اثر تعریض جاده کسما از بین رفت و با وجود آنکه سازمان میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۲ این حمام را در فهرست آثار بناهای میراثی کشور به ثبت رسانده؛ ولی ترزیق قطره چکانی اعتبار مرمت، تاکنون رخت احیا بر تن کهنه حمام کسما نپوشانده است و به رغم وعده های فرماندار صومعه سرا و مدیر میراث فرهنگی این شهرستان مبنی بر تغییر کاربری این حمام به عنوان موزه اسناد جنبش جنگل، امسال همایش جنبش جنگل با محوریت نقش کسما برگزار می شود و مشکلات حقوقی پیش پای تغییر کاربری این بنا، همچنان مانعی بزرگ بر سر راه تغییر کاربری آن است.

تعریض جاده و تخریب نیمی از حمام تاریخی کسما

یکی از نوادگان حاج صالح کسما که در حال حاضر مسئولیت حمام را در اختیار دارد در این باره به خبرنگار تاریخ ما می گوید: حمام در حال حاضر ۲۰۰ متر زیر بنا دارد ولی در اصل وسعت آن بیشتر بود و سال های گذشته اداره راه برای تعریض جاده، ۱۱۵ متر آن را تخریب کرد.

«صمد صالحی» ادامه می دهد:  جد بزرگ من، «حاج صالح» بانی این حمام است. حاج صالح پدر حاج احمد و حاج محمود کسما بود. حاج محمود سال ۱۳۲۰ بدون نظر دیگر وارثان، حمام را وقف می کند و در حال حاضر حمام اوقافی است و به صورت ۹۹ ساله در اجاره بنده است.

سال های گذشته اداره راه برای تعریض جاده، ۱۱۵ متر از مساحت حمام را تخریب کرداین بازمانده از خاندان حاج صالح، قدمت حمام را به ۳۰۰سال پیش نسبت می دهد و بیان می کند: آنگونه که از بزرگان شنیده ام، معمار حمام یک اصفهانی و یا کاشانی است ولی بانی آن حاج صالح بوده که زمینش را برای ساخت یک مکان عام المنفعه در اختیار قرار داده و آنطور که شنیده ام، حمام در اواخر دوره قاجار یک بار بازسازی شده است.

اعتبارهای قطره چکانی و آسیب به حمام کسما

صالحی با اشاره به مرمت های جزیی و ناقص حمام توسط سازمان میراث فرهنگی ادامه می دهد: از سال ۸۲ که حمام کسما ثبت میراثی شد، قرار بود میراث طی دو سال به طور کامل حمام را مرمت کند. تاکنون سه بار هم اقدام به مرمت بنا کرده ولی هنوز مرمت تکمیل نشده است و یک بار در سال ۱۳۸۸، یک بار چهار سال گذشته و همچنین پارسال مرمت هایی جزئی انجام شده است.

وی ضمن انتقاد از نحوه مرمت میراث، ادعا دارد که این سازمان به جای مرمت، به بنا آسیب زده است.

صالحی اضافه می کند: سازمان میراث فرهنگی بخش هایی از پی و دیوارها را تخریب کرده ضمن اینکه چون اعتبارات میراث در سال های یاد شده ناکافی بوده، عدم مرمت کامل بنا موجب شده در برف های سنگین سال های گذشته، به بنا آسیب های جدی وارد شود. به عنوان نمونه میراث فرهنگی یک سقف کاذب روی حمام زده بود که در برف سنگین سه سال پیش، سقف دوباره خراب شد.

وی با اشاره به کاشی کاری های زینتی داخل حمام تصریح می کند: در مرمت های میراث بخش هایی از کاشی کاری ها هم از بین رفته است.

ثبت ملی حمام کسما در شهریور ۱۳۸۲

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان، قدمت حمام تاریخی کسما را به اواسط قاجار می رساند و به خبرنگار تاریخ ما توضیح می دهد: متأسفانه ورودی و سربینه حمام در سال های گذشته در اثر تعریض جاده از بین رفته است.

سید مهدی میرصالحی می افزاید: با توجه به کوچکی دهستان کسما، اگر چه این حمام فاقد تزیینات داخلی بناست با این وجود، سازمان میراث فرهنگی توانست این اثر میراثی را  در ۱۱شهریور ۱۳۸۲ و به شماره ۹۹۴۱ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت برساند.

۱۰۰میلیون اعتبار برای مرمت حمام کسما نیاز است

مدیر میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا نیز  قدمت دقیق حمام را نمی داند ولی تایید می کند که حمام کسما تا کنون در سه مرحله توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده اما به دلیل تخصیص اعتبارهای محدود، هنوز مرمت بنا تکمیل نشده است.

علیرضا مهرگان به خبرنگار تاریخ ما می گوید: برای تکمیل نهایی به منظور تغییر کاربری حمام کسما، سازمان میراث فرهنگی نیازمند ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار است و با توجه به کمبود اعتبارهای میراث فرهنگی، با فرماندار صومعه سرا و نماینده این شهرستان در مجلس شورای اسلامی مذاکره کرده ایم تا بخشی از اعتبار مرمت حمام را از منابع شهرستان تامین کرده و پس از مرمت، مدیریت و تغییر کاربری حمام تحویل دهیاری کسما داده شود.

وی وعده می دهد حمام کسما به عنوان موزه جنبش جنگل تغییر کاربری می دهد و می افزاید: در همین رابطه یکی از فرهنگیان کسما اعلام آمادگی کرده، اسنادی را که در مورد نقش کسما در جنبش جنگل جمع آوری کرده است؛ در این حمام و یا سازه ای در جوار این بنا به نمایش درآورد.

برای تکمیل نهایی به منظور تغییر کاربری حمام کسما، سازمان میراث فرهنگی نیازمند ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار است و با توجه به کمبود اعتبارهای میراث فرهنگی، با فرماندار صومعه سرا و نماینده این شهرستان در مجلس شورای اسلامی مذاکره کرده ایم تا بخشی از اعتبار مرمت حمام را از منابع شهرستان تامین کرده و پس از مرمت، مدیریت و تغییر کاربری حمام تحویل دهیاری کسما داده شوددرصورت رفع موانع حقوقی، حمام به دهیاری واگذار می شود

هر چند «صمد صالحی» – مالک فعلی حمام- از نشست اخیر خود با فرماندار شهرستان صومعه سرا و مدیریت میراث فرهنگی این شهرستان خبر می دهد و اذعان می دارد که فرماندار به منظور تکمیل نهایی و تغییر کاربری حمام وعده های خوبی به وی داده  ولی فرماندار شهرستان صومعه سرا به خبرنگار تاریخ ما می گوید: تا مشکلات حقوقی این حمام حل نشود، نمی توان برای تغییرکاربری آن بودجه ای تخصیص داد.

«حسین اسماعیل پور» از موانع حقوقی بر سر راه تغییر کاربری حمام خبر داده و توضیح می دهد: حمام در حال حاضر اوقافی است و در اجاره فرد دیگری است. برای مرمت و تغییر کاربری حمام کسا، فرمانداری آمادگی دارد تا بخشی از اعتبارات شهرستان را بدین منظور هزینه کند ولی در گام نخست می باید موانع حقوقی آن برطرف شود.

وی می افزاید: در همین زمینه نشستی با حضور دهیار کسما، فردی که حمام را در اجاره دارد و مدیر میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا داشته ایم و در صورتی که این موانع برطرف شود، فرمانداری شهرستان صومعه سرا برای تخصیص اعتبار مرمت آمادگی دارد.

فرماندار صومعه سرا یادآور می شود: یک سرمایه گذار بخش خصوصی هم در این زمینه اعلام آمادگی کرده و طرحی به منظور تغییر کاربری حمام تاریخی کسما به سفره خانه و فروش صنایع دستی و بومی محلی گیلان ارائه داده است.

تغییر کاربری در صورت توافق

با اینکه صمد صالحی وقفنامه زمینی را که حمام در آن ساخته شده، برساخته وراث می داند ولی دهیار کسما عقیده دارد عرصه حمام توسط حاج صالح کسمایی وقف شده است.

«دامون حسنی» درباره پیشینه تاریخی این حمام، به نقل از سالخوردگان محل به خبرنگار تاریخ ما می گوید: آنگونه که شنیده ام، یکی از شاهزادگان قجری، هنگام عبور از این منطقه در منطقه ای موسوم به «قصاب سرا» اُتراق می کند و متوجه می شود که اهالی این منطقه فاقد حمام عمومی هستند و برای استحمام در منازل شخصی در مضیقه اند. به همین دلیل دستور می دهد حمامی بسازند و حاج صالح زمین خود را بدین منظور وقف می کند.

وی می افزاید: ما با اداره اوقاف شهرستان صومعه سرا مذاکره کرده ایم و به نتایج خوبی هم رسیده ایم و پس از آنکه فرمانداری قبول کرد اداره حمام با دهیاری باشد؛ می توانیم برای تغییر کاربری اقدام کنیم.

هرچند دهیار کسما  به تغییر کاربری زودهنگام حمام کسما امیدوار است با ین حال اجاره دار حمام معتقد است سازمان میراث فرهنگی به ملک آسیب زده و توافق با دهیار منوط به کسب رضایت وی است.

هرچقدر به آذرماه نزدیک می شویم، خاطره جنبش جنگل که بذرش در جنگل های تولم پاشیده شد؛ بیشتر تداعی می شود و خاطره مرد متمکن کسمایی که حمایت های مادی و معنوی خود را از جنبش دریغ نکرد و اواخر عمر را در فقر و تبعید بسر برد، پر رنگ تر می شود.

حمام تاریخی کسما می توانست آذرماه امسال، بخشی از اسناد نقش کسما در جنبش جنگل را به مردم نشان دهد ولی موانع حقوقی ملکی که در اختیار اوقاف است از یک سو و فقدان اعتبارات میراث فرهنگی برای مرمت بنا، از سویی دیگر، حمام کسما را به بوته فراموشی سپرده است.