وقتی نوسازی هویت تاریخی بازار ساوه را نشانه می‌گیرد
تاریخ ما-گروه استان‌ها: حفظ بافت تاریخی و یادگارانی که گذشتگان برای ما به ارث گذاشته‌اند از وظایف مهم نسل امروز است و نباید به بهانه بهسازی باعث تخریب و از بین رفتن این بافت‌های تاریخی شد.
متاسفانه مدرنیته باعث شده عده‌ای از مردم آثار قدیمی را کم ارزش بدانند. شهرهای تاریخی مانند ساوه به رغم پیشنه درخشان، امروزه با مشکلات پیچیده و متعددی در رابطه با بناها و آثار تاریخی خود روبرو هستند و در این میان، هسته شهرهای تاریخی که یادآور خاطره عظمت و رونق شهر سنتی است، به جهت مشکلات گوناگون از پرمساله ترین نقاط شهری در این مناطق به شمار می‌رود.
شهرستان ساوه رتبه اول ثبت آثار تاریخی را در سطح استان مرکزی دارد و مسجد جامع یک هزارساله ساوه از جمله نخستین مساجد ایران است که ساخت و تکمیل آن از قرون اولیه اسلام آغاز و تا دوره قاجار ادامه داشته است و به عنوان مجموعه‌ای از ویژگی‌های معماری اسلامی ایران در دوره‌های مختلف مورد توجه پژوهشگران است.
بازار ساوه نیز از بازارهای قدیمی است که به دوره شکوفایی دین اسلام و مذهب تشیع علوی در دوران حکومت صفوی مربوط است. این بازار در طی دوران‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام و گرمی داد و ستد فعال بوده و پهنه‌ای گسترده یافته است.
مجموعه بازار ساوه شامل مسجد ۱۴ معصوم، دالان حاج ملک و تیمچه نبوی زاده با چهار گذر است که در طول ۶۰۰ سال، میعادگاه آداب، سنت‌ها، فرهنگ و تاریخ مردم بوده است و این بازار از دو بخش جنوبی شامل مسجد میدان، بنای چهارسوق و مجموعه حجره‌های اطراف مسجد و بخش شمالی بازار سرپوشیده ساوه که از یک راسته بازار اصلی با ۱۲ گذر یا راسته فرعی تشکیل شده است.
بازار تاریخی ساوه به طول ۶۰۰ متر، در سال ۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است اما این بازار هم اینک با دو خطر اساسی مواجه است
بازار تاریخی ساوه به طول ۶۰۰ متر، در سال ۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است اما این بازار هم اینک با دو خطر اساسی مواجه است نخست آنکه برخی نقاط آن به دلیل فرسودگی در حال تخریب یا از بین رفتن است که بازسازی اساسی آن همت مسئولان و اعتبارات ویژه را می‌طلبد.
نکته دیگر آنکه برخی بازسازی‌های انجام شده در محل‌های آسیب دیده متناسب با بافت بازار نبوده و نوسازی برخی مغازه‌ها توسط مالکان نیز به مرور زمان در حال مخدوش کردن چهره تاریخی این بازار است که ادامه آن موجب از بین رفتن بافت تاریخی این بازار می‌شود.
یک شهروند ساوه‌ای و که در این بازار مغازه دارد در این باره به خبرنگار تاریخ ما گفت: بازار این شهر یک بافت تاریخی ارزشمند است که کوچه پس‌کوچه‌های پیچ در پیچ قدیمی آن، اصالت تجارت و معماری آن برای هر بیننده‌ای روشن است و باگذشت قرن‌ها هنوز هم می‌توان روح تاریخ را در آن حس کرد و دیوارهای آجری آن یادگار دوران گذشته هستند.
وی بیان داشت: لازم است که مسئولان ساوه از این ظرفیت تاریخی به نحو احسن بهره ببرند اما تاکنون آنچنان که باید در جهت مرمت آن اقدامات اساسی صورت نگرفته به طوری که در برخی نقاط آن خطر ریزش سقف بازار وجود دارد.
هر گونه نوسازی در بازار تاریخی ساوه نیازمند تأیید میراث فرهنگی است
رضا ایاز، سرپرست میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه در گفت و گو با خبرنگار تاریخ ما گفت: هر گونه مجوز نوسازی و بازسازی توسط مالکان مغازه‌های بازار باید با نظر کارشناسان این سازمان انجام شود و در صورت هر گونه توسعه و مرمت غیر مجاز، متخلفین به مراجع قضایی معرفی می‌شوند.
وی بیان داشت: تاکنون تمامی امور بازسازی و مرمت با نظارت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی انجام شده و برخی موارد تخلف نیز به مراجع قضایی معرفی شده‌اند چرا که حفظ بناهای تاریخی مهمترین وظیفه این دستگاه است.
سرپرست میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه به نقش تاثیرگذار مردم در حفاظت از بناهای تاریخی اشاره کرد و افزود: با مشاهده معماری بازار ساوه از نزدیک می‌توان به بسیاری از ارزش‌ها و باورهای گذشتگان پی برد و به هویت تاریخی این منطقه افتخار کرد.
به گفته وی، حفاظت و احیای میراث فرهنگی، بناهای تاریخی و مراکز گردشگری شهر ساوه نیازمند تعامل و همکاری سایر دستگاه‌ها و ادارات شهرستان به ویژه مجموعه مدیریت شهری با این اداره است.
ایاز با اشاره به اهمیت جایگاه و ظرفیت‌های تاریخی در شهر ساوه بیان داشت: میراث فرهنگی هر شهر نشانه اصالت، عظمت و قدمت فرهنگی آن شهر است که باید با حفظ و احیا مغتنم شمرده شوند.
طرح حفظ و نگهداری بازار ساوه در دست تدوین است
معاون شهرسازی و معماری شهردار ساوه نیز به خبرنگار تاریخ ما گفت: در سال ۸۴ دولت وقت شیوه نامه‌ای برای برخی بافت‌های فرسوده که ساختمان‌های آن متروکه یا مخروبه بوده و خطر معضلات اجتماعی در آنها وجود داشت جهت ساماندهی این بافت‌ها تنظیم کرد.
سید مهدی حسینی ابراز داشت: بافت‌های تاریخی نیز به عنوان زیر مجموعه بافت‌های فرسوده ولی با ضوابط خاص، تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی در دستور کار احیا و بهسازی قرار گرفتند و در ساوه نیز علیرغم مداخله شهرداری در تهیه طرح‌های ویژه در بافت‌های تاریخی این شهر مانند طرح بزرگ مسجد تا مسجد، اما متاسفانه این طرح با استقبال سازمان میراث فرهنگی همراه نشد.
به گفته وی این طرح می‌توانست محرک رشد و توسعه بافت تاریخی ساوه و گامی مؤثر در جهت پویایی و رونق بناهای تاریخی این شهر به ویژه از مسجد سرخ تا مسجد جامع ساوه باشد اما نکته این است که سازمان میراث فرهنگی بیشتر به حفظ شرایط موجود بافت‌های تاریخی بسنده کرده است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار ساوه تصریح کرد: بازار تاریخی ساوه نیز به عنوان مهمترین عنصر تاریخی این شهر که از سالیان دور محل تعاملات اجتماعی و اقتصادی مردم بوده و همچنان هم هست باید از اهمیت ویژه‌ای برای حفظ و نگهداری آن برخوردار باشد.
حسینی ادامه داد: به دلیل اهمیت این امر اخیراً حوزه شهرسازی و معماری با همکاری سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری در پی تهیه یک طرح مشترک با اداره میراث فرهنگی برای تدوین ضوابط معماری بازار ساوه و نظارت بیشتر و تخصصی‌تر به تعمیرات و بهسازی مغازه‌ها توسط مالکان هستند.
وی گفت: هر گونه قصور و بی توجهی به این موضوع مهم به تدریج موجب تخریب و تضعیف پیکره بازار تاریخی ساوه را فراهم می‌سازد و نسل‌های آتی از هویت اسلامی و ایرانی این بازار بی نصیب خواهند ماند به همین سبب با هماهنگی‌های انجام شده امیدواریم تا پایان اردیبهشت سال ۹۵ مجموعه ضوابط و مقررات خاص بازار همراه با برنامه‌های اجرایی و عملیاتی شهرداری و میراث فرهنگی ساوه در حفظ و نگهداری بافت تاریخی بازار ساوه تهیه و به تصویب مراجع شهرستان و استان برسد.
با توجه به آنچه که مطرح شد به نظر می‌رسد باید با فراهم کردن امکانات و شرایط لازم، زمینه برای حضور بیشتر مردم در بافت تاریخی بازار ساوه فراهم شود تا با حضور مردم روح در بافت تاریخی وجود داشته باشد چراکه خالی شدن بافت تاریخی از مردم سبب تخریب و از بین رفتن آن می‌شود اما از سوی دیگر این حضور مردم در بافت تاریخی بازار نباید موجب آسیب دیدن و از بین رفتن شکل و شمایل تاریخی این بازار شود و این مساله مستلزم نظارت دقیق نهادهای متولی این امر است.
خبرنگار: بهرام جاپلقی