مصائب پایتخت پل‌های تاریخی دنیا؛ کمرِ ۱۰۰ بنای شگفت‌انگیز خم شد
تاریخ ما؛ گروه استان‌ها – فاطمه حسینی: استان لرستان با موقعیت استراتژیک خود همواره در طول تاریخ به‌عنوان یکی از مهمترین گذرگاه‌های شمال به جنوب کشور مطرح بوده به‌طوری‌که این استان در دوره مادها، هخامنشی، ساسانی و اسلامی در مسیر هگمتانه ـ شوش در موقعیت ویژه‌ای قرار داشته و پل کشکان نیز در ۵۰ کیلومتری جنوب خرم‌آباد در این مسیر احداث‌شده است.
پل‌های گاومیشان، شاپوری، پل آجری، پلدختر، کلهر، کشکان و شکسته ازجمله پل‌های تاریخی لرستان هستند که بیش از هزار و ۴۰۰ سال قدمت تاریخی دارند و از معماری و هنر و پل‌سازی منحصربه‌فرد برخوردارند.
منحصربه‌فردترین پل‌های تاریخی دنیا
تعداد زیادی از این پل‌های حیرت‌انگیز با طول بیش از ۲۰۰ متر و چشمه طاق‌هایی به طول بیش از ۳۰ متر جلوه‌هایی از فناوری و معماری پیشینیان خردمند این دیار را به نمایش گذارده‌اند.
به‌عنوان‌مثال پل تاریخی «کشکان» دارای پایه‌هایی به مساحت بیش از ۲۰۰ متری و همچنین ارتفاع بلندی به‌اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه است که مساحت پایه‌ها و ارتفاع پل کشکان در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد.
همچنین پل «شکسته» لرستان نیز که متعلق به دوره ساسانی است تنها پلی در دنیاست که تمام سنگ بوده و حجم بزرگ این پل نیز از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد پل شکسته استان لرستان است.
پل «گاومیشان» نیز از دیگر پل‌های منحصربه‌فرد لرستان است که ویژگی خاص آن مربوط به دهانه این پل است به‌طوری‌که پل گاومیشان بزرگ‌ترین دهانه پل‌های تاریخی جهان را به خود اختصاص داده است.
عظمت و موقعیت قرارگیری پل تاریخی «پلدختر» و همچنین «سلسله بودن» پل تاریخی «کلهر» ازجمله ویژگی‌های خاص این بناهای تاریخی است که در مورد هیچ پل دیگری در دنیا صادق نیست.
همچنین ویژگی منحصربه‌فرد دیگر پل تاریخی «کلهر» این است که متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی بوده به‌طوری‌که پل کلهر مربوط به پنج‌تا شش دوره تاریخی است.
پل‌های تاریخی که در نوبت ثبت جهانی خاک می‌خوردند
این در حالیست که پایتخت پل‌های تاریخی ایران سال‌هاست چشم‌به‌راه تحقق وعده جهانی‌شدن این پل‌های شگفت‌انگیزاست و به‌رغم گذشت سال‌ها از قرارگیری این آثار در فهرست موقت جهانی هنوز استان لرستان باوجود ظرفیت غنی میراث تاریخی و فرهنگی موفق به ثبت هیچ اثری در فهرست جهانی نشده است.
ثبت جهانی پل‌های تاریخی لرستان که در جریان سفرهای مختلف هیئت دولت به‌عنوان مصوبه در حوزه میراث فرهنگی اعلام شد همچنان درگیر اماواگرهایی است که تاکنون کار ثبت جهانی این آثار را با مشکلاتی مواجه کرده است.
در حالی مصوبه مربوط به ثبت جهانی پل‌های تاریخی لرستان مربوط به سال ۸۵ است که به نظر می‌رسد طی حدود ۹ سال گذشته عزم چندانی در مسئولان استان برای جهانی شده این میراث شگفت‌انگیز وجود نداشته است.
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی استان با گلایه‌مندی از عدم معرفی استان لرستان به‌عنوان استانی با ظرفیت‌های فراوان تاریخی، گردشگری و توریستی معتقد هستند که تاکنون عزم جدی نسبت معرفی و ثبت آثار تاریخی لرستان در سطح جهانی صورت نگرفته است که البته عوامل مختلفی در ناکامی در ثبت جهانی آثار تاریخی لرستان دخیل هستند.
پل‌هایی که از نوساخته می‌شوند!
عدم ثبت جهانی پل‌های تاریخی لرستان در حالی رخ می‌دهد که عمده این بناهای تاریخی مربوط به دوره ساسانی بوده درحالی‌که برخی بناهای تاریخی استان‌های هم‌جوار که ثبت جهانی نیز شده‌اند مربوط به دوره صفویه هستند.
در راستای ثبت جهانی پل‌های تاریخی لرستان ابتدا باید پرونده این بناهای تاریخی تشکیل و کار مرمت این پل‌ها صورت گیرد؛ موضوعی که طی سال‌های گذشته مغفول مانده تا حرکت‌هایی که در مسیر مرمت این بناهای تاریخی نیز صورت گرفته با انتقادات کارشناسان مواجه شود و مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در سخنانی بگوید: «برای مرمت پل‌های تاریخی استان هرکسی به سلیقه خودش اقدام کرده و کارهای صورت گرفته در برخی پل‌های تاریخی مرمت نبوده بلکه نوسازی پل بوده است.»
بی‌مهری به پل‌های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در رابطه با وضعیت پل‌های تاریخی لرستان به خبرنگار تاریخ ما گفت: متأسفانه پل‌های تاریخی استان چند سالی بوده که بسیار مورد بی‌مهری قرارگرفته‌اند.
اسدی عنوان کرد: بناهای تاریخی همواره نیازمند به مراقبت هستند و نمی‌شود گفت که یک بنای تاریخی کار مرمت آن تمام‌شده و نیازی به مرمت ندارد.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در ادامه سخنان خود بابیان اینکه پل‌های تاریخی نسبت به سایر بناهای تاریخی آسیب‌های بسیار شدیدتر می‌بینند گفت: این امر به این دلیل بوده که این پل‌ها درجاهایی واقع‌شده‌اند که هم دورافتاده و پراکنده هستند و هم فراوانی و تعداد زیاد آن‌ها کار مرمتشان را سخت کرده است.
سیلاب هم به پل‌های تاریخی لرستان رحم نکرد
اسدی با اشاره به‌قرار گیری پل‌های تاریخی در مسیر سیلاب‌ها عنوان کرد: همچنین عبور دام و ریختن فضولات آن‌ها در پی رطوبت آن رشد درخت و درختچه و گیاه موجب ایجاد مشکلات برای پل‌های تاریخی می‌شوند.
وی بابیان اینکه در برخی مواقع طاق و پایه‌های پل‌های تاریخی دچار مشکلاتی سازه‌ای می‌شوند گفت: اگر به این مشکل رسیدگی نشود موجب تخریب یا آسیب بیشتر پل می‌شود.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه بحث مرمت پل‌های تاریخی یکی از برنامه‌های مهم ما در میراث فرهنگی است تصریح کرد: در این راستا مکاتبات فراوانی داشته‌ایم به‌طوری‌که با وزارت نیرو مکاتباتی صورت داده‌ایم مبنی بر اینکه خسارت‌هایی که بابت سیلاب و بارندگی پرداخت می شود شامل پل‌های تاریخی نیز شود.
وی بابیان اینکه در این رابطه ما ۱۵ میلیارد تومان به وزارت نیرو اعلام خسارت کرده‌ایم گفت: در این راستا مساعدت‌هایی صورت گرفته ولی هنوز ازلحاظ تخصیص چیزی دست ما نرسیده است.
مرمت غیراصولی برخی پل‌های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان به موضوع مرمت اصولی پل‌های تاریخی نیز بیان داشت: قضاوت راجع به مرمت پل‌های تاریخی باید به متخصص آن واگذار شود.
وی بابیان اینکه در حال حاضر همه مردم کارشناس شده‌اند و در هر زمینه‌ای اظهارنظر می‌کنند گفت: بااین‌وجود هیچ کاری ۱۰۰ درصد درست و صحیح انجام نمی‌شود و مرمت بناهای تاریخی نیز مستثنی از این قضیه نیست.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه کاری درست بوده که کمترین انتقاد را داشته باشد و یا خلاف منشورهای بین‌المللی نباشد گفت: این دو فاکتور موجب می‌شود که بگویم مرمت قابل قبولی در بنای تاریخی صورت گرفته است.
وی بابیان اینکه درزمینهٔ پل‌های تاریخی لرستان طی سنوات اخیر یک سری مرمت‌ها غیراصولی و برخلاف همان منشورهای بین‌المللی بوده است گفت: بااین‌وجود این مرمت غیراصولی کم بوده است.
استفاده از مصالح نامرغوب در مرمت بعضی از پل‌های تاریخی
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه در برخی مواقع به‌جای اینکه روی سازه اصلی مرمت صورت گیرد روی نما کار انجام‌شده است بیان داشت: بعضی از پل‌ها نیز بعد از مدتی سازه دچار مشکل، ترک‌خوردگی و یا تغییر شکل شده و نمایی را که انجام‌شده نیز از بین رفته است.
وی ادامه داد: همچنین در برخی از مواقع مصالحی که برای مرمت پل‌های تاریخی به کار گرفته‌شده نامرغوب و یا نامتناسب بوده است.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینک از سال‌های ۸۶ تاکنون خوشبختانه ضوابط مرمت محکم‌تر شده است عنوان کرد: شاید مرمت‌هایی که صورت گرفته به اعتقاد من که کارشناس هستم قابل‌قبول بوده اما نمی‌توان گفت بسیار عالی بوده است.
وی بابیان اینکه مرمت نمای بنای تاریخی باید به‌گونه‌ای باشد که مرمت قدیم و یا کار قدیم و جدید در فاصله بسیار کم قابل‌تشخیص باشد گفت: همچنین اگر از مصالح جدید و غیر سنتی استفاده شود باید برگشت‌پذیر باشند.
اجرای طرح «نقد مرمت» برای پل‌های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان ادامه داد: این امر به این معنی بوده که اگر راه بهتر، مصالح بهتر و یا راه‌حل بهتری در آینده برای مرمت پیش آمد بتوانیم آن را جایگزین کنیم.
وی بابیان اینکه برای مرمت پل‌های تاریخی مهمترین برنامه ما این بوده که کارهای اساسی در این رابطه انجام شود عنوان کرد: از سال ۸۶ تاکنون کارهای بنیادی انجام‌شده بااین‌وجود من آن‌ها را ۱۰۰ درصد قبول ندارم.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه در این راستا یکی از برنامه‌های ما بحث «نقد مرمت» است گفت: این به این معنی بوده که به‌طور مثال مرمت‌هایی که در ۲۰ سال گذشته انجام‌شده ابتدا باید گزارش‌های میدانی و آرشیوی آن‌ها تهیه شود و سپس آن‌ها را نقد کنیم.
وی بابیان اینکه هرکدام از این گزارش‌ها و مرمت‌ها را در چارچوب‌های خاص موردنقد قرار می‌دهیم گفت: هرکدام از این اقدامات گذشته در رابطه با مرمت بناهای تاریخی درست بوده را ادامه دهیم و هرکدام که نادرست بوده و خلاف همه منشورهای مرمتی هستند را حذف کنیم.
حفاظت و رفع خطر اولویتی مهم برای پل‌های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه ما بیش از ۱۰۰ پل شناخته‌شده داریم و ۹۷ مورد نیز ثبت‌شده‌اند گفت: در این راستا مرمت پل‌های تاریخی شاخص استان طی امسال جزو برنامه ما قرارگرفته است.
وی بابیان اینکه بر اساس پیگیری‌های صورت گرفته مقررشده که اعتباری در این رابطه به ما تخصیص دهند گفت: طی امسال به دلیل سیلاب‌ها آسیب‌های زیادی به اکثر پل‌های تاریخی ما وارد شد.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه مرمت پل‌های تاریخی شامل چهار مرحله است عنوان کرد: یکی از این مراحل حفاظت و رفع خطر است.
وی بابیان اینکه همچنین استحکام‌بخشی یکی دیگر از مراحل مرمت پل‌های تاریخی محسوب می‌شود گفت: مرحله تکمیلی یکی دیگر از این مراحل بوده و مرحله آخر نیز مرمت جامع بوده که تمامیت بنا به حالت اول و درست بازگردد.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه با آسیب‌هایی که پل‌های تاریخی دیده‌اند مرحله حفاظت و رفع خطر جزو اولویت‌های ما بوده و بیشتر به این موضوع می‌خواهیم بپردازیم.
بار کمبود اعتبار بر شانه‌های نحیف پل‌های تاریخی
وی بابیان اینکه مطالعات و «اسکن لیزرهای» پل‌های اصلی استان را انجام داده‌ایم و قابل‌بازسازی هستند گفت: اما بهتر آن بوده که اگر بخشی از بنا که می‌تواند به عملکرد خود ادامه بدهد همان بماند و تغییری پیدا نکند.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه ما ۶ پل شاخص و الگوی همه پل‌ها مانند کشکان، شکسته و … در استان داریم که احتمال اینکه وارد مراحل دیگری مرمتی غیر از حفاظت و رفع خطر شود وجود دارد گفت: اما در مورد بقیه پل‌ها با توجه به اینکه اعتبارات کفاف نمی‌دهد و یک سری مسائل بوده حتماً باید وضع موجود آن‌ها را در مرحله اول نگه‌داریم تا اعتبار لازم برای اجرای بقیه مراحل تأمین شود.
وی بابیان اینکه اعتبارات موردنیاز برای مرمت پل‌های تاریخی میلیاردی است گفت: برای رفع خطر و حفاظت هر پل حداقل ۱۵ میلیارد اعتبار نیاز داریم و اگر روی پل‌های شاخص زوم شویم و بخواهیم هرکدام به آرمان‌های مدنظر برسند میلیاردها تومان اعتبار نیاز داریم.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه اما آنچه از اعتبارات ملی برای مرمت پل‌های تاریخی اختصاص‌یافته ۹۰ میلیون تومان بوده است عنوان کرد: این در حالی است که عمده این اعتبار نیز هزینه شده و این روزها صفر می‌شود.
این سخنان معاون میراث فرهنگی لرستان در حالی مطرح می‌شود که پیش‌ازاین نیز غلام‌رضا سلیمانی مدیرکل میراث فرهنگی لرستان در نشست خبری خود با خبرنگاران در سخنانی به مرمت پل‌های تاریخی لرستان اشاره‌کرده و گفته بود: طی امسال تنها ۹۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت پل‌های تاریخی لرستان اختصاص‌یافته است.
وی بابیان اینکه استان لرستان ۹۶ پل تاریخی دارد عنوان کرد: این در حالی است که برای مرمت این پل‌های تاریخی ما با کمبود اعتبار مواجه هستیم.
داشته‌های تکرار نشدنی لرستان را دریابیم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بیان داشت: برای مرمت هر پل تاریخی به‌تنهایی در لرستان ما نیازمند ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار هستیم و این در حالی است که امسال تنها ۹۰ میلیون تومان اعتبار برای این حوزه اختصاص‌یافته است.
اسدی معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در پایان گفتگوی خود با خبرنگار تاریخ ما بابیان اینکه کمبود اعتبار موجب شده که به یک‌هزارم اهداف خود درزمینهٔ مرمت پل‌های تاریخی نرسیدیم گفت: ما در این زمینه به هرجایی که امکان داشته مکاتبه و مذاکره کرده‌ایم.
اسدی بابیان اینکه در رابطه قول‌های مساعدی به ما داده‌اند گفت: اگر این روزها اعتبار برسد با توجه به فصل کاری برای مرمت پل‌ها می‌توانیم کاری انجام دهیم که به اهداف خود که همان حفاظت این داشته‌های تکرار نشدنی بوده برسیم.